Göktürk Kağanlığı: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Kategori:552'de kurulan oluşumlar eklendi (HotCat) |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
||
112. satır:
}}
{{Türk tarihi}}
'''Göktürk Kağanlığı''', '''Gök Türkler''' veya '''Kök Türkler'''<ref name="TUNA">Osman Nedim Tuna, "Ekin Ara İdi Oksuz Kök Türk Anca Olurur Ermiş (KT; D; 2-3) İbaresi Üzerine", Türk dili araştırmaları yıllığı Belleten 1993, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995 s. 77-81. {{Tr icon}}</ref>, [[Kül Tigin Yazıtı|Kül Tigin]] ve [[Bilge Kağan Yazıtı|Bilge Kağan]] yazıtlarında '''𐱅𐰇𐰼𐰰''' (<small>okunuşu sağdan sola doğru:</small> Türük) <ref name="KULTEGIN">[http://irq.kaznpu.kz/?lang=e&mod=1&tid=1&oid=15&m=1 Kultegin's Memorial Complex, TÜRIK BITIG] {{
Köktürkler (MS 552-745), gerek ilk kez [[Türkler|Türk]] adını kurdukları siyasi birliklere vermeleri ve gerekse de; Türkçenin bilinen en eski yazılı kaynaklarını vermeleri bakımından,Türk kültür ve edebiyat tarihi açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.<ref name=":0">Erdem,Konur,"[http://www.edebiyatvesanatakademisi.com/islamiyet-oncesi-donem/orhun-yazitlarinda-sosyal-ve-siyasi-mesajlar-21054.aspx#_ftn1 ORHUN YAZITLARINDA SOSYAL VE SİYASİ MESAJLAR]",Edebiyat ve Sanat Akademisi</ref>
125. satır:
=== Kağanlık kurulmadan önce ===
[[Aşina]] ailesi, ''Chou Kitabı'' ve ''Kuzey Hanedanlar Tarihi'' 'ne göre, Hiung-nu'nun ayrı bir kolu<ref name="Zhou50">''Chou Kitabı'', [[:zh:s:周書/卷50|Cilt 50]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Northern99">''Kuzey Hanedanlar Tarihi'', [[:zh:s:北史/卷099|Cilt 99]] {{Zh icon}}</ref> ve ''Sui Kitabı'' ve ''T'ung-tien'' e göre, [[Kuzey Liang (16 Krallık)|Ping-liang]]'ın "Karışık yabancı" ([[:en:wikt:雜|雜]][[:en:wikt:胡|胡]] / 杂胡, Pinyin: záhú, Wade-Giles: tsa-hu)larındandır.<ref name="Sui84">''Sui Kitabı'', [[:zh:s:隋書/卷84|Cilt 84]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Tong197">杜佑, 《通典》, 北京: 中華書局出版, ([[Tu Yu]], ''[[T'ung-tien]]'', Cilt 197), 辺防13 北狄4 突厥上, 1988, ISBN 7-101-00258-7, p. 5401. {{Zh icon}}</ref> ''Sui Kitabı'' 'nın aktardığına göre, [[Kuzey Vey|Sonraki Vey]] (Kuzey Vey) imparatoru [[T'ai-wu]] (T'o-pa Ch'ou, Fu-li, Büri)'nun Chü-ch'ü'yü yok ettiğinde (18 Ekim 439 tarihinde<ref>[[Ssu-ma Kuang]], ''[[Tzu chih t'ung chien]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷123|Cilt 123]] {{Zh icon}}</ref><ref>Yıl: [[:zh:承和 (北凉)|永和]]七年 ([[:zh:太延|太延]]五年), Ay: 九月, Gün: 丙戌 [http://sinocal.sinica.edu.tw/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref>), [[Aşina]]'nın 500 hanesi [[Cücenler]]lere