Vikipedi

Savaş: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ahmet Turhan (mesaj | katkılar)
Devriyeler
65.955 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
k İçerik genişletildi
1. satır:
{{diğer anlamı|Savaş (anlam ayrımı)}}
{{Savaş}}
'''Savaş''' veya '''harp'''; ülkeler, bloklar ya da bir ülke içerisindeki büyük gruplar arasında gerçekleşen topyekün silahlı mücadeledir. Savaşlar genellikle dini, milli, siyasi ve ekonomik amaçlara ulaşmak için gerçekleştirilir. Kullanılan silahlara, amaçlara, taraflara ve gerçekleştiği yerlere göre farklı şekillerde adlandırılır: [[nükleer]] savaş, [[soğuk savaş]], [[iç savaş]], dini savaş ([[cihad]], [[haçlı seferi]]), [[dünya savaşı]], [[gerilla savaşı]] vb. Karşı tarafı yıldırmak, maddi ve manevi zarar vermek için gerçekleştirilen silahsız faaliyetler de genellikle savaş tanımına dahil edilir.{{olgu}}
 
[[Dosya:Ongoing conflicts around the world.svg|280px|sağ|küçükresim|<center>2018'de devam eden silahlı çatışmalar.<br>(2017 başından itibaren, Ekim 2018 itibariyle)</center>
----
{{legend|maroon|Büyük savaşlar, 10.000 veya daha fazla ölüm.}}{{legend|red|Savaşlar, 1.000-9.999 ölüm.}}{{legend|orange|Küçük çatışmalar, 100-999 ölüm.}}{{legend|gold|Çatışmalar ve çatışmalar, 100'den az ölüm.}}]]
 
== Savaşın tanımlanması ==
Günümüzde savaşlar [[Birleşmiş Milletler]] tarafından bazı temellere ve kurallara dayandırılmıştır. Geçmişte yapılan savaşların aksine günümüzdeki savaşlarda özellikle sivillerin öldürülmesini engellemek, [[ülke]] ya da kitleleri yok etmektense onları güçsüz bırakmak güdülmektedir. Ancak buna rağmen günümüzde de trajediler yaşanmaya devam etmektedir. Örneğin, 1990'lı yıllarda Kuzey Afrika'da çıkan iç savaşlarda ve kabile savaşlarında 1 milyonun üzerinde insan ölmüştür. 2003 yılında başlayan [[Irak Savaşı]]'nda çok sayıda asker ve sivil hayatını kaybetmiştir.
 
[[Uluslararası hukuk]]ta silahlı [[Direniş hareketi|direniş hareketleri]] başlatmış olduğu savaşın kabul edilebilirliği ve yasallığı üzerine, en az 1899'dan günümüze kadar, [[savaş hukuku]]nun bir dizi uluslararası antlaşma düzeyde belirlenmesi yoluyla ilk büyük girişim gerçekleştiğinden bu yana savaşın direniş hareketi olarak kapsanması konusunda anlaşmazlık yaşanmaktadır. Yakın tarihte, 12 Ağustos 1949 tarihli [[Cenevre Sözleşmeleri]]'ne 1977 yılında eklenen [[I. Protokol]] olarak anılan "Uluslararası Silahlı Çatışmaların Kurbanlarının Korunması ile İlgili Protokol" ; 1. ve 4. maddede silahlı çatışmalara atıfta bulunarak "... insanların sömürgecilik hakimiyeti, yabancı işgal kuvveti ve ırkçı rejimlere karşı" savaşın yapılabileceğini öngörür.<ref>Gardam, Judith Gail (1993). [https://books.google.com.sg/books?id=MGT2hJFS9MkC&pg=PA91&lpg=PA91&dq=in+which+peoples+are+fighting+against+colonial+domination+and+alien+occupation&source=web&ots=K_N1cgeQ2L&sig=Mysj3VFtq3WBNFXpbpjqkbQpPao&hl=en&sa=X&oi=book_result&ct=result&redir_esc=y#PPA91,M1 Non-combatant Immunity as a Norm of International Humanitarian],Martinus Nijhoff, s. 91, ISBN 0-7923-2245-2.</ref> Ancak tüm bu ayrımlar politik birer yargıdır, iktidarların uygulamalarından öte uluslararası hukuk da bu konuda net bir ayrım yapmamakta ve en ciddi insan hakları ihlallerine karşı bile örgütlü bir direniş hakkı tanımlamamaktadır. Zira bu durum [[soykırım]] ve [[devlet terörü]] gibi suçlara karşı savaş hakkını engellemekte, [[insanlığa karşı suçlar]] ve büyük çapta [[savaş suçu|savaş suçları]]na karşı mücadeleyi zayıflatmaktadır.<ref>Jan Arno Hessbruegge, [https://books.google.it/books/about/Human_Rights_and_Personal_Self_Defense_i.html?id=_6muDQAAQBAJ&redir_esc=y Human Rights and Personal Self-Defense in International Law] Oxford University Press (2017), Ch. 7, </ref><ref>Ticehurst, Rupert. The Martens Clause and the Laws of Armed Conflict 30 April 1997, International Review of the Red Cross no 317, s. 125–34. ISSN 1560-7755</ref>
 
