Burkina Faso: Revizyonlar arasındaki fark

 

== Coğrafya ==

Ülkenin toplamda sahip olduğu 3.193 km sınırın 306 km'si Benin, 584 km'si Fildişi Sahili, 549 km'si Gana, 1.000 km'si Mali, 628 km'si Nijer ve 126 km'si ise Togo ile oluşmaktadır.

 

 

=== Bitki örtüsü ve yaban hayat ===

Ülke genelinde 2067 farklı bitki türü bulunmaktadır.<ref>Adjima Thiombiano, Marco Schmidt, Stefan Dressler, Amadé Ouédraogo, Karen Hahn, Georg Zizka. 2012. Catalogue des plantes vasculaires du Burkina Faso. Boissiera 65, Conservatoire et Jardin Botaniques de la ville de Genève. 391 Sayfa</ref> Bu bitki türlerin çoğunluğunu ise [[buğdaygiller|Poaceae]] ve [[Faboideae]] bitkileri oluşturmaktadır.<ref>[http://publikationen.ub.uni-frankfurt.de/frontdoor/index/index/docId/2202 Burkina Faso'da bitki örtüsü çeşitliliği, Marco Schmidt, 2006]</ref> Doğal ortamda yetişen birçok bitki türü hammadde, hayvan yemi, gıda ya da tıbbi alanda kullanılmaktadır. Burada özellikle ülke genelinde sık görülen [[Baobab]], [[Néré]], [[Karité]], [[Demirhindi]] gibi ağaç türleri bu tür kullanımlarda önemli bir yer kaplamaktadır.

 

[[Sahel]] ile [[Sudan (bölge)|Sudan]] kuşakları arasında yer alan ülkede bu kuşaklar arasındaki geçişler bitki örtüsü üzerinde de kendisini göstermektedir. Özellikle yıllık ortalama yağış miktarına göre belirginleşen farklılıklara göre ülke kuzeyinde kurak bir yer yüzeyi bulunmaktadır. Sahel kuşağında dikenli çalıların hakim olduğu bitki örtüsü gözlemlenmekte olup, seyrek aralıklarla Baobab, Ziziphus mauritiana gibi ağaçlar ile [[Yabani kimyongiller]] gibi bitkiler yer almaktadır. Ülkede yağışların diğer bölgelere göre daha çok olduğu güney bölgelerde ise [[Akasya]] ağaçları, sık çalılıklar, Combretaceae gibi bitki türleri ile geniş çayırlık alanlar bulunmaktadır. Ülkenin güneyine doğru ilerledikçe ağaçlar sıklaşarak korular, ormanlık alanlar oluşturmaktadır. Bu bölgelerde yine aynı şekilde nehir boyunca oluşan ağaçlık alanlar görülebilmektedir.

 

Ülke yaban hayat açısından zengin bir konumda bulunsa da, son yıllarda nüfus baskısı ve tarımsal alanların artması nedeniyle yaşam alanları kısıtlanan yaban hayvan türlerini tehlike altına almaktadır. Günümüzde ülke genelinde [[fil]], [[su aygırı]], [[antilop]], [[maymun]] türleri, [[leopar]] gibi yaban hayvanları gözlemlenmekte olup, [[zürafa]] ve [[çita]] gibi memeli hayvanlar yaşanan sorunlar nedeniyle bu ülkede artık gözlemlenememektedir. Burkina Faso genelinde ayrıca 495 farklı kuş türü tespit edilmiş olup, [[deve kuşu]], [[leylek]], [[şahin]] gibi elliye yakın yırtıcı kuş, [[boynuzgaga]], [[yalıçapkınıgiller]] ve [[arı kuşugiller]] türleri bunlardan birkaç tanesini oluşturmaktadır. Ülkede bulunan [[timsah]] ise halk tarafından genellikle kutsal olarak kabul edilmekte olup, nehirlerde ve ''mares'' olarak adlandırılan sulak alanlarda yaşamaktadır.

