Vikipedi

Peribacası: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
→‎top: düzeltme AWB ile
k Okunabilirliği iyileştirme
1. satır:
[[Dosya:GoremeFairyChimneys.jpg|thumb|Konik gövdesi ve kaya bloğundan oluşan şapkası ile peri bacaları]]<br>
[[Dosya:Toadstool at Grand-Staircase Escalante badlands.JPG|thumb|Bir peribacası]]<br>
[[Dosya:1514 - Üçhisar - Peri bacaları.JPG|thumb|200px|[[Kapadokya]]'daki taş formasyonları]]<br>
'''Peri bacası''', ince uzun, [[Çöl iklimi|kurak]] [[Havza|havzalardan]] ve [[kırgıbayır]] yüzeylerinden çıkan, vadi yamaçlarından inen sel sularının yeri aşındırmasıyla oluşan bir [[Kayaç|kaya oluşumudur]]. Peribacalarının gövdeleri genellikle yumuşak minerallerden ve tepesi sert, daha zor aşınan kayadan oluşur. Gövdeleri genellikle konik şekle sahiptir. Şekilleri erozyon biçimlerine göre değişir. Farklı mineral katmanları gövdelerinde farklı renklere sebep olabilir. Çapları 1 ile 15 metre arasında değişir, bu sınırlamanın dışına çıkan oluşumlar peri bacası olarak sınıflandırılmazlar.
'''Peribacası,''' [[vadi]] yamaçlarından inen sel sularının ve rüzgarın, [[tüf]]lerden oluşan yapıyı aşındırmasıyla ortaya çıkan oluşumdur.
 
== Oluşumu ==▼
Peribacaları [[konik]] gövdeli olup, tepe kısımlarında bir kaya bloku bulunmaktadır. [[Çap]]ları ise 1 m ile 15 m arasında değişmektedir. 1 m'den küçük olan ve 15 metreden büyük olan oluşumlar '''peribacası''' olarak değerlendirilmemektedir.
Peri bacaları genellikle yüzeyde sert bir kaya (ör. sert kumtaşı, kireç taşı, bazalt, ingimbirit) ve yerin altında yumuşak minerallerin (ör. kum, tüf) olduğu bölgelerde bulunur. Su, yerin üstüne çıkan kayaların arasından akarak sert tabanı aşındırıp yok ettikten sonra yumuşak yüzeyi ortaya çıkarır. Tabanın üstüne çıkan kaya parçaları daha az akıntı gördükleri için sağlam kalır. Yumuşak yüzey büyük oranda erozyona uğrar ve suya karışır, ancak üstünde hala kaya bulunan bölgeler basınçtan dolayı yapısal bütünlüğünü sağlar, erozyona dayanır ve konik bir kaya oluşumu meydana gelir.Bu nedenden dolayı tepeleri düşen peri bacaları oldukça kısa süre içinde erozyona uğrar ve yok olur. <ref>[http://www.on5yirmi5.com/pdf/106455-peri-bacalari-nasil-olusur.pdf ''Peri bacalarının oluşumu'']'': Erişim tarihi: 26 Nisan 2016''</ref>
 
Peribacalarının oluşumu birden çok hava durumu olayının sonucudur. Yağmur, kar, sel ve rüzgarın sonucu olarak meydana gelirler. Yağmurun asitliği yüksek olan yerlerde kayaçtaki karbonik asidin yağmur suyuna karışması ve bundan dolayı kirecin erozyona uğraması söz konusudur. Kireç bakımından daha az zengin olan kayaçlar bu nedenle daha az yağmur ile erozyona uğrama riski taşırlar. Daha dayanıklı peri bacaları, şapkalarında Dolomit içerir. Dolomit, yüksek oranda magnezyum içerir ve dolayısıyla suda daha yavaş çözünür. Bu nedenle de altındaki yumuşak katmanı korur.
▲== Oluşumu ==
Sel suları dik yamaçlarda kendine yol bulurken, sert kayaları çatlatarak aşındırır. Bitki örtüsünün özelliklerine göre aşınan malzeme peribacası olarak isimlendirilen şekillerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Alt kısımlarda bulunan ve daha kolay aşınan malzeme derin bir şekilde oyulduktan sonra, üst kısımlarda yer alan şapka şeklinde duran bir parça ve aşınmadan korunan konik biçimli gövdeler ortaya çıkar
 
[[Dosya:Hoodoo Formation.jpg]]▼
Peri bacalarının oluşumunda, rüzgar etkisi kadar yağmur sularının yüzeydeki akışı da önemlidir. Yağmur sularının etkili ve güçlü yüzey akıntısı olarak gelişmesine ise en önemli etken bitki örtüsünün azlığı ve tüflerin geçirimsiz olmasıdır.
== Ayrıca bakınız ==▼
 
* [[Dış kuvvetler]]▼
Şapkalı peribacaları, konik gövdeli ve tepe kısımlarında bir kaya bloğu vardır. Gövde [[tüf]], [[tüffit]] ve [[lav|volkan külünden]] oluşmuş [[kayaçtan]], şapka kısmı ise [[lahar]] ve [[ignimbirit]] gibi sert kayaçlardan oluşmaktadır. Peribacasının oluşumu için ilk koşul, şapkayı oluşturan kaya türünün gövdeyi oluşturan kaya topluluğuna oranla daha dayanıklı olmasıdır. Şapkadaki kayanın direnci peribacalarının ömrünü belirler. Ayrıca şapka bloğu olan kaya, zayıf tüfün erozyonunu geciktiren ve peri bacalarının yüksekliğini kontrol eden bir unsurdur.<ref>[http://www.on5yirmi5.com/pdf/106455-peri-bacalari-nasil-olusur.pdf ''Peri bacalarının oluşumu'']'': Erişim tarihi: 26 Nisan 2016''</ref>
*[[Mantarkaya]]
 
*[[Göreme Tarihî Millî Parkı]]
▲[[Dosya:Hoodoo Formation.jpg]]
▲== Ayrıca bakınız ==
▲* [[Dış kuvvetler]]
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
[[Kategori:Peribacaları| ]]
[[Kategori:Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşmuş yerşekilleri]]
<references />
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Peribacası" sayfasından alınmıştır