Fâtımîler: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme |
By erdo can (mesaj | katkılar) k Düzenleme AWB ile |
||
37. satır:
|ardıl5 = Urfa Kontluğu
|bayrak_ardıl5 = Blason Courtenay.svg
|bayrak = Rectangular green flag.svg
|bayrak_altyazısı = Fatimi'ler yeşil ve beyaz bayrakları Abbasilerin siyah bayrağına muhalefet olarak kullanırdı.<ref>[https://books.google.ch/books?id=L-lPC7DgepEC&pg=PA96#v=onepage&q&f=false ''A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen'', 2012, s. 97f.]</ref>
|bayrak_bağlantısı =
|bayrak_türü = Yeşil Fatimi Bayrağı
|arma =
|arma_altyazısı =
|arma_bağlantısı =
|sembol_türü =
|harita = Fatimid_Caliphate.PNG
|başkent = [[Mehdiye]] (909-948),<br /> [[Mansuriye]] (948-969)<br/>[[Kahire]] (969-1171)
|sürgündeki_başkent =
|latd = |latm = |latNS = |longd = |longm = |longEW =
|slogan =
|ulusal_marş =
Satır 58 ⟶ 54:
|din = [[İsmailîlik]] ([[Şii]] [[İslam]])
|para_birimi =
|yönetici1 = [[Mehdi (Fatımi)|Ubeydullah Mehdî]]
|yönetici2 = [[Fatımi halifeler listesi|Son Fâtımî Halifesi]] [[Âzıd (Fatımi)|Ebû Muhammed ʿAbd’Allâh ibn Yûsuf ibn el-Hâfız el-Âzıd li-Dîn-Allâh]]
Satır 77 ⟶ 72:
|vekil_yılları4 =
|vekil_unvanı =
|yasama_organı =
|meclis1 =
Satır 83 ⟶ 77:
|meclis2 =
|meclis_türü2 =
|istatistik_yılı1 =
|yüzölçümü1 = 5100000
Satır 119 ⟶ 112:
=== Fatımiler'in asılları ===
Fatimi Devleti'nin dini temelini oluşturan ideoloji İsmaili Şiiler arasında Suriye'de Sekizinci [[İsmâilîyye]] [[İmâm]]i [[Vâfî ʿAhmed (ʿAbd Allâh bin Muhammed)|Ahmed El Vafı]] tarafından çıkartılan [[Yedicilik|Yedici İmâmet itikadı]]dir.<ref name="yeomans">Yeomans, Richard (2006) ''The Art and Architecture of Islamic Cairo'', Kahire: American University in Cairo Press ISBN
İmam El Mehdi imamlık doneminde Şii mezhebinin [[İsmaililiye]] itikadını yaymak için özel yetiştirilmiş da'iler kullanılmakta idi. Bu da'ilerdan biri Abdullah el-Şii idi. Bu kişi mezhebini yaymak için Hicaz'a Mekke'ye Hacca gitmişti. Burada [[Ifrikiyye]] 'den gelmiş Berber asıllı bir grup ile karşılaştı ve bunlar arasına yerleşti. Bu grup Berber kendilerinin batı Ifrikiyye'de yerleşik Berber Katama kabilesinden olduklarını ve bu bölgeyi idaresi altında tutan [[Aglebiler]] rejimine tümden düşman olduklarını ve direnişe geçerek nasıl fiilen tümden Ağlabilerden bağımsızlık kazandıklarını böbürlenerek anlatmakta idiler. Bu merkezi Sünni idaresinden hoşnutsuzluk ve kabilenin bağımsızlığı da'i Abdullah el Şii'nin tam istediği politik atmosferdi. Abdullah el-Şii bu Berber grup ile birlikte İfrikiyye'ye Katama kabilesinin yaşadığı bölgelere gitti. Buralarda Aglabiler idaresinden gayet hoşnutsuz ve bağımsızlık kazanmış Berberler arasında İsmailiyye Şiilik propagandası yapmaya başladı. Ağlabiler rejimi yıllarca politika ve yönetimde gayet yozlaşmış şekilde Berber tarımcı köylüleri sömürmekte idi. Berber köylüler, özellikle Katama kabilesi mensupları, tümden İsmailliye Şiilik mezhebini kabul ettiler ve da'i Abdullah el Şii onların politik yöneticisi ve askeri komutanı oldu. Fakat Abdullah el-Şii bu yönetim ve komuta görevinin Suriye'de saklı bulunan 11. İmam Ubeydullah el-Mehdi adına kulladığını açıkça ilan etmişti. Abdullah el-Şiii kendi mezhebine dönüştürdüğü Berberlerden bir ordu kurdu ve bu ordu başarılar kazandıkça gittikçe büyüdü. Bu Berber ordusu ile Abdullah el-Şii Ağlabilere bağlı şehirleri de eline gecirmeye başladı. Önce Mila, sonra [[Setif]] ve [[Kayrevan]] ve ne sonunda Ağlabiler başkenti olan Kayrevan yakında saray ve başkent şehir olan [[Rakka]]da bu Şii Berberi ordusunun eline geçti.