== Türleri ==
{{Ana madde|Savaş türleri}}
{{Başlık genişlet}}
== Tarih ==
{{Ana madde|Askerî tarih}}
{{Başlık genişlet}}
== Tarihteki en çok kayıp getiren savaşlar ==
[[Dosya:Wars-Long-Run-military-civilian-fatalities.png|280px|sağ|küçükresim|1400 yılından bu yana yaşanan çatışmalardaki ölümler.<ref>{{Web kaynağı | başlık = War and Peace | url = https://ourworldindata.org/war-and-peace | soyadı = Roser | ad = Max | tarih = 15 Kasım 2017 | yayıncı = Our World in Data | erişimtarihi = 19 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref>]]
 
Tarihteki en ölümcül savaş, toplam kümülatif ölüm sayısı bakımından, 1939'dan 1945'e kadar, 60-85 milyon ölüm ile [[II. Dünya Savaşı]] olmuştur. Ardından da 60 milyon civarındaki ölüm sayısı ile Moğol istilaları ​​gelmektedir.<ref>{{kitap kaynağı | başlık = The Cambridge History of China: Volume 6, Alien Regimes and Border States, 907-1368 | ad1 = Denis C. | soyadı1 = Twitchett | ad2 = Herbert | soyadı2 = Franke | ad3 = John King | soyadı3 = Fairbank | tarih = 25 Kasım 1994 | yayıncı = Cambridge University Press | çalışma = The Great Big Book of Horrible Things: The Definitive Chronicle of History's 100 Worst Atrocities | url = https://books.google.com.tr/books?id=iN9Tdfdap5MC&pg=PA616&dq=Chinese+Society+under+Mongol+Rule&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwj7r-fxiazeAhUksqQKHdlFBwYQ6AEIKzAA#v=onepage&q=Chinese%20Society%20under%20Mongol%20Rule | sayfalar = 622 | isbn = 978-0-5212433-1-5 | dil = İngilizce | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 }}</ref>
 