 

 

=== Etnik gruplar ===

Ülke genelinde en büyük etnik grubu nüfusun %40'ı ile [[Mossi]] etnik grubu oluşturmaktadır. Nüfusun geri kalan kısmını ise birçok etnik grup paylaşmakta olup, burada da [[Bobolar]] (%14), [[Senufolar]] (%9), [[Gurmalar]] (%8) en yüksek nüfus oranına sahip diğer etnik grupları oluşturmaktadırlar.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/uv.html Burkina Faso'da etnik gruplar]</ref>

 

 

=== Din ===

Burkina Faso genelinde yerel etnik dinlere inananların oranı günümüzde de yüksek oranda gözlemlenebilmektedir. Yerel dinlere inananların oranı %15 seviyesinde bulunmaktadır. Mossilerin yerel dininde tanrı olarak kabul edilen ''Wẽnde'' dünyayı yarattıktan sonra yeniden insan olarak dünyaya geri geldiği inancı hakimdir. Söz konusu ilahın çeşitli dönemlerde de farklı mekanlarda farklı boyut ve şekillerde dünyada bulunduğuna inanılmaktadır.<ref>[http://www.gly.uga.edu/railsback/CS/CSNabazidWende.html Mossi yerel dini inancı]</ref>

 

 

=== Kolonileşme ===

Bugünkü Burkina Faso'nun kurulu olduğu bölgelere ilk gelen Avrupalı Alman [[Heinrich Barth]] olmuştur. Afrika kıtası üzerine yaptığı araştırmalar neticesinde kuzeyden gelerek Liptoko'ya ulaşmış, ziyaret ettiği Dori üzerinden Timbuktu'ya geçmiştir. 1884-1885 yılları arasında gerçekleştirilen [[Berlin Konferansı]] sırasında Fransa, Büyük Britanya ve Almanya'nın Sudan'ın batı bölgeleri için birbirleriyle girdikleri [[Afrika Talanı]] yarışı kapsamında Mossi yöneticileri ile gerçekleştirdikleri himaye altına alma çabaları sonuç vermemiş, bunun üzerine Fransa 1896 yılında askeri güçleri ile başkent Ouagadougou'yu alarak Mossi yöneticilerinin kaçmasını sağlamış ve bölgeyi kontrolü altına almıştır. Bu tarihten sonra yerel idareciler ile yapılan ''himaye'' anlaşmaları ile günden güne hakim olduğu bölgeleri çoğaltan Fransa günümüzde Burkina Faso'nun kurulu olduğu tüm bölgeyi kısa sürede sömürgesi olarak elde etmiştir. Bölge 1904 yılında [[Fransız Batı Afrikası]] içerisinde sömürge yönetim bölgesi olan [[Yukarı Senegal ve Nijer]] sömürge yönetiminin bir parçası olmuş, 1919 yılında ise [[Yukarı Volta]] adı altında bu yapıdan ayrılarak yine Fransız Batı Afrikası sömürge sistemine bağlı olarak yeni bir sömürge yönetim bölgesi olarak ilan edilmiştir. Yeni yönetim bölgesi vali [[Édouard Hesling]] başkanlığında gerekli ticari başarıları göstermeyerek 1932 yılında bölgenin komşu sömürge yönetim alanları olan [[Fransız Sudanı]] (günümüzde Mali), Nijer ve Fildişi Sahili sömürge yönetimleri arasında bölüştürülerek bu bölgelere ilave edilmiştir. Bölgenin bölüşülmesi neticesinde özellikle kıyı kesimlerinde ihtiyaç duyulan zorunlu iş gücünün, nüfus açısında yoğun olan Yukarı Volta nüfusu tarafından karşılanması planlanmıştır. Yukarı Volta askerleri [[I.Dünya Savaşı]]'nın yanı sıra [[II.Dünya Savaşı]]'nda da Fransız askeri olarak ''Tirailleurs sénégalais'' birliklerinde yer almışlardır.

