Barutlu silahlarla savaş: Revizyonlar arasındaki fark

Avrupa'da ateşli silahların bilinen en eski kullanımı 1118'de [[Morolar]] tarafından [[Zaragoza]]'ya karşı kuşatmada kullanılmıştır. Daha sonra İspanyollar tarafından Morolara karşı kullanıldığı bilinmektedir.<ref>Albert Manucy, [https://books.google.com.tr/books?id=yYupSOK0BgIC&printsec=frontcover&redir_esc=y&hl=tr#v=onepage&q&f=false Artillery Through the Ages: A Short Illustrated History of Cannon, Emphasizing Types Used in America] sh. : 3</ref> Zamanla top kullanımı Avrupa'ya yayılmıştır. Örneğin Ağustos 1346'da İngiliz – Fransız savaşı Crecy Muharebesi'nde İngiliz ordusu tarafından kullanılmıştı. 14. yüzyıl başına kadar Avrupa’da top kullanımı istisnai olarak görüldüğü anlaşılıyor. Savaş alanlarına yerleşmesi ise 14. yüzyılda başladığı anlaşılmaktadır.<ref>Yusuf İnce, Sh. : 515</ref> Surlara karşı ateşli silahların (top) kullanımına 1370'lerden önce rastlanmaz, 1420'lerden öncesinde ise ender görülür.<ref> Geoffrey Parker, ''Askeri Devrim'' Sh. : 300</ref>

Özellikle Batı Avrupa’da 11. yüzyıldan itibaren sayıca çok artan taş şatolar, savaşların stratejisini de değiştirmiştir. Artık amaç, düşman kuvvetlerini imha etmek ya da savaşamaz duruma getirmekten çok, işgal edilmek istenilen bölgedeki müstahkem mevkileri ele geçirmekti. Aksi takdirde ordu geri çekildiğinde bölge üzerinde kurulmuş olan hakimiyet sona ermektedir.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 10</ref> Sonuç olarak savaşlar büyük ölçüde masraflı ve uzun süren kuşatmalar şeklinde olmuştur. Savaşların bu sonuçsuzluğu 15. yüzyılda kuşatma toplarının kullanılmaya başlanmasıyla aşıldı.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 11</ref> Topların dikine inşa edilmiş duvarlar karşısında son derece parlak sonuçlar sağladığı görülmüştür. Örneğin 1405 yılında bir İskoç kalesi olan [[Berwick-upon-Tweed]] tek bir İngiliz topunun ilk atışı ardından teslim olmuştur. Bütünüyle farklı nedenlerle olsa bile, top atışı öyle görünüyor ki bardağı taşıran damla olmuştu. 15. yüzyıl ortalarına gelindiğinde artık pek çok müstahkem mevki top ateşiyle düşürülüyordu.<ref name=''"p12''">Parker, Askeri Devrim, sh. 12, 13</ref> Surlara karşı ateşli silahların kullanılmasındaki teknikler 15. yüzyıl sonlarına doğru daha geliştirilmişti. Hünerli topçuların elinde top, artık çok etkili bir silahtır. [[Machiavelli]], 1519’ta yazdığı bir yazısında “1494’ten itibaren ne kadar kalın olursa olsun topçu ateşinin birkaç gün içerisinde yıkamayacağı hiçbir sur yoktur” diyordu.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 14</ref>

Kuşatma silahı olarak topun kullanımında önceleri büyük çaplı toplara yönelindi. 1440’lı yıllarda Hollanda’da dökülmüş, [[Mons Meg]] adı verilen top, 8,5 ton ağırlığındadır ve 50 &nbsp;cm. çapında taş gülleler kullanmaktadır. Ne var ki bu büyüklükteki topların kullanışlı olmadığı hemen ortaya çıktı, bir yerden bir yere taşınması çok zordu. Taşınması çok daha kolay, daha küçük çaplı toplar kullanıldı. İster istemez seferlere çok sayıda top katılıyordu.<ref name=''"p12''"/>

[[Balkanlar]]’a topun ilk gelişi 1351’de [[Venedik Cumhuriyeti|Venedik]] tarafından, Macarlara karşı topraklarını savunmaları için Zara kentine gönderilmesiyle olmuştur.<ref name=''"ç73''">Giray Fidan “Çin Kaynaklarına Göre 6. Yüzyıl Osmanlı Çin İlişkileri ve Çin'deki Osmanlı Ateşli Silahları”, sh.73</ref>

