20. yüzyıl felsefesi: Revizyonlar arasındaki fark

'''20. yüzyıl felsefesi''', 19. yüzyıl sonlarından başlayıp günümüze kadar gelen ve devam eden düşünce geleneklerini ve felsefi akımları kapsar. Her çağın felsefesinin kendi toplumsal, kültürel ve siyasal koşullarıyla etkileşimli olması gibi, 20. yüzyıl felsefesi de kendi siyasal ve toplumsal gelişmelerinden etkilenmiştir. Çağın siyasal olayları, kültürel ve teknolojik gelişmeler, bilimsel alandaki yeni sonuçlar, ortaya çıkan yeni düşünce eğilimlerinin hepsi 20. yüzyıl felsefesinde görülen bilime yönelik sorgulayıcı yaklaşımların, aklın sorgulanması girişimlerinin, dile yönelik ilginin, özne kavramı üzerinde yürütülen tartışmaların, zihin problemlerinin, yeni bir boyut kazanan bilgi sorununun, cinsellik soruşturmasının,yabancılaşma ve iktidar sorunsalının arkaplanınıarka planını oluşturmaktadır. Bu çağın düşünürlerinin çoğunluğu bir şekilde çalışmalarında çağın kuramsal sorunlarını dillendirmiş ve yanıt arayışında olmuştur.

== Mantıksal Pozitivizmpozitivizm ==

[[Yorumsama]] ya da [[hermenuitik]] yöntemine dayanan felsefe akımı. [[Felsefe tarihi]] boyunca yorumsamacılık denilen yaklaşım çeşitli biçimlerde ortaya çıkmış ve çok eski bir düşünme geleneği olmakla birlikte, asıl olarak [[Schleiermacher]] , [[Dilthey]] , [[Gadamer]]'ın katkılarıyla belirginlik kazanmış bir 20. yüzyıl düşüncesidir. Yorumsamacılık, [[anlam]] ve [[anlamlandırma]] meseleleri noktasında önceliği yorumlayıcıya veren bir yaklaşım gösterir. Genel olarak ''metin bilimi'' ya da ''metin okuması'' şeklinde anlaşılmış olsa da (kutsal metinlerin anlaşılması ve açıklanması), yorumsamacılık, 19. yüzyılın sonlarından itibaren bir felsefe eğilimi olarak sahneye çıkmıştır.

Yapısalcılık, bir felsefe akımı olarak [[Yapısalcıyapısalcı Dilbilimdilbilim]] ve onun öncüsü [[Ferdinand de Sausseure]]'den kaynaklanır. 20. yüzyılın en önemli akımlarından birisidir. Felsefe tarihi icindekiiçindeki önemli dönüşümlerin kaynaklarından birisi olmuştur. Bilgi, özne, tarih, dil, benlik, bilinç, toplum vb. bütün teorik kavramlara ilişkin farklı bir perspektif ortaya koymuş ve kendisinden sonra Postyapısalcılıkpostyapısalcılık olarak bilinen gelişmenin öncüsü olmuştur. [[Claude Levi-Strauss]], [[Althusser]] gibi isimlerle anılır.

Özellikle Fransa'da yapısalcılıktan sonra gelişmiş olan ve kaynağında yapısalcılık, fenomenoloji, varoluşçuluk, Nietzscheci felsefe gibi felsefe geleneklerinin bulunduğu, köklü düşünce ve felsefe eleştirisiyle birlikte kendini gösteren felsefe geleneği postyapısalcı felsefe olarak adlandırılmaktadır. [[Aydınlanma Çağı]] felsefesi başta olmak üzere, tüm [[Batı felsefesi]] tarihine eleştirel bir yönelim gösteren, her tür [[özcü]], [[ikici]] (düalist), [[akıl-merkezci]] yaklaşımı sorgulayan bir felsefi tutum sözkonusudursöz konusudur burada. Başlıca temsilcileri [[Michel Foucault]], [[Jacques Derrida]], [[Ernesto Laclau]], [[Jean Baudrillard]], [[Julia Kristeva]], [[Gilles Deleuze]] gibi isimlerdir.

