Vikipedi

Erivan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k yazım AWB ile
Türkçeleştirme, değiştirildi: {{en icon}} → {{İng}} (9) AWB ile
41. satır:
| website =[http://www.yerevan.am/ www.yerevan.am]
}}
'''Erivan''' ([[Ermenice]]: Երևան, bazen "Երեվան" olarak da yazılır, [[Ermeni alfabesi|/ˌjɛrəˈvɑːn/]]; [[Rusça]]: ''Ереван'', 'Yerevan'; [[Azerice]]: ''İrəvan''<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.iravan.info/ | başlık = İrəvan şəhəri (Iravan city) | yayıncı = www.iravan.info | erişimtarihi = 5 october 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150926153305/http://iravan.info/ | arşivtarihi = 26 Eylül 2015}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.virtualkarabakh.az/read.php?lang=2&menu=60&id=107 | başlık = Irevan- Ancient Azerbaijan land | yayıncı = www.virtualkarabakh.az | erişimtarihi = 5 october 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150424222229/http://www.virtualkarabakh.az/read.php?lang=2&menu=60&id=107 | arşivtarihi = 24 Nisan 2015}}</ref>), [[Ermenistan]]'ın en büyük [[Ermenistan'daki şehirler listesi|şehri]] ve 1918'den beri<ref name="Dédéyan">[[#Dédéyan|Dédéyan]], sayfa 567.</ref> [[başkent]]idir.<ref>{{en iconİng}} [http://www.parliament.am/legislation.php?sel=show&ID=1&lang=eng Ermenistan Anayasası]'nın 13. maddesi</ref> Erivan, Ermenistan'ın on ikinci<ref name="oniki">{{Fr.}} ''Les douze capitales d'Arménie'', Éditions COFIMAG, Paris, 2006 ISBN 2-907070-09-6.</ref> [[başkent]]idir.
 
Erivan [[MÖ 782]] yılında, ülkenin batısında, [[Ağrı Dağı]] ovasının en doğusunda ve [[Hrazdan Nehri]]'nin geçitlerinin üstünde kurulmuştur. Savaş, talan, yangın ve depremlerle dolu 2500 yıl süren bir tarihe sahiptir. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra kısa ömürlü [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti]]'nin başkenti olmuş ve [[Tehcir Kanunu|Ermeni tehcirini]] yaşayan birçok insan Erivan'a taşınmıştır. [[20. yüzyıl]]da, Ermenistan 15 [[Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri|Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Cumhuriyet]]'inden [[Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|biri]] olduğu zaman boyunca Erivan hızla büyümüştür. Birinci Cumhuriyet sırasında birkaç bin kişilik nüfusa sahip bir köy olan Erivan, yaklaşık 50 yıl sonra Ermenistan'ın kültürel, [[sanatsal]], endüstriyel ve siyasal merkezi konumuna gelmiştir.
73. satır:
=== Orta Çağ ===
[[Dosya:Bagrotuniflagx.jpg|thumb|Bagratlıların bayrağı.]]
[[Orta Çağ]]ın başlangıcında ([[5. yüzyıl|5.]] ve [[6. yüzyıl]] arası dönem), şehir etkileyici derecede gelişmekteydi. Nitekim Erivan'ın ilk kilisesi olan [[Aziz (Hristiyanlık)|Aziz]] Peter ve Paul Kilisesi [[5. yüzyıl]]da kurulmuştur<ref name="oniki"/> (Kilise [[1931]]'de yıkılmıştır). 640'lı yıllar boyunca birçok denemeden sonra, [[658]] yılında [[Araplar]] kenti ele geçirdi.<ref name="tour armenia sayfa 7">{{en iconİng}} Rick Ney, ''Tour Armenia'', [http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf "Yerevan"], ArmeniaNow.com, 2007, sayfa 7.</ref> O dönemlerde Erivan, Ağrı Ovasının ekonomik merkezi olan [[Divin]]'den sonra bölgenin en önemli şehri sayılıyordu, ki bu [[11. yüzyıl]]a kadar böyle devam etmiştir. Araplar, özellikle kitlesel din değiştirmeler ile Ermeni nüfusunu asimile etmeye çalıştıysa da<ref name="tour armenia sayfa 7"/>, güçlü bir direniş gösteren Ermenilerle uzlaşmak zorunda kaldılar. Bu dönemden sonraki mütevali [[halife]]ler [[Hristiyanlık|Hristiyanlığı]] hoşgörüp, Ermenilere büyük oranda özerklik vermiştir. [[740]] yılındaki ayaklanmalara kadar Erivan, barış ve refah dolu bir dönem yaşadı. <!-- burada bir kopukluk var sanırım. hangi ayaklanma? -->Bu ayaklanmalarda şehir yağmalandı ve bazı bölgeler yakılıp kül edildi. Bunun sonucunda ilerde [[Ermenistan kralları listesi|Ermenistan kralı]] olacak olan [[I. Aşot]] başkanlığında, [[850]] yılına kadar özerkliğini geri kazanamadı. I. Aşot, "prenslerin prensi" unvanı ile vali olarak Ermenistan'ı idare etmeye başladı. Onun bu göreve başlaması [[Pakraduni Hanedanlığı|Bagratlı Krallığı]]'nın başlangıcının bir işaretidir.<ref name="tour armenia sayfa 7"/>
 