koşup [[Altay dağları|Chin-shanlara]] (Altay dağları) yerleştiler<ref name="Sui84"/>. Altay dağlarının kuzeyinde demir işleri yaparak Cücenlerin egemenliğinde yaşadılar<ref name="Sui84"/><ref name="Zizhi159">Ssu-ma Kuang, ''Tzu chih t'ung chien'', [[:zh:s:資治通鑑/卷159|Cilt 159]] {{Zh icon}}</ref>. Çin tarihsel kaynakları Cücen kağanı Anagui'nin, kızıyla evlenmek isteyen Göktürk kağanı Bumin'e “''Senin gibi demirci bir kölem benim kızımı hangi cesaret ve cür'etle nasıl isteyebilir?”''<ref>Türkoğlu Gök Alp, ''Sınırlandırılmış Türk tarihi'', Sevinç Matbaası, 1976, [http://books.google.com.tr/books?id=r0stAQAAIAAJ&q=demirci+k%C3%B6lem&dq=demirci+k%C3%B6lem&hl=tr&ei=SrVXTLHUCJH5cbycoNsI&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA s. 125.]</ref> dediğini kaydetmiştir. Anagui'nin bu ifadesi üzerine kimi araştırmacılar Göktürkler'in Cücenlerin egemenliği altında çalışan "demirci köleler" ([[:en:wikt:鍛|鍛]][[:en:wikt:奴|奴]], [[Pinyin]]: duànnú, [[Wade-Giles]]: tuan-nu)<ref>馬長壽, 《突厥人和突厥汗國》, 上海人民出版社, 1957, Ma Zhangshou, Tujue ve Tujue Kağanlığı, s. 10-11, "鍛奴"的突厥部落集团 "Demirci Köle" Türk Kabile Grubu, 突厥的鍛工主耍是以奴隸的身分爲柔然奴隸主汗庭服務的 Türk demircinin büyük bir çoğunluğu köle sıfatıyla Cücen Kağanı'nın sarayına hizmet etmekteydi.) {{Zh icon}}</ref><ref>陳豐祥, 余英時, 《中國通史》, 五南圖書出版股份有限公司, 2002, ISBN 978-957-11-2881-8, p. 155 (因突厥人工於鍛鐵,故世為柔然「鍛奴」。(Tujueler demir dövmeyi işlediler, o yüzden Cucenler için "demirci köle" oldu) {{Zh icon}}</ref><ref>[http://books.google.com.tr/books?id=1dRpAAAAMAAJ&q=slave++Rouran&dq=slave++Rouran&hl=tr&ei=RpBJTNPTBtS8cbH-7J8M&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCoQ6AEwAA Gao Yang, "The Origin of the Turks and the Turkish Khanate", ''X. Türk Tarih Kongresi: Ankara 22 - 26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler'', V. Cilt, Türk Tarih Kurumu, 1991, s. 731.] {{
[[Dosya:Bilge Tonyukuk - Orkhon Inscriptions.jpeg|alt= Göktürk alfabesi ile Türkçe yazılı olan Bilge Tonyukuk yazıtları Orhun Yazıtlarının bir parçasıdır|thumb|Göktürk Kağanlığı döneminden kalma Türkçe yazılı olan Bilge Tonyukuk yazıtları Orhun Yazıtlarının bir parçasıdır]]
154. satır:
[[Şipi Kağan]] (609-19) ve [[İl Kağan|İllig Kağan]] (620-30) Sui ve Tang hanedanlarının en zayıf kaldığı dönemlerde Çin'e saldırdılar. 11 Eylül 615 tarihinde<ref>Yıl: [[:zh:大業|大業]]十一年, Ay: 八月, Gün: 癸酉 [http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref> Şipi Kağan'ın ordusu Sui imparatoru Yang'ı [[Yanmen]]'de kuşattı<ref name="Zizhi182">Ssu-ma Kuang, ''Tzu chih t'ung chien'', [[:zh:s:資治通鑑/卷182|Cilt 182]] {{Zh icon}}</ref>. 