|
** Canbegî/[[Modanlû]]yî
** [[Kelûn Abdû]]?<ref>Mann, O.: Kurdische Mundarten der Kälun-Abdû, IN: Kurdisch-Persische Forschungen II.1: Die Tajik-Mundarten der Provinz Fars.</ref>
== Alfabe ==
{| class=wikitable style="line-height:180%;font-size:120%;"
|- style="font-weight:bold;"
! Harf
| A<br />a || B<br />b || C<br />c || Ç<br />ç || D<br />d || E<br />e || Ê<br />ê || F<br />f || G<br />g || H<br />h || I<br />ı/i || İ/Î<br />i/î || J<br />j || K<br />k || L<br />l || M<br />m || N<br />n || O<br />o || P<br />p || Q<br />q || R<br />r || S<br />s || Ş<br />ş || T<br />t || U<br />u || Ü/Û<br />ü/û || V<br />v || W<br />w || X<br />x || Y<br />y || Z<br />z
|- class="small"
! İsim
| a || be || ce || çe || de || e || ê || fe || ge || he || ı || i || je || ke || le || me || ne || o || pe || qe || re || se || şe || te || u || ü/û || ve || we || xe || ye || ze
|- class="nowrap small"
! Ses
| {{IPA|/a/}} || {{IPA|/b/}} || {{IPA|/dz/}} || {{IPA|/ts/}}|| {{IPA|/d/}} ||{{IPA|/ɛ/}} || {{IPA|/e/}} || {{IPA|/f/}} || {{IPA|/ɡ/}} || {{IPA|/h/}} || {{IPA|/ɪ/}} || {{IPA|/i/}} || {{IPA|/ʒ/}} || {{IPA|/k/}} || {{IPA|/l/}} || {{IPA|/m/}} || {{IPA|/n/}} || {{IPA|/o/}} || {{IPA|/p/}} || {{IPA|/q/}} || {{IPA|/r/}} || {{IPA|/s/}} || {{IPA|/ʃ/}} || {{IPA|/t/}} || {{IPA|/y/}} || {{IPA|/u/}} || {{IPA|/v/}} || {{IPA|/w/}} || {{IPA|/x/}} || {{IPA|/j/}} || {{IPA|/z/}}
|}
SESLİ HARFLER:
a,e,ê,i,î,o,u,û
SESSİZ HARFLER:
b,c,ç,d,f,g,h,j,k,l,m,n,p,q,r,s,ş,t,v,w,x,y,z
DiFTONG:
XW, xw
KÜÇÜK HARFLER:
a,b,c,ç,d,e,ê,f,g,h,i,î,j,k,l,m,n,o,p,q,r,s,ş,t,u,û,v,w,x,y,z
BÜYÜK HARFLER:
A,B,C,Ç,D,E,Ê,F,G,H,I,Î,J,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,Ş,T,U,Û,V,W,X,Z
TÜRK ALFABESINDE BULUNMAYAN HARFLER:
Ê,ê: kürtçedeki bu ses diyebiliriz ki Türkçedeki e ile i arasındaki söylenen kapalı e sesine yakındır. Bu kapalı sesi Türkçedeki bu sözcüklerde görmek mümkün:geç, ver, gerici ve
genç.
I,i: bu ses Türkçedeki I,ı sesine yakındır. bu harfin küçük yazılışi i diye büyük yazılışıda I Diye
yazılır.
Î,î: Kürtçedeki bu ses Türkçedeki İ,i sesine yakındır.
U,u: bu sesin yakın karşılığı Ü,ü dür.
Û,û: Bu sesin Türkçedeki ses karşılığı U,u dur
Q,q: bu ses Türkçedeki kalın k sesine yakın olup kaş, kız, kucak, ve kar sözcüklerinde bu sese rastlanmak mümkündür. Arapçada bu sese "kaf" denilmekte.
W,w: Türkçede olmayan bu ses, dudaklar yuvarlaklaştırılıp hafifçe uzatılarak çıkarılır. ve yavuz ismindeki v harfi gibi okunur.
X,x: bağ, oğul, ağrı, mağara gibi Türkçe sözcüklerde bulunan kalın ğ sesine yakın bir sese tekabül etmekte.
Xw: Bu diftong art çıkışlı bir ses olup kürtçedeki x sesine göre daha gırtlaktan gelmektedir, telaffuz edildiğinde ise her iki dudakta yuvarlaklaşıp hafifçe öne çıkmaktadır.
