Kuark: Revizyonlar arasındaki fark

| bileşim = [[Temel parçacık]]

| aile =

| nesil = 1., 2., 3.

| etkileşim = [[Elektromanyetizma]], [[kütle çekimi]], [[Güçlü etkileşim|güçlü]], [[Zayıf etkileşim|zayıf]]

 

== Geçmişi ==

Kuark modeli 1964'te, [[Murray Gell-Mann]]<ref name="Gell-Man1964">{{Dergi kaynağı |ilk=Murray |son=Gell-Mann |yazarlink=Murray Gell-Mann |başlık=A Schematic Model of Baryons and Mesons |dergi=Physics Letters |cilt=8 |basım=3 |sayfalar=214-215 |yıl=1964 |dil=İngilizce |doi=10.1016/S0031-9163(64)92001-3}}</ref> ve [[George Zweig]]<ref name="Zweig1964a">{{Dergi kaynağı |ilk=G. |son=Zweig |yazarlink=George Zweig |başlık=An SU(3) Model for Strong Interaction Symmetry and its Breaking |dergi=CERN Report No.8181/Th 8419 |yıl=1964 |dil=İngilizce}}</ref><ref name="Zweig1964b">{{Dergi kaynağı |ilk=G. |son=Zweig |başlık=An SU(3) Model for Strong Interaction Symmetry and its Breaking: II |dil=İngilizce |dergi=CERN Report No.8419/Th 8412 |yıl=1964}}</ref> tarafından, birbirlerinden bağımsız olarak ortaya atıldı.<ref name="Carithers">{{Dergi kaynağı |ilk1=B. |son1=Carithers |ilk2=P. |son2=Grannis |başlık=Discovery of the Top Quark |url=http://www.slac.stanford.edu/pubs/beamline/25/3/25-3-carithers.pdf |biçim=PDF |dergi=[[Beam Line]] |cilt=25 |basım=3 |sayfalar=4-16 |yayımcı=[[SLAC]] |dil=İngilizce |yıl=1995}}</ref> Öneri, Gell-Mann'ın 1961'de hazırladığı [[sekiz katlı yol]] ya da daha teknik bir ifadeyle [[Özel birimsel grup|SU(3)]] çeşni simetrisi olarak bilinen bir parçacık sınıflandırma sistemi formülasyonundan sonra geldi.<ref>{{Kitap kaynağı |ilk==Murray |son=Gell-Mann |yıl=2000 |origyear=1964 |bölüm=The Eightfold Way: A theory of strong interaction symmetry |editör=M. Gell-Manm, Y. Ne'emann |başlık=The Eightfold Way |sayfa=11 |dil=İngilizce |yayımcı=[[Westview Press]] |isbn=0-7382-0299-1}}</ref><ref>{{Kaynak |ilk==Murray |son=Gell-Mann |yıl=1961 |başlık=The Eightfold Way: A theory of strong interaction symmetry |çalışma=[[Synchroton Laboratuvarı]] Rapor CTSL-20 |dil=İngilizce |yayımcı=[[Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü]]}}</ref> Fizikçi [[Yuval Ne'eman]] da aynı yıl, bağımsız bir şekilde sekiz katlı yola benzer bir şema geliştirdi.<ref>{{Kitap kaynağı |ilk=Y. |son=Ne'emann |yazarlink=Yuval Ne'eman |yıl=2000 |yayıntarihi=1964 |bölüm=Derivation of strong interactions from gauge invariance |editör=Gell-Manm, M.; Ne'emann, Y. |dil=İngilizce |başlık=The Eightfold Way |yayımcı=[[Westview Press]] |isbn=0-7382-0299-1}}<br />Orijinal {{Dergi kaynağı |ilk=Y. |son=Ne'emann |yıl=1961 |dil=İngilizce |başlık=Derivation of strong interactions from gauge invariance |dergi=[[Nuclear Physics]] |cilt=26 |sayfa=222 |doi=10.1016/0029-5582(61)90134-1}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |ilk1=R. C. |son1=Olby |ilk2=G. N. |son2=Cantor |yıl=1996 |başlık=Companion to the History of Modern Science |sayfa=673 |dil=İngilizce |yayımcı=[[Taylor & Francis]] |isbn= 0415145783}}</ref>

 

 