626 yılında İllig Kağan [[Hsüan-wu Kapısı Olayı]]ndan istifade ederek [[Ch'ang-an]]'a doğru hızla ilerledi. 23 Eylül 626 tarihinde<ref>Yıl: [[:zh:武德|武德]]九年, Ay: 八月, Gün: 癸未 [http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref> İllig Kağan ve onun demir süvarileri Pien Köprüsü'nün kuzeyinde [[Vey Nehri]]'ne ulaştılar. 25 Eylül 626 tarihinde<ref>Yıl: [[:zh:武德|武德]]九年, Ay: 八月, Gün: 乙酉 [http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref> köprünün ortasında beyaz atın kesilmesiyle [[Li Shimin|T'ai-tsung]] ile İllig Kağan arasında ''ittifak'' gerçekleştirildi. Tang tazminatını ödedi ve daha da haraç vermeye söz verdi. Bunun karşılığı olarak İllig Kağan süvarilerin geri çekilmesine razı oldu (Vey Nehri Sözleşmesi<ref>渭水之盟</ref> veya Pian Köprüsü Sözleşmesi<ref>便橋會盟 / 便桥会盟</ref>)<ref name="Zizhi191">Ssu-ma Kuang, ''Tzu chih t'ung chien'', [[:zh:s:資治通鑑/卷191|Cilt 191]] {{Zh icon}}</ref>.
Fakat, Ekim 627'den önce Moğol ovasında yaşanan sert iklimler, ağır kar yağışı fırtınası toprakları birkaç metre derinliğe kadar örttü. Göçebelerin hayvanların otlatmaları önlendi ve bu nedenle hayvanların büyük çoğunluğu öldü.<ref name="David">David Andrew Graff, ''Medieval Chinese warfare, 300-900'', Routledge, 2002, ISBN 978-0-415-23955-4, [http://books.google.com.tr/books?id=QDsfWBimDEkC&pg=PA186&dq=Famine+627+China&hl=tr&ei=CrFTTOjwE46evgO9vqgZ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=3&ved=0CDIQ6AEwAg#v=onepage&q=Famine%20627%20China&f=false p. 186.] {{
27 Mart 630 tarihinde<ref>Yıl: [[:zh:貞觀 (唐朝)|貞觀]]四年, Ay: 二月, Gün: 甲辰 [http://db1x.sinica.edu.tw/sinocal/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref> meydana gelen [[Yinshan Muharebesi]]'nde<ref>陰山之戰</ref> [[Li Ching]] komutasındaki Tang ordusu İllig Kağan komutasındaki Göktürkleri yendi.<ref>''[[Tang Kitabı]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷3|Cilt 3]] {{Zh icon}}</ref><ref name="NewTang93">Ou-yang Hsiu v.s., ''[[Yeni Tang Kitabı]]'', [[:zh:s:新唐書/卷093|Cilt 93]] {{Zh icon}}</ref><ref name="Zizhi193">Ssu-ma Kuang, ''Tzu chih t'ung chien'', [[:zh:s:資治通鑑/卷193|Cilt 193]] {{Zh icon}}</ref>. İllig Kağan İşbara Şad'ın yanına kaçtı. Fakat 2 Mayıs 630 tarihinde<ref>Yıl: [[:zh: 貞觀 (唐朝)|貞觀]]四年, Ay: 三月, Gün: 庚辰 [http://sinocal.sinica.edu.tw/ Academia Sinica] {{Zh icon}}</ref> Tang ordusu İşbara Şad'ın çadırına ilerledi. İllig Kağan esir alınıp Ch'ang-an'a gönderildi.<ref name="Zizhi193"/> Böylece Doğu Göktürk Kağanlığı çöktü ve Tang'ın [[Chi-mi]]<ref>羁縻</ref> sistemine girdi. T'ai Tsung, ''Vey Nehri'ndeki ayıbımı kapatmak için bana yeter.'' dedi.<ref name="NewTang93"/>.
|