Nasreddin Hoca: Revizyonlar arasındaki fark

 

{{seçkin madde}}

[[Anadolu Selçuklu Devleti]]'nin siyasi karışıklıklar içerisinde olduğu zaman diliminde yaşayan<ref name=nhfmsk>{{kitap kaynağı|soyadı=Koz|ad=Mehmet Sabri|başlık=Nasreddin Hoca'dan Fıkralar|yayıncı=Eren Basımevi|yer=İstanbul|sayfalar=7-9}}</ref>{{sfn|Arslan|Paçacıoğlu|1996|p=4}} Nasreddin Hoca'nın döneminde [[Muhyiddin İbnü'l-Arabî]], [[Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî]], [[Hacı Bektaş-ı Veli]], [[Yunus Emre]] gibi isimlerin etkisiyle tasavvufi düşünce ve tarikatların etkinliği artmaya başlamıştır.<ref name=nhştsü>{{dergi kaynağı|soyadı=Şimşek|ad=Selami|başlık=Nasreddin Hoca'nın Şeyhi, Tarîkatı ve Silsilesi Üzerine|dergi=Eski Yeni|yıl=2012|ay=Eylül|sayı=43|sayfalar=56-62|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref> Bu ortamda ''Mecmûâ-i Maârif''{{'}}e göre 1237 ya da 1238 yılında ardında köy imamlığı yapması için Mehmed adında birisini bırakarak tasavvufi düşüncenin merkezlerinden biri olan Akşehir'e göç eden{{sfn|Gölpınarlı|1961|p=10}}<ref name=nhfty/> Nasreddin Hoca, adının geçtiği en eski belge olan ''[[Saltuknâme]]''{{'}}ye göre [[Mahmûd-ı Hayrânî]]'nin dervişi ve [[Sarı Saltuk]]'un pirdaşı olmuş, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ile dostluk kurmuştur.<ref name=pdssnhüs/><ref name=nhştsü/> ''Mecmûâ-i Maârif''{{'}}te ayrıca [[Hacı İbrahim Sultan]]'dan da tasavvufi terbiye aldığı bilgisi yer alsa da{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=59}} ikisinin arasında yüz yıllık fark olmasından dolayı bu bilgi tarihî gerçeklerle uyuşmamaktadır.<ref name=nhştsü/> Buna karşılık Nasreddin Hoca'nın Hacı İbrahim Sultan'dan değil, aynı adlı dedesinden eğitim aldığı ihtimali bulunmaktadır.<ref name=nhştsü/> Nasreddin Hoca'nın, şeyhi Hayrânî dolayısıyla [[Mevlevîlik]], [[Yesevîlik]] veya daha zayıf ihtimalle [[Rufâilik]] yoluna mensup olduğu düşünülmektedir.<ref name=nhştsü/> Ayrıca Nasreddin Hoca'nın [[Tabibzâde Mehmed Şükrü]]'nün silsilenâmesine göre [[Nakşibendilik|Nakşibendi]] olduğu belirtilse de bu bilgi de tarihî gerçeklerle uyuşmamaktadır.<ref name=nhştsü/>

 

 

En eskisi 16. yüzyıla tarihlenen anonim ''Lâtâ'if-i Hâce Nasreddin'' derlemelerinde Nasreddin Hoca kimi zaman [[Timur]] kimi zaman [[I. Alâeddin Keykubad]] ile çağdaş gösterilmektedir.{{sfn|Boratav|2014|p=37}}<ref name=odtmft>{{dergi kaynağı|soyadı=Türkmen|ad=Fikret|başlık=Osmanlı Döneminde Türk Mizahı|dergi=Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi|yıl=2000|sayı=4|sayfalar=1-10|yazarbağı=Fikret Türkmen|yayıncı=Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları|yer=İzmir|issn=1301-2045}}</ref> [[Evliya Çelebi]] ise ''[[Seyahatnâme (Evliya Çelebi)|Seyahatnâme]]''{{'}}sinin ikinci cildinde Akşehir'den söz ederken Nasreddin Hoca'dan da söz açarak [[I. Murad]] ve [[I. Bayezid]] dönemlerinde yaşadığını belirtmiştir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Çelebi|ad=Evliya|başlık=Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi|yıl=2006|yayıncı=Yapı Kredi Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9750811011|sayfalar=18|yazarbağı=Evliya Çelebi|editör=Kahraman, Seyit Ali; Dağlı, Yücel|cilt=3}}</ref> Bu farklı anlatılara karşın günümüzde [[#Nasreddin Hoca ve yakınlarına dair belgeler|Nasreddin Hoca ve yakınlarına dair belgeler]] ışığında Nasreddin Hoca'nın 13. yüzyılda yaşadığı ve Timur, I. Murad ya da I. Bayezid ile çağdaş olamayacağı konu üzerinde çalışan araştırmacıların büyük çoğunluğu tarafından kabul edilmektedir.<ref name=nhüyçgbb/><ref name=tdvia>{{ansiklopedi kaynağı|soyadı=Albayrak|ad=Nurettin|ansiklopedi=İslâm Ansiklopedisi|başlık=Nasreddin Hoca|yıl=2006|yayıncı=Türkiye Diyanet Vakfı|cilt=32|yer=İstanbul|isbn=975-389-454-6|sayfalar=418-420}}</ref> Buna karşılık Timur ile çağdaş gösterildiği anlatılardaki Timur figürünün aslen Akşehir'de sekiz yıl ordugâh kuran Moğol şehzadesi Keygatu olabileceği ihtimali üzerinde durulmaktadır.{{sfn|Arslan|Paçacıoğlu|1996|p=2}}{{sfn|Gölpınarlı|1961|p=13}}