== Eleştirel Realizmrealizm ==

Eleştirel realizm, özellikle realizmin kuramsal sınırlılıklarını ve sorunları aşarak yeniden değerlendirme yönelimidir. 20. yüzyıl felsefesinde [[yapısalcı]], [[pozitivist]], [[yorumsamacı]] yaklaşımların dışında yeni bir yönelim olarak belirir. Özellikle [[bilim felsefesi]] alanında söz sahibi olarak ortaya çıkar. Klasik [[realizm]]de bilimin, ampirik olguların gözlemlenmesine indirgenmesinden kaynaklanan sınırlılıkları eleştirel realizm yaklaşımıyla aşılmaya çalışılır. [[Nicolai Hartmann]] yüzyılın ilk yarısında bu akımın temsilcilerinden sayılır. Ayrıca en eski felsefi anlamında realizm, fikirlerin gerçekliğine inanmak anlamına geldiğinden, eleştirel realizm bu anlamda da bir ayrım koyar. Eleştirel realizm, buna göre, hem [[dünyanın gerçekliği]]ni hem de [[yapısal mekanizmalar]]ı kabul eder. Ontolojik anlamda dünyadaki ''şeyler'' ya da ''varlıklar'' onu tasavvur eden bilinçten bağımsız olarak vardır. Realizm ve eleştirel realizm felsefe, bilim, edebiyat eleştirisi gibi alanlarda farklı boyut ve katmanlarda karşımıza çıkar. Fikirlerin gerçekliğine inanmak şeklindeki realizmin felsefi anlamından edebiyattaki realizmin gerçekçilik olarak anlaşılması bu anlam farklarını gösterir. Georg Lukács'ın tanımlamasına göre [[edebiyatta realizm]], edebiyatın realitenin/gerçekliğin bir yansıması olduğu fikrinden hareket eder. [[Bilim felsefesi]] alanında da realizmin gerçekçilik şeklinde anlaşılması söz konusudur. Bu noktada eleştirel realizmin ya da gerçekçiliğin en önemli ismi [[Roy Bhaskar]]'dır. Felsefi anlamda eleştirel realistler Bhaskar'ın öncü açılımlarını değerlendirmişlerdir. [[Andrew Sayer]] bu felsefi akımın başka bir önemli ismidir.

== Eleştirel Rasyonalizmrasyonalizm ==

20. yüzyıl, özellikle ikinci yarısından itibaren akla yönelik kuşkular, itirazlar ve yadsıyışlar yüzyılı olmakla birlikte, birçok önemli filozof akıl savunuları yapmaya çalışır. Bunların önemli bir bölümü, bilinen anlamda akıl ve akılcılık savunusunu değil, kendileri de sorguladıkları eleştirel bir akılcılık anlayışı geliştirirler. [[Habermas]] örneğin, [[Adorno]] ve [[Horkheimer]]'de görülen [[araçsal akıl]] eleştirisininineleştirisinin çok fazla genelleştirilmesine ve bir bütün aklın araçsal akla indirgenmesine karşıdır.Kendisi de akılcılığı eleştirmekte, fakat yine de akıla bir pay bırakmaktadır. Öte yandan eleştirel rasyonalizm denilince ilk akla gelen isim bilim felsefecisi [[Karl Popper]]'dir. Öğrencisi [[Karl Feyerabend]] tarafından görüşleri yoğun eleştirilere maruz kalıp "[[Akla Veda]]" denilmeden önce Popper, eleştirel bir rasyonalizm yöntemi geliştirmeye çalışmıştır.popper Popper'in eleştirel rasyonalizme dayanan [[bilim felsefesi]], temelde [[kesin doğrular]] anlamında [[bilimsel bilgi]]lere ulaşmayı mümkün görür.

[[Frankfurt Okulu]]'nun teorik ve felsefi konumunu gösteren adlandırma. [[Theodor W. Adorno]], [[Max Horkheimer]], [[Jürgen Habermas]], [[Walter Benjamin]] okulun en tanıdık simalarıdır.Bu düşünürler [[Marksizm]] içinde yer almaktadırlar, ancak Marksizmle ilişkileri özel bir nitelik arz eder; [[Ortodoks MarksiminMarksizm]]'in tamamen dışında kalırlar. Aydınlanmacılıkla eleştirel bir ilişki kurarlar, akıl kavramına yönelik çeşitli boyutlarda eleştiriler getirirler. Postmodern soruşturmada görülen akıl eleştirilerinin ilk ipuçlarını Frankfurt Okulu düşünürlerinde görmek mümkündür. Elbette Frankfurt okuluOkulu'nun her üyesinde farklı boyutta bir eleştirellik sözkonusudursöz konusudur, ama bu düşünürleri bir okul içinde birleştiren ögelerin temelinde ''eleştirel teoriyi'' benimsemeleri yatar. Eleştirel teori, hem teorinin/felsefenin eleştirel bir şekilde değerlendirilmesini ve yeniden yapılandırılmasını, hem de uygulamada eleştirel bir yönelim gözetilmesini ifade eder. Okulun en genel anlamda ''eleştirel bir düşünce'' ve ''eleştirel bir toplum teorisi'' kurmayı amaçladığı, felsefi çalışmalarında bu eleştirelliğin ortaya konulduğu söylenebilir.

* ''20. Yüzyıl Düşünce Akımları/Yorumlar ve Eleştiriler'' , [[Nejat Bozkurt]], [[Sarmal Yayınevi]].