Kütahya (il): Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
+ kaynak
düzeltme AWB ile
98. satır:
==== 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra ====
 
Kütahya [[1867]]'de Hüdavendigar Vilayetine bağlı bir sancak merkezi iken, [[II. Meşrutiyet]]ten sonra bağımsız bir sancak oldu. Millî Mücadele yıllarında, Ocak [[1921]]'de [[Çerkez Ethem]] düzenli ordu çatışmasına sahne olan Kütahya, [[17 Temmuz]] [[1921]]'de [[Kütahya-Eskişehir Muharebeleri]]nde [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] Batı Cephesi ordusunun yenilmesi üzerine Yunanların işgaline uğradı. [[Büyük Taarruz]]'a kadar işgal altında kalan Kütahya, [[30 Ağustos]] [[1922]]'de kurtuldu. Kütahya [[8 Ekim]] [[1923]]'dete Vilayet durumuna getirilmiştir.
 
== Kültür ==
204. satır:
İç Batı Anadolu eşiği üzerinde yer alan bu bölgenin yüzey şekilleri bakımından bariz karakterini, üzerinde bir takım dağ ve tepe dizilerinin yer aldığı muhtelif yükseltilerdeki yaylalar ile bunlar içinde gelişmiş ovalar teşkil eder. Gerek dağ ve tepe dizileri, gerek çukur sahalar, eşiğin umumi gidişine uygun olarak kuzeybatı-güneydoğu istikametinde uzanırlar. Kütahya yaylalarında farklı yükseltilerde iki kademe ayırt edilir. Bunlardan alçak yaylalar 1000-1250 metrelere, yüksek yaylalar ise 1250-1450 metrelere tekabül eder. Eşik üzerindeki başlıca dağ ve tepe dizileri, Kütahya Ovası'nın hemen güneyinde yarı kristalize [[kalker]] ve metamorfik şistlerden müteşekkil [[Yellice Dağı]] (1764 m.) ve Gümüşdağı (1901 m.); kuzeyinde serpantinlerden meydana gelmiş Yeşildağ (1533 m.); bölgenin batısında kısmen yarı kristalize kalker, mermer ve kısmen de volkanik elemanlardan müteşekkil [[Türkmen Dağı]] (1829 m.) güneyinde [[Murat Dağı]] (2312), [[Şaphane Dağı]] (2121 m.) ve batısında Eğrigöz Dağı (2181 m.) ve bunların uzantılarındaki tepelerdir. Alüvyonlarla kaplı Kütahya, [[Köprüören, Kütahya|Köprüören]], Tavşanlı, Altıntaş, Aslanapa, Gediz, [[Simav, Kütahya|Simav]], ve Örencik Ovaları eşiğin alçak kısımlarını teşkil ederler. Gerek dağ ve tepe dizileri gerek çukur sahalar eşik üzerinde az yer tutarlar. Eşik büyük kısmıyla [[neojen]] yaylalarından müteşekkildir. Kütahya yaylaları Porsuk Nehri ve tâbileri ile Kocasu tarafından derince parçalanmıştır. Yaylanın yüzeyi ile Porsuk Nehri'nin tabanı arasında 100–150 m.lik seviye farkı vardır.
 
Kütahya Ovası deniz seviyesinden ortalama olarak 930 m. yükseklitktedir. Kuzeybatı ucu ile güneydoğu ucu arasındaki uzunluğu 25&nbsp;km.dir. Bu istikamette ova, yer yer daralır ve genişler. Ovanın en fazla genişlediği yer Kütahya şehrinin kurulduğu yayla kenarı ile Porsuk Nehri'nin ovayı terk ettiği yer arasındadır. Burada ovanın genişliği 5,5&nbsp;km. kadardır. İkizhöyük-Siner mahalleleri arasında genişlik 1&nbsp;km.ye iner. Güneydoğuya doğru ova yeniden genişler ve Alayunt ile Ağaçköy arasında 3&nbsp;km.yi bulur. 93&nbsp;km²<sup>2</sup>'lik bir saha kaplayan ova, bir taban seviyesi ovası olup eski ve yeni alüvyonlardan meydana gelmiştir. Eski alüvyonlar daha çok ovanın kuzeybatı ucunda bulunurlar. Felent Çayı eski alüvyonları parçalamış ve kenarlarında yüksekliği yer yer 50m. yi bulan taraçalar<ref>toprak ya da başka malzemeyle elde edilen, bir duvarla desteklenen yüksek düzlük</ref> halinde kalmasına sebep olmuştur. Ovanın büyük kısmı ise yeni alüvyonlarla kaplıdır. Daha çok kum ve çakıllardan meydana gelen yeni alüvyonlar kenarda 5 m. orta kısımlarda ise 40 m. kalınlığa sahiptir. Kütahya Ovası'nın suları Porsuk ve tâbileri tarafından akıtılır. Porsuk'un kuzeybatıdan gelen kolu olan Felent Çayı, ovanın batı tarısını kabaca doğu-batı istikametinde kateder. Fenet Çayı, Enne ve Civli mahalleleri arasonda dar bir boğaz arasında akmakta ve Civli'den itibaren vadisini genişleterek ovaya girmektedir. Ovanın doğu yarısını ise Porsuk kuzeybatı-güneydoğu istikametinde kateder. Porsuk ovaya güneydoğudan dar bir boğaz içinde girer ve kuzeyde yine dar bir boğazla terk eder.
 