Yine 15. yüzyılda el silahı olarak kullanılan ateşli silahlar denendi ve benimsendi. Yüzyılın sonlarına doğru İtalyan devletleri arasındaki savaşlarda ordular bu silahlarla donatılır olmuşlardı. [[Venedik Cumhuriyeti]] 1490 yılında ordudaki tüm [[tatar yayı|tatar yaylarını]] tüfeklerle değiştirmiştir.<ref name=''"p23''">Parker, ”Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 23</ref> Oysa o dönemin silah teknolojisiyle ateşli silahlar, ok gibi menzilli silahlara göre, menzil, isabet oranı ve atış yenileme hızı olarak çok zayıf durumdadır. Usta bir okçu, 200 metre mesafeye, kabul edilebilir bir isabet oranıyla dakikada altı atış yapabilirken, 16. yüzyıl başında [[arkebüz]]lerin atış yenileme hızı birkaç dakikada bir ve etkili menzili 100 metredir. Ne var ki usta bir okçu olabilmek için yıllar gerekli iken, savaş alanında işe yarayabilecek bir tüfekçinin bu seviyeye gelmesi için birkaç günlük eğitim yeterlidir. Böyle olunca çok daha fazla sayıda tüfekçiyi ordularda istihdam etmek mümkün oluyordu.<ref name=''"p23''"/> Tüfekçilerin daha büyük sayılarda sağlanabilir olmasına karşın, ordularda tüfeğin ana silah olması yine de bir yüzyıl almıştır.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 115</ref> Bu gelişmeler yıllar içinde kılıçla dövüşen unsurları ordulardan tasfiye etmiştir, 1515 sonrasında pek görülmez oldu. Aynı şekilde baltalı kargı da (halbert) terk edildi.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 24</ref>

İslam dünyasında ateşli silahların ilk olarak Memluklar tarafından kullanıldığı biliniyor. Ancak Çin’den mi, yoksa Avrupa’dan mı geldiği konusunda henüz kesin bir bilgi yoktur.<ref name=''"ç73''"/>

Osmanlı İmparatorluğu’nun sadece ateşli silahların ana silah olarak kullanılmasında değil teknolojide de, örneğin top dökümü ve barut imalatı, en azından erken yüzyıllarda ve Asya uygarlıklarına göre belirgin bir ilerleme gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu teknolojiyle savaş halinde olmadığı İslam devletlerine ateşli silahlarla ilgili yardımlarda bulunmuştur.<ref>Yusuf İnce, Sh. : 513, 514</ref> Örneğin 16. yüzyılın hemen başlarında bir Portekiz filosunun [[Hint Okyanusu]]’nda Uzakdoğu limanları ile [[Kızıldeniz]] arasındaki deniz ticaret yolunu kesmesi üzerine [[Memlûk Sultanlığı]]’na gemi yapımıyla ilgili yardımların yanında önemli ölçüde top ve barut gönderdiği bilinmektedir.<ref>Yusuf İnce, Sh. : 513 - 515</ref> Çeşitli tarih kaynaklarından anlaşılmaktadır ki Osmanlı yönetimi, düşmanlarına karşı mücadelelerinde ateşli silahları sadece savaşlarda değil, onların düşmanlarını desteklemek için de kullanmıştır. Osmanlı'ya karşı Safevi İmparatorluğu'nu destekleyen Portekiz'e karşılık olarak [[Etiyopya]]'ya, Hindistan'a ve Sumatra'ya, Safeviler'e karşı [[Özbekler]]'e ateşli silahlar ve bunlarda donatılmış askerler göndermiştir.<ref name="gf"/>

Safevi ordusunda ateşli silah kullanımında ilk adımlar [[I. İsmail|Şah İsmail]] zamanında, 1502 ve 1509 yıllarında [[Venedik Cumhuriyeti]]’nden top ve teknisyen sağlama girişimleriyle olmuştur. [[Çaldıran Muharebesi]] yenilgisi de ateşli silahlar edinme yönelimini güçlendirmiştir. Topçu ve tüfekçilerden oluşan küçük de olsa bir birlik, 1516 yılında teşkil edilmiştir. Bu birliğin Safevi ordusuna sağladığı güç, 1528 yılında Cem Muharebesinde bir [[Özbekler|Özbek]] ordusunu bozguna uğratmıştır. Hem bu muharebede hakkındaki kayıtlardan, hem de 1530 tarihli bir askeri rapordan, Safevi ordusu birkaç yüz top ve birkaç bin tüfekçiden oluşan bir bileşene sahip olduğunu göstermektedir.<ref name=''"s174''">Streusand, sh. 174</ref>

Safevi ordu geleneği [[I. Abbas]] öncesinde ağırlıklı olarak Türkmen kabile savaşçılarına dayanmaktadır. Bunların yanında saray muhafızları hükümdarın muhafızları olarak görev yapıyorlardı. Bireysel olarak askere alındılar, maaşları hazineden ödenirdi. Onlar da Türkmen kabilelerindendiler ve kabile bağlılıkları sürmektedir. Yine de maaşları saraydan ödendiği için ve ayrıcalıklı konumları nedeniyle hükümdara sağlam bir bağlılıkları vardır. Sayıları 1.500 dolayındadır. [[I. Tahmasb]] döneminde 5 bin sayısına ulaştılar. Ateşli silahlar Safevi ordusunda bu dönemde ve bu unsurlar tarafından kullanılmaya başlanmıştır. I. Abbas zamanında sayıları 10 bini bulduğu gibi, devletin en üst düzey bürokratları oldular. Hatta Türkmen kabile şefleri yerine eyalet valileri gurçi adı verilen bu bürokratlar elindeydi.<ref name=''"s174''"/>

== KaynaklarKaynakça ==