<ref>www.goruntuludershane.com/bilgi-bankasi/kurtcede-alfabe</ref>
<ref>www.goruntuludershane.com/bilgi-bankasi/kurtcede-alfabe</ref>
== Kurmancî, Yekgirtû ve Soranî Alfabelerinin karşılaştırması ==
{| class="wikitable"
|-
! Kurmancî
! Yekgirtû
! Sorani - Yalnız harf
! Sorani - ön
! Sorani - orta
! Sorani - son
! [[IPA]]
!Alfabe Benzerliği ve Okunuş Tarzları
|- align="center"
| <font size="3">A,a </font>
| <font size="3">A,a </font>
| <font size="3"> ﺍ </font>
| <font size="3"> ﺋﺎ </font>
| colspan="1" | —
|<font size="3"> ـﺎ </font>
| {{IPA|[aː]}}
|Türkçedeki A gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">B,b </font>
| <font size="3">B,b </font>
| <font size="3"> ﺏ </font>
| <font size="3"> ﺑ </font>
| <font size="3"> ـﺒـ </font>
| <font size="3"> ـﺐ </font>
| {{IPA|[b]}}
|Türkçedeki B gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">C,c </font>
| <font size="3">J,j </font>
| <font size="3"> ﺝ </font>
| <font size="3"> ﺟ </font>
| <font size="3"> ـﺠـ </font>
| <font size="3"> ـﺞ</font>
| {{IPA|[ʤ]}}
|Türkçedeki C gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">Ç,ç </font>
| <font size="3">C,c </font>
| <font size="3"> ﭺ </font>
| <font size="3"> ﭼ </font>
| <font size="3"> ـﭽـ </font>
| <font size="3"> ـﭻ </font>
| {{IPA|[tʃ]}}
|Türkçedeki Ç gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">D,d </font>
| <font size="3">D,d </font>
| <font size="3"> ﺩ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ــﺪ </font>
| {{IPA|[d]}}
|Türkçedeki D gibi Okunur
|- align="center" ﮫﺋﮫ ﮦ
| <font size="3">E,e </font>
| <font size="3">E,e </font>
| <font size="3"> ﮦ </font>
| <font size="3"> ﺋﮫ </font>
| colspan="1" | —
| <font size="3"> ﮫ </font>
| {{IPA|[ɛː]}}
|Türkçedeki E gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">[[Ê]],ê </font>
| <font size="3">É,é </font>
| <font size="3"> ێ </font>
| <font size="3"> ﺋێـ </font>
| <font size="3"> ـێـ </font>
| <font size="3"> ـێ </font>
| {{IPA|[e]}}
|Fransızcanın ince É'si gibi Okunur
Azericedeki Ə gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">F,f </font>
| <font size="3">F,f </font>
| <font size="3"> ﻑ </font>
| <font size="3"> ﻓ </font>
| <font size="3"> ـﻔـ </font>
| <font size="3"> ﻒ </font>
| {{IPA|[f]}}
|Türkçedeki F gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">G,g </font>
| <font size="3">G,g </font>
| <font size="3"> ﮒ </font>
| <font size="3"> ﮔ </font>
| <font size="3"> ـﮕـ </font>
| <font size="3"> ـﮓ </font>
| {{IPA|[g]}}
|Türkçedeki G gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">H,h </font>
| <font size="3">H,h </font>
| <font size="3"> ﻫ </font>
| <font size="3"> ﻫ </font>
| <font size="3"> ـﻬـ </font>
| <font size="3"> ـﻬـ </font>
| {{IPA|[h]}}
|Türkçedeki H gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3"> — </font>
| <font size="3">H',h' </font>
| <font size="3"> ﺡ </font>
| <font size="3"> ﺣـ </font>
| <font size="3"> ـﺤـ </font>
| <font size="3"> ـﺢ </font>
| {{IPA|[ħ]}}
|Çerkesce veya Çeçencedeki Хь gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3"> ' </font>
| <font size="3"> — </font>
| <font size="3"> ﻉ </font>
| <font size="3"> ﻋـ </font>
| <font size="3"> ـﻌـ </font>
| <font size="3"> ـﻊ </font>
| {{IPA|[ʕ]}}
|Azericedeki Ğ gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">I,i </font>
| <font size="3">I,i </font>
| colspan="4" | —
| {{IPA|[ɯ]}}
|Türkçedeki I Harfe yakin Okunur
|- align="center"
| <font size="3">[[Î]],î </font>
| <font size="3">Í,í </font>
| <font size="3"> ﯼ </font>
| <font size="3"> ﺋﯾ </font>
| <font size="3"> ـﻴـ </font>
| <font size="3"> ﯽ </font>
| {{IPA|[iː]}}
|Türkçenin i Harfı gibi Okunur ama uzun i
|- align="center"
| <font size="3">J,j </font>
| <font size="3">Jh,jh </font>
| <font size="3"> ﮊ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﮋ </font>
| {{IPA|[ʒ]}}
|Türkçedeki J gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">K,k </font>
| <font size="3">K,k </font>
| <font size="3"> ﮎ </font>
| <font size="3"> ﮐ </font>
| <font size="3"> ـﮑـ </font>
| <font size="3"> ﮏ </font>
| {{IPA|[k]}}