Kütahya Ovası batısındaki Yoncalı çukurluğundan hafif tepelik bir eşik ile ayrılır. Yoncalı çukurluğunun orta kısmında kuzey-güney yönünde uzanan kırık hattı boyunca yer yer sıcak çamur ve sıcak su kaynakları mevcuttur. Yoncalı ılıcası burada kurulmuştur. Yoncalı çukurluğu dar bir eşikle Köprüören çukurluğuna bağlanır. Deniz seviyesinden 1000 m. yüksekliğindeki Köprüören çukurluğu Felent Çayı'nca katedilir; bu çukurluğun kuzeyinde Kükürt, Ağızören ve Gümüşgölcük çukurları sıralanır. Köprüören alçak sahasından daha batıdaki Tavşanlı Ovası'na, volkanik tüflerin teşkil ettiği bir eşik aşılarak geçilir. Köprüören ve Kütahya Ovaları'ndan daha alçakta bulunan Tavşanlı Ovası'nın deniz seviyesinden yüksekliği 840 m. civarındadır.
217. satır:
Bölgedeki akarasular umumiyetle kısa boylu akarsulardır. Bölgeye girdiği nokta ile terk ettiği nokta arasında yaklaşık 70&nbsp;km. uzunluğa sahip olan Porsuk Çayı ve Kocasu haricinde, sahanın en uzun akarsuyu Felent Çayı'dır.
 
Akarsularda akımın en yüksek olduğu ay Mart, en az olduğu ay da Ağustos'tur. Bölgede akım üzerinde etkin olan yağışlardan çok sıcaklıktır. Zira akımın azamiye ulaştığı Mart ayı, bölgede yağışların Aralık ayından Nisan'a kadar devamlı bir alçalma gösterdiği devre içinde kalır. Mart ayında akımı artıran yağışlardan ziyade, sıcaklığın artmasına bağlı olarak karların erimesidir. Ağustostaki akımın düşüklüğü ise, Ağustos'un en sıcak ay olması dolayısıyla, buharlaşmanın fazlalığı ve en kurak ay olması ile ilgilidir. Akarsuların beslenmesinde yeraltıyer altı suyu da rol oynar.<ref>Dönmez, Yusuf, ''a.g.e.'', İstanbul, 1981-1982, s, 9-11</ref>
 
===Toprak çeşitleri===
243. satır:
|İlçe
|Kuruluş Yılı<ref>&nbsp;İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü</ref>
|Alanı km²<sup>2</sup>
|Rakım mt.
|Merkeze km<ref name=":2">Karayolları Genel Müdürlüğü</ref>
358. satır:
Kuru sebzelerden en fazla patates ekimine önem verilir. Tahıl üretiminde önde gelen Merkez ve [[Altıntaş, kütahya|Altıntaş]] ilçeleri bağcılık bakımından geri durumda, buna karşılık Emet, [[Gediz, Kütahya|Gediz]] ve [[Simav, Kütahya|Simav]] ilçeleri ileri durumdadır. Meyve ağaçları sayısı ve üretimi bakımından elma başta gelir. İkinci sırada yer alan vişne, ilin ün yaptığı ürünler arasındadır. Ceviz ve [[kestane]] ağaçlarının çokluğu da kendini gösterir. Çilek yetiştiriciliği de gelişmiştir.<ref>Tuncel, Metin, ''Atatürk'ün Doğumunun 100. Yılına Armağan Kütahya'', İstanbul, 1981, 1982, s, 26, 27</ref>
 
===YeraltıYer altı kaynakları===
Kütahya'da yaygın olan madenlerin başında [[Linyit|linyit kömürü]] gelir. İlin kuzeyinde bulunan linyitlerin işletilmesi Kütahya-Balıkesir demir yolunun yapılması ile kolaylaşmıştır. İşletilen yataklardan biri [[Değirmisaz, Tavşanlı|Değirmisaz]] havzası olup aynı adlı istasyona 2,5&nbsp;km uzaklıkta kalitesi iyi fakat rezervi az bir yakıttır. İkinci ve önemli yataklar Tavşanlı kuzeyinde Tunçbilek mevkiinde bulunur ki, işletmeye açıldıktan sonra 1943'te 15&nbsp;km'lik bir demir yolu ile ana hatlar bağlanarak taşıma işleri kolaylaştırılmıştır. Bu yataklar [[Tunçbilek, Tavşanlı|Tunçbilek]] termik santralini besler. [[Seyitömer, Kütahya|Seyitömer]] linyitleri biraz daha aşağı kaliteli olup [[ekskavatör]]le çıkartılabilir durumdadır.
 