 

 

=== Bağımsızlık ===

5 Ağustos 1960 yılında bağımsızlığına kavuşan ülkede [[Maurice Yaméogo]] ilk devlet başkanı koltuğuna oturan isim olmuştur. Yaméogo, iktidarında kaynakların kullanımında savurgan bir siyaset izlemesi, ticari hedefleri yakalayamaması ve döneminde rüşvetin yaygınlaşması sonucu gerçekleşen halk ayaklanması sonucu Ocak 1966 yılında görevini bırakmıştır. O dönem için ordunun en tepesinde yer alan [[Sangoulé Lamizana]] ülkenin ikinci devlet başkanı olarak görevi devralmıştır. Askeri rejim idaresindeki Yukarı Volta'da 1970 yılında gerçekleştirilen referandum sonucu ülkede Ocak 1971 yılında yeni bir anayasa hayata geçirilerek ikinci cumhuriyet dönemi ilan edilmiştir. Bu olaydan sonra batı Afrika genelinde yapılan ilk çok partili parlamento seçimleri sonucu RDA partisinin temsilcisi [[Gérard Kango Ouédraogo]] başbakan olmuştur. İlerleyen dönemlerde yaşanan parti içi çekişmeler neticesinde yönetime yeniden el koyan ordu, Lamizana önderliğinde ulusal birlik hükumetin oluşturulması ve yeni bir anayasının hayata geçirilebilmesi için adımlar atmıştır. Bu gelişmeler neticesinde Lamizana 1978 yılında gerçekleştirilen seçimler neticesinde üçüncü cumhuriyet döneminin devlet başkanı olarak seçilmiştir. Lamizana devlet başkanı seçilmesinin sonrasında [[Joseph Conombo]]'yu başbakan olarak atamıştır. Ancak kurulan bu yeni hükumette yaşanan iç sorunlar nedeniyle icraat gerçekleştirmekte sorunlar yaşamıştır. Ülke genelinde öğretmenlerin gerçekleştirdiği grev sonucu [[Saye Zerbo]] önderliğinde bir grup asker 25 Eylül 1980 yılında yönetime el koyarak darbe gerçekleştirmişler ve Lamizana'nın yerine Zerbo'yu devlet başkanı yapmışlardır.

 

=== 1983 devrimi ===

Sankara, askeri rejim iktidarı döneminde sosyalist bir düzen benimsemiş, sosyal ve kalkınma alanlarında benimsediği politika ile kırsal kesimde yaşayanları şehirde yaşayan insanlar karşısında üstün tutmuş, kadınlara toplum içerisinde eşit haklar vermiştir. Bu gerçekleştirilenler ile Sankara toplumun radikal düzeyde değiştirilmesini ve yurt dışına bağımlılığı azaltmayı amaçlamıştır.<ref>Frederic Lejeal: ''Le Burkina Faso'' Karthala Yayınevi 2002, S. 115, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)</ref> Ülkede 9-10 Ağustos 1983 tarihinde gerçekleştirilmeye çalışan karşı darbe girişimde hayatını kaybedenler olmuş, bu kayıplar ülke tarihinde bir askeri darbe neticesinde yaşanan ilk can kayıpları olarak kayıtlara geçmiştir. Yaşanan bu gelişme neticesinde Sankara '' Comités de défense de la révolution'' (CDR) (''Türkçe: Devrimi Koruma Komiteleri'') kurmuş, bu komitelerde ülke genelinde devrimin ilerleyişinin ve devamının garanti altına alınmasının sağlanması için çalışmışlardır. Yukarı Volta'da oluşturulan CDR'ler birçok kalkınma projelerinde yer alarak [[Dünya Sağlık Örgütü]] ve [[UNICEF]] gibi örgütlerinin de desteklediği çocuklara yönelik aşı kampanyalarına destek olmuş, halkın da katılımının sağlandığı demiryolu güzergahları inşa edilmiştir. Bu gelişmelerin yanı sıra devrimin başlangıç dönemlerinde karşı darbe girişiminde bulunan ya da bu grup içerisinde yer aldığı düşünülen kişiler tutuklanmış, devletin zirvesinde yer alan Sankara, Compaoré, [[Henri Zongo]] ve [[Jean-Baptiste Lingani]] bundan sonraki dönemlerde olumsuzluk yaşanmaması adına ülkeye yön vermişlerdir.