|Türkçedeki K gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">L,l </font>
| <font size="3">L,l </font>
| <font size="3"> ﻝ </font>
| <font size="3"> ﻟ </font>
| <font size="3"> ـﻠـ </font>
| <font size="3"> ـﻞ </font>
| {{IPA|[l]}}
|Türkçedeki L gibi Okunur
|- align="center"
| colspan="1" | —
| <font size="3">ll </font>
| <font size="3"> ڵ , ڶ </font>
| <font size="3"> ڵــ , ڶــ </font>
| <font size="3"> ـڵـ , ـڶـ </font>
| <font size="3"> ـڵ , ـڶ </font>
| {{IPA|[lˁ]}}
|Ingilizcenin "feel" deki L gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">M,m </font>
| <font size="3">M,m </font>
| <font size="3"> ﻡ </font>
| <font size="3"> ﻣ </font>
| <font size="3"> ـﻤـ </font>
| <font size="3"> ـﻢ </font>
|{{IPA|[m]}}
|Türkçedeki M gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">N,n </font>
| <font size="3">N,n </font>
| <font size="3"> ﻥ </font>
| <font size="3"> ﻧ </font>
| <font size="3"> ـﻨـ </font>
| <font size="3"> ـﻦ </font>
|{{IPA|[n]}}
|Türkçedeki N gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">O,o </font>
| <font size="3">O,o </font>
| <font size="3"> ﯙ </font>
| <font size="3"> ﺋﯚ </font>
| colspan="1" | -
| <font size="3"> ـﯚ </font>
| {{IPA|[o]}}
|Türkçedeki O gibi Okunur, ama uzun O
|- align="center"
| <font size="3">P,p </font>
| <font size="3">P,p </font>
| <font size="3"> ﭖ </font>
| <font size="3"> ﭘــ </font>
| <font size="3"> ـﭙـ </font>
| <font size="3"> ـﭗ </font>
| {{IPA|[p]}}
|Türkçedeki P gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">Q,q </font>
| <font size="3">Q,q </font>
| <font size="3"> ﻕ </font>
| <font size="3"> ﻗ </font>
| <font size="3"> ـﻘـ </font>
| <font size="3"> ـﻖ </font>
| {{IPA|[q]}}
|Azerice'nin Q'si gibi gırtlak'tan Okunur
|- align="center"
| <font size="3">R,r </font>
| <font size="3">R,r </font>
| <font size="3"> ﺭ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﺮ </font>
| {{IPA|[r]}}
|Türkçedeki R gibi Okunur
|- align="center"
| colspan="1" | —
| <font size="3">rr </font>
| <font size="3"> ڕ , ڒ , ڔ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـڕ , ـڒ , ـڔ </font>
| {{IPA|[r]}}
|
|- align="center"
| <font size="3">S,s </font>
| <font size="3">S,s </font>
| <font size="3"> ﺱ </font>
| <font size="3"> ﺳ </font>
| <font size="3"> ـﺴـ </font>
| <font size="3"> ـﺲ </font>
| {{IPA|[s]}}
|Türkçedeki S gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">Ş,ş </font>
| <font size="3">Sh,sh </font>
| <font size="3"> ﺵ </font>
| <font size="3"> ﺷ </font>
| <font size="3"> ـﺸـ </font>
| <font size="3"> ـﺶ </font>
| {{IPA|[ʃ]}}
|Türkçedeki Ş gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">T,t </font>
| <font size="3">T,t </font>
| <font size="3"> ﺕ </font>
| <font size="3"> ﺗ </font>
| <font size="3"> ـﺘـ </font>
| <font size="3"> ـﺖ </font>
| {{IPA|[t]}}
|Türkçedeki T gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">U,u </font>
| <font size="3">U,u </font>
| <font size="3"> ﻭ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﻮ </font>
| {{IPA|[u]}}
|Hiç bir dilde olmayan bir ses
Türkçedeki U ya benzer
|- align="center"
| <font size="3">[[Û]],û </font>
| <font size="3">Ú,ú </font>
| <font size="3"> ﻭﻭ , ﯗ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﻮﻭ , ـﯘ </font>
| {{IPA|[uː]}}
|Türkçedeki U Harfı gibi Okunur, ama uzun U
|- align="center"
| colspan="1" | —
| colspan="1" | <font size="3">Ù,ù </font>
| <font size="3"> ﯛ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﯜ </font>
| {{IPA|[y]}}
|
|- align="center"
| <font size="3">V,v </font>
| <font size="3">V,v </font>
| <font size="3"> ﭪ , ﯞ </font>
| <font size="3"> ﭬـ </font>
| <font size="3"> ـﭭـ </font>
| <font size="3"> ـﭫ , ـﯟ </font>
| {{IPA|[v]}}
|Türkçedeki V gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">[[W]],w </font>
| <font size="3">W,w </font>
| <font size="3"> ﻭ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﻮ </font>
| {{IPA|[w]}}
|Azerice veya İngilizcedeki W gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">[[X]],x </font>
| <font size="3">X,x </font>
| <font size="3"> ﺥ </font>