[[920]] yılında [[Doğu Roma İmparatorluğu]]'nun desteği ile Kral [[II. Aşot]] Erivan'ı ve bölgesini krallığa geri verdi.<ref name="tour armenia sayfa 7"/> [[10. yüzyıl]]da, askerî ve ekonomik gücü nedeniyle Erivan, [[Doğu Ermenistan]]'ın başkenti oldu. Kent, [[11. yüzyıl]]a kadar Bagratlı Krallığı'nın bir parçasıydı, [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Büyük Selçuklu Devleti]] kenti ele geçirmeden önce [[1023]] yılında Bizanslılara gizlice teklif edildi. [[1041]]'de kralın ölümüyle, [[Bizans imparatorları|Doğu Roma İmparatoru]] [[V. Mikhail]] Erivan, [[Ani]] ve Ağrı Ovasını ele geçirdi.<ref>[[#Dédéyan|Dédéyan]], sayfa 313.</ref> Ancak, [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Büyük Selçuklu Devleti]]nin bölgeye tekrar taarruz etmesiyle, Bizanslılar Ani şehrine geri çekildi.<ref name="Gérard">[[#Dédéyan|Dédéyan]], sayfa 269.</ref> Selçuklular, Erivan'ı yakıp kül etti, sokaklar cesetlerle dolu olarak şehri kendi hâline bıraktı ve [[1064]]'te bütün krallığın idaresini ele geçirdi.<ref name="Gérard"/> [[12. yüzyıl]]da [[Gürcistan]] bölgesel bir askeri güç hâline geldi ve Büyük Selçuklu Devleti'ni geri püskürtmek için Ermenilerle birleşmeyi kabul etti. Erivan [[1201]]'de alınarak yeniden inşa edildi ve 21 yıl boyunca bir "altın çağ" yaşadı. [[1225]]'ten itibaren [[Türkmenler|Türkmen]] ve [[Moğollar|Moğol]] istilaları birbirini izledi; bunlar, Erivan halkının Hıristiyan olmasına rağmen kenti belirli bir hoşgörüyle yönetti. [[1256]]'da Erivan, [[Moğol İmparatorluğu]]'nun dört ulusundan birinin başkenti oldu. [[13. yüzyıl]]ın sonuna doğru [[Mahmud Gazan]]'ın [[İslam]] dinine geçmesi ve Moğol göçebeliği, bölgenin gelişiminde duraklamaya neden oldu.<ref name="tour armenia p8">{{en iconİng}} Rick Ney, ''Tour Armenia'', {{Web kaynağı | url = http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf | başlık = "Yerevan" | erişimtarihi = | arşivurl = http://web.archive.org/web/20121106111103/http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf | arşivtarihi = 6 Kasım 2012}}, ArmeniaNow.com, 2007, sayfa 8.</ref> Bütün ülke [[kıtlık]]tan kırıldı ve insanlar kaçarak Erivan'ı terk ettiler.<ref name="tour armenia p8"/> Birkaç işgalden sonra [[1387]]'de [[Timur]], şehri ve bölgeyi talan ederek harap etti.<ref>{{Kitap kaynağı|son=Mutafian|ilk=Claude|yardımcıyazarlar=Van Lauwe, Eric|başlık=Atlas historique et culturel de l'Arménie : Proche-Orient et Sud-Caucase du VIII siècle av. J.-C. au XXI siècle, Collection Atlas / Mémoires|yıl=2001|yayımcı=Éditions Autrement|yer=Paris|dil=Fransızca|id=ISBN 978-2-7467-0100-7}}</ref>
 