Sankara 2 Ekim 1983 tarihinde ''discours d’orientation politique'' (''Türkçe: Siyasi Oryantasyon Konuşması'') adını verdiği halka hitabında gerçekleştirilen devrimin hedeflerinden bahsetmiş, bu hedefler doğrultusunda [[emperyalizm]] ile birbirine bağlı [[burjuvazi]]nin çalışan sınıf lehine etkisiz hale getirilerek, tarımsal alanda kendi kendine yeten bir ülke olma hedefleri açıklanmıştır. Bu hedefler doğrultusunda daha önce yerel otoriteler tarafından işletilen tüm araziler kamulaştırılarak devlet denetimine geçirilmiş, kadın ve erkek eşitliğine verilen önem doğrultusunda her iki kesimin de eşit haklara sahip olması ve toplumun her kesiminin okur yazar olması yönünde faaliyetler Sankara'nın önem verdiği diğer hususlar olmuştur. Ülkede oluşturulan ''tribunaux populaires de la révolution'' adı verilen devrim mahkemelerinde eski siyasiler rüşvet ve hazine paralarının harcanması gibi nedenlerle yargılanarak cezalandırılmıştır. Bu mahkeme kararlarına göre eski devlet başkanı Zerbo aldığı 15 yıl ceza ile en yüksek cezayı alan siyasi olmuştur. Bu mahkemeler tarafından verilen kararlar 1985 yılında kaldırılarak cezalar düşürülmüştür.

Sankara 1984 yılında ülkesinin koloni dönemine ait izlerden kurtulabilmesi adına ülkenin ismini Burkina Faso olarak değiştirmiş, ülkenin bayrağını Pan-Afrikan renklerinden yeniden oluşturmuş, sözleri kendisine ait olmak üzere yeni ulusal marş bestelemiştir. Ülkede Mayıs 1984 tarihinde ülke tarihinde daha önce hiç olmamış bir şiddet ile yedi kişinin darbe girişiminde bulunması nedeniyle idam edilmesi ve aynı zamanda bağımsız bir gazete olan L’Observateur (günümüzde L’Observateur paalga) gazetesinin kundaklanması ve bunun neticesinde basıma ara vermesi halk arasında beklenmedik bir şok etkisi yaratmıştır.<ref>Frederic Lejeal: ''Le Burkina Faso'' Karthala Yayınevi 2002, S. 126, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)</ref> Bu gelişmelerin yanı sıra 1985 yılında Mali ile sınırın küçük bir şeriti için yaşanan sınır anlaşmazlığı neticesinde Burkina Faso'nun Mali'ye saldırması ile ortaya çıkan [[Agacher Şeridi Savaşı]] (Noel Savaşı olarak da adlandırılan) sonucunda askeri güç olarak Mali ordusuna göre çok daha güçsüz olan Burkina Faso'nun başarısızlığı ile sonuçlanmış,<ref>Frederic Lejeal: ''Le Burkina Faso'' Karthala Yayınevi 2002, S. 128, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)</ref> her iki ülke de daha sonra barış anlaşması imzalayarak başvuruda bulundukları [[Uluslararası Adalet Divanı]]'ndan çıkaran karara uyarak söz konusu şeriti kendi aralarında bölüşmüşlerdir. Yaşanan bu gerilimin merkezinde Sankara'nın Mali yönetimine karşı yönelttiği bölgenin ilhak çalışmaları ile birlikte Mali'de ABD emperyalizminin hizmetinde olmakla suçladığı Mali diktatörü [[Moussa Traoré]]'ye karşı devrim gerçekleştirilmesi amacı bulunmaktaydı. Yaşanan bu gelişmelerin ışığında Sankara kendisi ile aynı Pan-Afrika düşüncelerine sahip olan ve eski Gana devlet başkanı [[Kwame Nkrumah]] geleneklerini devam ettirmek isteyen Gana ile Mali'ye karşı [[Batı Afrika Birliği]]'ni oluşturmak istemiş, bu doğrultuda da Gana devlet başkanı ile görüşmeler gerçekleştirmiştir. Ülke sınırları dışında bu yönde birliktelik arayışları içerisinde olan Sankara, ülke içerisinde yaşanan siyasi tutuklamalar, CDR'nin siyasi gücü kötüye kullanılması, ölümlere kadar varan işkenceler nedeniyle sıkıntılı bir süreç yaşamış,<ref>Frederic Lejeal: ''Le Burkina Faso'' Karthala Yayınevi 2002, S. 131, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)</ref> devrimin baskıcı hali halkın kendisine karşı olan olumlu düşünceler yerini umutsuzluğa ve öfkeye bırakmış, devrime olan inanışta bitme noktasına gelmiştir. Tüm bu yaşananlar çerçevesinde Sankara körü körüne [[dogmatizm]]e bağlılık ile devrime ihanet ile suçlanmış, 15 Ekim 1987 tarihinde de Blaise Compaoré önderliğinde gerçekleştirilen darbe ile de çıkan çatışmalarda 30 kişi ile birlikte öldürülerek iktidarına son verilmiştir. Yapılan bu darbe sonucu Blaise Compaoré devlet başkanı olmuş, Sankara döneminde başlatılan Gana ile birlik olma faaliyetlerine de son verilmiştir.