| <font size="3"> ﺧ </font>
| <font size="3"> ـﺨـ </font>
| <font size="3"> ـﺦ </font>
| {{IPA|[x]}}
|Azerice'nin X'si gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3"> Ẍ,ẍ </font> <ref>{{Web kaynağı | url = http://www.nefel.com/epirtuk/pdf/celadet_ali_bedir_xan_elfabeugramer_02.pdf?NR:122 | başlık = Elfabeya kurdî & Bingehên gramera kurdmancî | erişimtarihi = | yardımcıyazarlar = [[Stockholm]] Arif Zêrevanî | yayımcı = http://www.nefel.com NEFEL | yıl = 2002 | biçim = [[pdf]] | ilk = Celadet Ali | son = Bedirxan | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120909051623/http://www.nefel.com/epirtuk/pdf/celadet_ali_bedir_xan_elfabeugramer_02.pdf?NR:122 | arşivtarihi = 9 Eylül 2012}}</ref>
| <font size="3"> Xh,xh </font>
| <font size="3"> ﻍ </font>
| <font size="3"> ﻏ </font>
| <font size="3"> ـﻐـ </font>
| <font size="3"> ـﻎ </font>
| {{IPA|[ʁ]}}
| Çerkescedeki Гъ Okunur
|- align="center"
| <font size="3">Y,y </font>
| <font size="3">Y,y </font>
| <font size="3"> ﯼ </font>
| <font size="3"> ﻳـ </font>
| colspan="2" | —
| {{IPA|[j]}}
|Türkçedeki Y gibi Okunur
|- align="center"
| <font size="3">Z,z </font>
| <font size="3">Z,z </font>
| <font size="3"> ﺯ </font>
| colspan="2" | —
| <font size="3"> ـﺰ </font>
| {{IPA|[z]}}
|Türkçedeki Z gibi Okunur
|}
<ref>http://www.omniglot.com/writing/kurdish.htm Kurdish language, alphabet and pronunciation</ref>
==Harfler ve ses değerleri==
* '''[[X]]''': ''Kürtçe'de ve ayrıca Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır.'' Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı ('''[[ ﺥ ]]''') harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: ''Baxmax'' (Bakmak) fiilinin okunuşu ''Baḥmaḥ'' şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. ''Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)…'' Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha ('''[[ ﺡ ]]''') harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır ('''[[Ⱨ]], [[Ḩ]]''').
* '''[[W]]''': ''Kürtçede ve ayrıca Tatarca’da ve Türkmence’de kullanılır.'' Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav ('''[[ﻭ ]]''') ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: ''Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş)''.
* '''[[Ê]]''': ''Kürtçede ve ayrıca Gagavuzca'da kullanılır.'' Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimelerde yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: ''Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...''
* '''[[Î]]''': ''Türkçe’de ve Kürtçede kullanılır.'' Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işaret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin: ''Millî, Dînî, Çîdem, Dîdem, Îzan, Mîde...''
* '''[[Û]]''': ''Kürtçede ve Türkçe’de kullanılır.'' Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: ''Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni…''
* '''[[Ḽ]]''': (Küçük harf: '''ḽ''' veya '''ℓ̗''' ) Kürt alfabesinde '''<big>[[ ڵ ]]</big>''' ve Kiril Latinizasyonunda '''[[Љ]]''' sesini karşılamak için üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime bulunduğu için ince L sesi için ayrıca bir harf yoktur. Bunlar daha çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: ''Ḽâℓ̗ , Rôℓ̗ ''... Üzerinde işaret bulunan '''<big>[[ ڵ ]]</big>''' veya noktalı '''<big> ڶ </big>''' harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır.
* '''[[Q]]''': ''Kürtçede ve ayrıca Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır.'' Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: ''Qomşu (Komşu)''... Bazı Türkî dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf ('''[[ ﻕ ]]''') harfini karşılar. Örneğin: ''Qadın (Kadın)'' sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)
<ref>http://web.archive.org/web/20120909051623/http://www.nefel.com/epirtuk/pdf/celadet_ali_bedir_xan_elfabeugramer_02.pdf?NR:122</ref>
==Ayrıca bakınız==
*[[Soranice|Sorani]]
*[[Zazaki]]
*[[Gorani]]
*[[Kelhuri]]
==Ayrıca bakınız==
*[[Soranice|Sorani]]
[[Kategori:Kürtçe lehçeleri]]
[[Kategori:İran'daki diller]]
font size="3"> ﻟ font size="3"> ـﻮ
| 