{| class=wikitable
|-
! Ölüm<br />(milyon)
! Tarih
! Savaş
|-
| 60,7–84,6 || 1939–1945 || [[II. Dünya Savaşı]] <ref name="Wallinsky1996">Wallinsky, David: ''David Wallechinsky's Twentieth Century: History With the Boring Parts Left Out'', Little Brown & Co., 1996, {{ISBN|0-316-92056-8}}, {{ISBN|978-0-316-92056-8}} – [http://necrometrics.com/20c5m.htm#Second White]</ref><ref name="Brzezinski1994">Brzezinski, Zbigniew: ''Out of Control: Global Turmoil on the Eve of the Twenty-first Century'', Prentice Hall & IBD, 1994, [http://necrometrics.com/20c5m.htm#Second White]</ref>
|-
| 60 || 13. yüzyıl || [[Moğol istilaları]] <ref>Ping-ti Ho, "An Estimate of the Total Population of Sung-Chin China", in ''Études Song'', Series 1, No 1, (1970) ss. 33–53.</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://necrometrics.com/pre1700a.htm#Mongol | başlık = Mongol Conquests | yayıncı = Users.erols.com | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref><ref>{{Haber kaynağı | url = http://www.globalwebpost.com/genocide1971/articles/general/worst_massacres.htm | arşivurl = https://web.archive.org/web/20030517105614/http://www.globalwebpost.com/genocide1971/articles/general/worst_massacres.htm | ölüurl = evet | arşivtarihi = 17 Mayıs 2003 | başlık = The world's worst massacres Whole Earth Review | erişimtarihi = 24 Ocak 2011 | yıl = 1987 | dil = İngilizce }}</ref>
|-
| 40 || 1850–1864 || [[Taiping Ayaklanması]] (<small>ayrıca bkz</small> [[Dungan Ayaklanması]])<ref>{{Ansiklopedi kaynağı | url = https://www.britannica.com/event/Taiping-Rebellion | başlık =Taiping Rebellion – Britannica Concise | ansiklopedi = Britannica | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref>
|-
| 39 || 1914–1918 ||[[I. Dünya Savaşı]] <ref>{{Web kaynağı | ad = Michael | soyadı = Duffy | url = http://www.firstworldwar.com/features/casualties.htm | başlık = Military Casualties of World War One | yayıncı = Firstworldwar.com | tarih = 22 Ağustos 2009 | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref>
|-
| 36 || 755–763 || [[An Luşan İsyanı]] (<small>belirsiz</small>)<ref>{{Web kaynağı | url = http://necrometrics.com/pre1700a.htm#AnLushan | başlık = Selected Death Tolls for Wars, Massacres and Atrocities Before the 20th Century | yayıncı = Users.erols.com | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 }}</ref>
|-
| 25 || 1616–1662 || [[Ming Hanedanı]]'nın [[Çing Hanedanı]] fethi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://necrometrics.com/pre1700a.htm#Manchu17c | başlık = China, fall of the Ming Dynasty | yayıncı = Users.erols.com | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref>
|-
| 20 || 1937–1945 || [[İkinci Çin-Japon Savaşı]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/nuclear_01.shtml | başlık = Nuclear Power: The End of the War Against Japan | yayıncı = BBC News | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref><ref>{{Web kaynağı | soyadı = Clodfelter | ad = Michael | başlık = Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Reference | cilt = 2 | sayfalar = 956 | dil = İngilizce }} </ref>
|-
| 20 || 1370–1405 || [[Timur]]'un istilaları<ref>{{Web kaynağı | url = http://necrometrics.com/pre1700a.htm#Timur | başlık = Timur Lenk (1369–1405) | yayıncı = Users.erols.com | erişimtarihi = 29 Ekim 2018 | dil = İngilizce }}</ref>
|-
| 16 || 1862–1877 || [[Dungan Ayaklanması]]{{olgu}}
|-
| 5–9 || 1917–1922 || [[Rus İç Savaşı]] ve [[Rus İç Savaşı'nda Müttefiklerin müdahalesi|İç Savaşa Müttefiklerin müdahalesi]]<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUScivilwar.htm | başlık = Russian Civil War | yayıncı = Spartacus.schoolnet.co.uk | erişimtarihi = 2011-01-24 | ölüurl = evet | arşivurl = https://web.archive.org/web/20101205201225/http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/RUScivilwar.htm | arşivtarihi = 5 Aralık 2010 }}</ref>
|}
 
== Ateşkes ==
Satır 23 ⟶ 68:
m= |
}}
 
== Ayrıca bakınız ==
* [[Din savaşları]]
* [[Casus belli]]
 
==Kaynakça==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Savaş" sayfasından alınmıştır