 

=== Yakın tarih ===

Compaoré iktidara geldikten sonra Zongo ve Lingani ile birlikte ''Front populaire'' (''Türkçe: Halk Cephesi'') oluşumu ile birlikte ülkeyi yönetmeye başlamıştır. Bu oluşum ile birlikte ''rectification '' (''Türkçe: İyileştirme'') adını verdikleri yeni kalkınma hareketi ile devrimin ruhuna uygun olarak siyasi çıkmazlara son verilmesi ve siyasi hayatın normalleştirilmesi amaçlanmıştır. Ancak tüm bu yaşananlar ve sonrasında hayata geçirilmeye çalışılanlar ülkede normalleştirme sağlamamış, kısa süre içerisinde başarısızlıkla sonuçlanan üç darbe girişimi yaşanmış, yaşanan bu istikrarsızlık ve baskılar sonucunda da aralarında 1989 yılında vurularak öldürülen Zongo ve Lingani'nin de bulunduğu ölüm olaylarının da yaşandığı gelişmeler meydana gelmiştir.<ref>Frederic Lejeal: ''Le Burkina Faso'' Karthala Yayınevi 2002, S. 146, ISBN 978-2845861435 (Fransızca)</ref> Dünya siyasi tarihinde 1990/91 döneminde yaşanana gelişmelere paralel olarak Burkina Faso'da da resmi bir demokrasiye geçilme adımları atılmış, Compaoré oluşturduğu yeni anayasayı 1991 yılında referanduma sunmuş ve referandum sonucu da kabul edilmiştir. Yeni anayasa sonrası gerçekleştirilen ilk genel seçimlerin muhalefet partileri tarafından boykot edilmesi sonucu seçimlere katılım oranı %27 ile çok düşük gerçekleşmiş ve bunun sonucunda da Compaoré seçim sonuçlarını meşrulaştıramamıştır. İlerleyen yıllarda ülkenin para birimi olan [[Batı Afrika CFA frangı]] gerçekleştirilen devalüasyona rağmen sosyal ve ekonomik istikrar sağlanmış, ülke genelinde sakin bir süreç yaşanmıştır. 1998 yılında gerçekleştirilen yeni genel seçimlerde Compaoré devlet başkanlığı görevi için bir kez daha yetki almış ancak bu süreç araştırmacı gazeteci [[Norbert Zongo]]'nun öldürülmesi neticesinde son bulmuştur ve ülke genelinde zaman zaman şiddete dönüşen protestolar gerçekleştirilmiştir. 2002 yılında gerçekleştirilen parlamento seçimlerinde iktidarda bulunan CDP mecliste birçok sandalyesini muhalefet partilerine kaptırmıştır. Compaoré tüm bu yaşananların ışığında birçok tartışmalara neden olan ve görev süresi ile ilgili düzenlemeyi içeren yeni anayasa değişikliği ile 2005 yılında yeniden devlet başkanlığı makamına oturmuştur.