367. satır:
Antimon yatakları Gediz-[[Hisarcık, Kütahya|Hisarcık]] arası ile [[Simav, Kütahya|Simav]]-Tavşanlı arasında; Bakır-Kurşun-Çinko Simav, [[Emet, Kütahya|Emet]], [[Kütahya|Merkez]] ve [[Domaniç]]'te; çimento ham maddeleri Tavşanlı sahasında; Demir Emet ve Simav'da; [[Diatomit]] Merkez ilçede; [[Feldspat]] Simav'da; [[Fluorit]] Tavşanlı'da; Gümüş Merkez ilçeye bağlı [[Gümüşköy, Kütahya|Gümüşköy]]'de; [[Jips]] (alçı taşı) Gediz-[[Çavdarhisar, Kütahya|Çavdarhisar]] arasında; [[Kalsit]] merkez ilçede; [[Kaolin]] merkez ilçe, [[Altıntaş, kütahya|Altıntaş]], [[Gediz, Kütahya|Gediz]], Emet, Hisarcık ve Tavşanlı'da; Kum-Çakıl Simav'da; Kükürt Simav'da; [[Manganez]] merkez ilçe, Emet ve Tavşanlı'da; [[Manyezit]] merkez ilçe ve Tavşanlı'da; [[Talk]] merkez ilçe ve Tavşanlı'da bulunur.<ref>http://www.mta.gov.tr</ref>
 
İlin yeraltıyer altı zenginlikleri bakımından sıcak su kaynakları da Kütahya turizminde büyük rol oynamaktadır. Bu sıcak su kaynaklarından bazılarının çam ormanları içinde yer alışı bu turistik önemi daha da artırmaktadır. İlin büyük merkezlerine yakın olmaları nedeniyle Harlek ve Yoncalı Kaplıcaları daha fazla önem taşır.<ref>Tuncel, Metin, ''a.g.e.'', İstanbul, 1981-1982, s, 28-30</ref>
 
Simav ilçesinde [[Eynal]], [[Çitgöl]] ve Naşa alanlarında suyun çok yüksek sıcaklıklarda çıkması bu suyun kaplıca, kaplıca tesisi-sera-ilçe ısıtılması ve endüstriyel alanlarda kullanımına imkan vermiştir. Gediz ve [[Murat Dağı]]'ndaki sular da yüksek sıcaklıklarda olup kaplıca ve kaplıca tesislerinin ısıtılmasında kullanılır. Bunların haricinde Emet, Dereli, Tavşanlı Göbel, Hisarcık ve [[Şaphane, Kütahya|Şaphane]]'de de termal turizm ve ısıtma amaçlı kullanılan su kaynakları vardır.<ref>MTA, 1996 Türkiye Jeotermal Envanteri</ref><ref>MTA, 2005, Türkiye Jeotermal Kaynakları Envanteri</ref><ref>Devlet Planlama Teşkilatı, 2001, 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı Madencilik Özel İhtisas Komisyonu, Enerji Hammaddeleri Alt Komisyonu Jeotermal Enerji Çalışma Grubu raporu</ref>
373. satır:
== Demografi ==
 
Kütahya İli Nüfusu: 573.642'dir. Bu nüfusun %76,08'i şehirlerde yaşamaktadır (2016). İlin yüzölçümü 11.634&nbsp;km²<sup>2</sup>'dir. İlde km²<sup>2</sup>'ye 49 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 106'dır.) İlde yıllık nüfus artış oranı&nbsp;%0,38 olmuştur. İl merkezinin denizden yüksekliği: 958 m.'dir.
 
{{Türkiye il nüfus/Kütahya}}
379. satır:
===== Güncel Nüfus Değerleri Tablosu (2017):<ref>TÜİK 1 Şubat 2018 verileri</ref> =====
 
Kütahya ili nüfusu: 572.256'dır. Bu nüfusun % 76,98'i şehirlerde yaşamaktadır (2017 sonu). İlin yüzölçümü 11.634 &nbsp;km²<sup>2</sup>'dir. İlde km²<sup>2</sup>'ye 49 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkezde 106’dır.) İlde yıllık nüfus % 0,24 azalmıştır.
 
2018 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 13 İlçe, 28 belediye, bu belediyelerde 223 mahalle ve ayrıca 548 köy vardır.
398. satır:
|Köy Nüfus
|Şehirli %
|Alanı km²<sup>2</sup>
|Yoğunluk
|-
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kütahya_(il)" sayfasından alınmıştır