=== Yeniçağ ===
419. satır:
[[Sovyetler Birliği#Sovyetler Birliği'nin Dağılması|Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılması]]'na kadar şehir nüfusunun çoğu [[Ermeniler|Ermeni]] idi; ancak [[Ruslar|Rus]], [[Kürtler|Kürt]], [[Azeriler|Azeri]] ve [[İranî halklar|Fars]] azınlıklar da vardı. [[1988]] ve [[1994]] arasındaki [[Karabağ Savaşı]] sonrasında Azerilerin çoğu şehri terk etti ve [[1990]]lı yıllar boyunca süren ekonomik kriz nedeniyle Rusların çoğu da Ermenistan'dan taşındı. Bugün ise, neredeyse her Erivanlı Ermenidir.
 
Ülkenin diğer bölgelerinde ve diğer eski Sovyet ülkelerinde olduğu gibi, ekonomik kriz nedeniyle birçok insan yurtdışına (çoğunlukla [[Avrupa]] ve [[Kuzey Amerika]]'ya) taşınmıştır. Erivan nüfusu [[1989]]'da 1.250.000 kişiden <ref name="Azatian"/> [[2001]]'de 1.103.488 kişiye <ref>{{En iconİng}} Recensement de 2001 : [http://docs.armstat.am/census/pdfs/15.pdf ArmStat].</ref> ve [[2003]]'te 1.091.235 kişiye<ref name="ArmStat 2003"/> düşmüştür. Erivan belediyesine göre, [[2006]]'da banliyö dahil toplam nüfus 1.245.700 idi.<ref name="semte göre nüfus"/>
 
{{-}}
566. satır:
 
==== Sağlık güvenliği ====
Ermenistan'ın sağlık sisteminin üçte ikisi<ref>{{En iconİng}} [http://www.yerevan.am/index.php?page=headline Erivan belediyesi sitesi].</ref> Erivan'da yer almaktadır. Şehir beş genel [[hastane]], dokuz devlet kliniği ve birçok -hem devlet hem de özel olan- dal merkezi içermektedir.<ref>{{İng.}} [http://www.yerevan.am/index.php?page=headline Erivan belediyesi sitesi].</ref>
 
=== Yoksullukla mücadele ===
622. satır:
1970'li yıllar boyunca basit bir dekoratif eser olarak imgelenen [[Çağlayan (anıt)|Çağlayan abidesine]], [[Sovyetler Birliği]]'nin dağılmasından sonra yeni bir hayat verilmiştir. Abidenin özelleştirilmesi, abidenin restorasyonu ve bir sanat müzesinin inşaat edilmesi gibi birçok projenin oluşturulmasına yol açmıştır. Ayrıca abidenin bir kısmı aynı zamanda açık hava konser tiyatrosu da olabilir ve bu şekilde ilk kullanımı ''[[Armenian Navy Band]]'' konseri ile Haziran [[2006]]'da olmuştur.<ref>[http://oneworld.blogsome.com/2006/06/01/armenian-navy-band-international-childrens-day/ Çağlayan'daki konser fotoğrafları]</ref>
 