 

== Siyaset ==

=== Siyasi sistem ===

Ülkede 1991 yılında kabul edilen anayasa ile birlikte ülke tarihinin dördüncü cumhuriyeti oluşturulmuştur. Burkina Faso'daki mevcut başkanlık sistemi Fransa modelini baz almaktadır. Kasım 2005 tarihinde gerçekleştirilen ve devlet başkanı [[Blaise Compaoré]]'nin oyların %80,4'ünü alarak üçüncü kez göreve seçildiği seçimler, muhalefetin boykot etmediği ilk seçimler olarak kaydedilmiştir. Compaoré 2000 yılında gerçekleştirdiği anayasa değişikliği ile iki dönem devlet başkanlığı sonrası bir iki dönem daha hakkı elde etmiş ve 21 Kasım 2010 yılında gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde dördüncü dönem yönetim hakkını da elde ederek seçimleri kazanmıştır. Ülkenin başbakanı devlet başkanı tarafından atanmakta olup, son olarak 18 Nisan 2011 ile 30 Ekim 2014 tarihlerinde [[Luc-Adolphe Tiao]] bu görevi üstlenmiştir. Burkina Faso'da parlamento seçimleri her beş yılda bir gerçekleştirilmekte olup, günümüzde parlamento da mevcut olan 127 sandalyenin 70 tanesi hükumet partisi olan [[Congrès pour la démocratie et le progrès]] (CDP)'ye aittir.

 

 

=== Karayolu ===

Ülke genelinde 12.506&nbsp;km karayolu bulunmakta olup, bunların 2.001&nbsp;km'si asfaltlanmış konumdadır.

[[Dünya Bankası]]'nın 2001 yılında yaptığı değerlendirmede Burkina Faso ulaşım ağı özellikle bölge ülkeleri olan Mali, Fildişi Sahili, GAna, Togo ve Nijer'e bağlantıları ile iyi olarak değerlendirilmiştir.<ref>[http://www.ppiaf.org/sites/ppiaf.org/files/publication/AICD-Burkina-Faso-Country-Report.pdf Dünya Bankası Ulaşım Ağı Raporu]</ref>

== Kültür ==

=== Gelenek ===

Burkina Faso sınırları içerisinde yaşayan 60 farklı etnik grup kültürel gelenekler açısından zenginlik oluşturmaktadır. Gruplar içerisinde birçok sebepten dolayı kutlamalar ve seremoniler gerçekleştirilmekte olup, Sudan savanalarında yaşanan topluluklar gibi müzik, dans ve maske kullanımı gibi pek çok görsel şölen bu kutlama ve seremonilerde sergilenmektedir. Bu bölgelerde kabilelerin sözlü tarihini ve geleneklerini kuşaktan kuşağa anlatan kişiler olarak bilinen [[griot]]lar önemli rol oynamaktadır. Bu kişiler söz konusu kutlama ve eğlencelerde de şarkıcı, dansçı olarak da yer alabilmektedirler.

Ülke genelinde el sanatları da önemli bir yere sahip olmakta olup, [[çömlekçilik]], [[sepet]] yapımı, [[tunç]] [[ahşap]] işlemeciliği sık olarak gerçekleştirilen el sanatları konumundadır.