=== Güçlü etkileşim ve renk yükü ===

[[Kuantum renk dinamiği]]ne göre kuarklar, [[renk yükü]] olarak adlandırılan bir özelliğe sahiptir. Renk yükünün mavi, yeşil ve kırmızı olmak üzere rastgele belirlenmiş üç türü bulunur.<ref group="nb">Adına rağmen renk yükünün görünür ışığın renk spektrumu ile hiçbir ilişkisi yoktur.</ref> Bunlardan her biri, sırasıyla antimavi, antiyeşil ve antikırmızı olmak üzere birer antirenk ile tamamlanır. Her kuark bir renk taşırken her antikuark da bir antirenk taşır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/forces/color.html#c2 | başlık = The Color Force | dil= İngilizce | yayımcı = Georgia Devlet Üniversitesi Fizik ve Astronomi Bölümü | ilk= R. |son=Nave | iş = HyperPhysics | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150506093054/http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu:80/hbase/Forces/color.html | arşivtarihi = 6 Mayıs 2015}}</ref>

 

 

=== Kuark maddesinin diğer evreleri ===

Yeterli düzeyde uç şartlar altında, kuarklar hapisten kurtularak serbest parçacık haline gelebilir. Asimptotik özgürlük boyunca, yüksek sıcaklıkta güçlü etkileşim zayıflar. Nihayetinde renk hapsi kaybolacak ve serbest hareket eden kuarklar ve gluonların son derece sıcak bir [[plazma]]sı oluşabilecektir. Maddenin bu teorik evresine [[kuark-gluon plazması]] adı verilir.<ref>{{Dergi kaynağı |ilk=S. |son=Mrowczynski |dergi=[[Acta Physica Polonica B]] |başlık=Quark–Gluon Plasma |url=http://th-www.if.uj.edu.pl/acta/vol29/pdf/v29p3711.pdf |cilt=29 |sayfa=3711 |yıl=1998 |dil=İngilizce |id={{arxiv|nucl-th|9905005}}}}</ref> Bu durum için gerekli olan kesin koşullar bilinmemekle birlikte çeşitli tartışma ve deney konusu olmuştur. 2000'lerdeki tahminler, gerekli sıcaklığın {{val|1.90|0.02|e=12}} [[kelvin]] olduğunu göstermektedir.<ref>{{Dergi kaynağı |ilk1= Z. |son1=Fodor |ilk2=S. D. |son2=Katz |başlık = Critical point of QCD at finite T and μ, lattice results for physical quark masses |dergi = [[Journal of High Energy Physics]] |cilt = 2004 |pages=50 |yıl = 2004 |dil=İngilizce |id = {{arxiv|hep-lat/0402006}} |doi = 10.1088/1126-6708/2004/04/050}}</ref> 1980'lerde ve 1990'larda [[Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi]]nde (CERN) yapılan denemelere karşın şimdiye kadar serbest kuarklar ve gluonlar için gereken koşullara hiçbir zaman erişilememiştir. Öte yandan 2000'li yıllarda [[Göreli Ağır İyon Çarpıştırıcısı]]'nda gerçekleştirilen deneyler sonucunda "neredeyse kusursuz" [[akışkanlar dinamiği|akışkan hareketi]] yapan sıvı benzeri [[kuark maddesi]] için kanıtlar bulunmuştur.<ref name="RHIC" >{{Web kaynağı | url = http://www.bnl.gov/bnlweb/pubaf/pr/PR_display.asp?prID=05-38 | başlık = RHIC Scientists Serve Up "Perfect" Liquid | yayımcı = Brookhaven Ulusal Laboratuvarı | yıl = 2005 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20120716201238/http://www.bnl.gov/bnlweb/pubaf/pr/PR_display.asp?prID=05-38 | arşivtarihi = 16 Temmuz 2012}}</ref>

 

 

Yeterli düzeyde yüksek baryon yoğunluklarında ve görece düşük sıcaklıklarda kuark maddesinin, zayıf etkileşen kuarkların [[Fermi sıvılar teorisi|Fermi sıvısına]] yozlaşması beklenir. Bu sıvı renkli kuark [[Cooper çifti|Cooper çiftlerinin]] [[yoğunlaşma]]sı ve böylece de [[Kendiliğinden simetri kırılması|yerel SU(3)_c simetrisinin kırılması]] ile karakterize edilebilir. Cooper çiftleri renk yükü barındırdıklarından, buna benzer kuark maddesi evreleri [[renk süperiletkenliği|renk süperiletkeni]] olacaklar; renk yükü, kuark maddesinden hiçbir dirençle karşılaşmadan geçebilecektir.<ref>{{Kitap kaynağı |ilk1=A. |son1=Sedrakian |ilk2=J. W. |son2=Clark |ilk3=M. G. |son3=Alford