Şehrin diğer abideleri; Sovyet etkisi merkez istasyonu (özellikle girişin önündeki David Sassuntsi heykeli), şehir merkezinden 20 [[kilometre|km.]] mesafede bulunan eski havaalanı, [[Matenadaran]] Kütüphanesi ve şehrin birçok heykele ev sahipliği yapan diğer mekânlarında da görünebilir. Birçok eski [[Sovyetler Birliği cumhuriyetleri]]'nin başkenti gibi Erivan da, boyu 311,7 metre olan kendi [[Erivan Televizyon Kulesi|televizyon kulesine]] sahiptir.<ref>{{İng.}} [http://en.structurae.de/structures/data/index.cfm?ID=s0024219 Structurae] sitesindeki Erivan Televizyon Kulesi hakkındaki sayfa.</ref> Ayrıca [[Josef Stalin|Stalin]]'in ölümünden sonra onun bütün şehre bakan kocaman heykelinin yerine [[Ana Ermenistan]] heykeli konulmuştur. Bu heykel, bir kılıç tutarak şehirde barış sağlayan bir kadını betimlemektedir.<ref>{{En iconİng}} [http://www.armenianow.com/archive/2004/2003/may09/news/placeofhonor/index.htm ArmeniaNow] sitesinde bir tanım.</ref>
 
==== Dinî abideler ====
691. satır:
[[Sovyetler Birliği|SSCB]] döneminde inşa edilen [[Zvartnots Havalimanı]], [[1985]]'te ilk kez restore edildi ve havalimanını uluslararası şartlara uyarlamak için [[2002]]'de tekrar restore edildi. Bundan sonra yeni bir terminalın inşaatı başladı ve geliş bölümünün açılışı ile inşaatın ilk dönemi [[Eylül]] [[2006]]'da bitti. Gidiş bölümü ise [[Mayıs]] [[2007]]'de açıldı.<ref>{{İng.}} {{dilsimge|hy|Ermenice}} [http://www.aia-zvartnots.aero/ Zvartnots Uluslararası Havalimanı sitesi].</ref>
 
Günümüzde, [[Almanya]], [[Avusturya]], [[Birleşik Krallık]], [[Çek Cumhuriyeti]], [[Fransa]], [[Hollanda]], [[İsrail]], [[Lübnan]], [[Rusya]], [[Türkiye]] ve [[Ukrayna]] gibi ülkelere giden ve bu ülkelerden gelen birçok uçuş vardır.<ref>{{En iconİng}} {{dilsimge|hy|Ermenice}} [http://zvartnots.am/ Zvartnots Havalimanı sitesi] ndeki uçuş bilgileri.</ref>
 
Erivan ikinci bir havalimanına da sahiptir: [[Erebuni Havalimanı]]. [[1991]]'de ülkenin bağımsızlığından beri bu havalimanında özel uçuşlar hariç ticarî uçuşlar yapılmamaktadır. [[Ermeni Hava Kuvvetleri]]'nin üssü orada bulunmaktadır ve birçok [[MiG-29]] Erebuni'nin pistinin üstünde tayin edilmiştir.
869. satır:
|wikt=Երևան
}}
* {{Resmî site|www.yerevan.am}} {{hy icon}}/{{en iconİng}}/{{ru icon}}
* ArmeniaNow.com'dan [http://armenianow.com/pdf/yerevan.pdf Erivan seyahat rehberi] {{en iconİng}}
 
{{Erivan}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Erivan" sayfasından alınmıştır