Satır 131 ⟶ 124:
909'da Katama kabilesi ordusu başında olan dai Abdullah el Şii büyük bir askeri kampanya ile 11. İmam'ı Sijilmasa'dan kurtarma seferine başladı. Bu seferin başlangıcında bu büyük Sii ordusu [[Hariciler]]'in [[Tahert]]'te kurulmuş olan devlete karşı herekata geçip bu Hariciler devletine saldırıda bulunup bu devleti yıkmayı başardılar. Bundan sonra büyük Şii ordusu Sijilmasa'ya yürüdü ve burayi eline gecirip 11. İmam Ubeydullah El Mehdi'yi hapissten kurtardi. Şii ordusunun komutanı da'i Abdullah el Şii kurtardığı 11. İmam Ubeydullah El Mehdi'ye biat etti. Ebu Abdullah Şii ordusunun ve hükümü altında bulunan arazilerin hepsinin idaresini Ubeydullah El Mehdi'ye devretti. Bundan sonra Ubeydullah El Mehdi kendini kurmus olduğu Fatimiler Devleti'nin ilk halifesi ve açık Onbirinci Mustâ‘lîyye/Nizâr’îyye Sîʿa İsmâ‘îlî İmâmı olarak ilan etti.
Ifrikiyye'de kurulan bu Fatimiler Devleti'nin ilk halifesi olan Abdullah El-Mehdi 921'de kendi adını verdiği [[Mahdiyya]] adlı bir şehir kurup bu şehri yeni devletin başkenti yaptı.
=== Fatımiler Devleti'nin genişlemesi ===
Satır 137 ⟶ 130:
Fatimiler Devleti büyümeye başladı. Önce [[Sicilya]] adasını içine aldı. Kuzey Afrika'da [[Atlas Okyanusu]] kıyılarından [[Kibta]]'ya kadar arazilerin yönetimini üzerine aldı.<ref name="yeomans"/> Ubeydullâh El Mehdi'nin üzerinde hüküm sürdüğü araziler üzerinde günümüzde [[Fas]], [[Cezayir]], [[Tunus]] ve [[Libya]] ülkeleri bulunmaktadır. Tüm bu arazileri Tunus'da yeni yaptırdığı başkenti olan [[Mehdia]]'dan yöntmekte idi. Fatimi Halife -İmamları olan [[Mansur (Fatımi)|El-Mansur Nasrillah]] (hüküm süresi: 946–953) ve [[Muizz (Fatımi)|El-Muizz Lainallah]] (hüküm süresi: 953–975) Fatimiler halifeleri olarak hüküm süre dönemlerinde önce başkentleri [[Kayrevan]]'dan; sonra Tunus yakınlarında bulunan (kurucusu olan "Mansur" lakaplı "İsmail Ebu Tahir İsmail Billah"'in lakabına atıfla) [[Mansuriye]] adı taşıyan başkentten devlet idaresini devam ettirdiler
Mısır o zaman ismen Bağdat'ta bulunan Abbasiler Devleti'ne bağlı olan ama gerçekte her şekilde bağımsız olan [[İksitler]] tarafından yönetilmekte idi. Fatimiler birkaç kere bu ülkeye ele geçirmek için saldırılar yapmışlardı ama başarı kazanamamışlardı. Fatimiler halifesi [[Muizz (Fatimi)|El-Muizz La
Cevher İfrikkiye'de bulunan halife Muiz'in talimatına uyarak klasik [[Fustat]] şehri kuzeybatısında yeni bir saray şehri olarak (aynı ismi taşıyan diğer bir şehir olarak) Mansuriye ismini de tasiyan bir başkent şehri inşa ettirdi.
Bir Şii İsmailiyye imamının adına halkın çoğunluğu Sünni olan Mısır'da naiplik ile hüküm süren Cevher es-Sıkıllî döneminde Mısır'da bazı önemli değişiklikler yapıldı . Mısır'da verilen hutbelerden Abbasiler halifesinin ismi çıkartıldı ve yerine Fatimiler halifesi Muizz Li Dinillah'ın adı ikame edildi. Abbasilerin sembolü olan siyah renk değiştirilip Fatimiler sembolü rengi olan beyaz kabul edildi. Böylece mescit ve camilerde vaiz ve hatiplerin beyaz renkli cübbeler giymeleri şartı konuldu. Cevher'in devlet hükmü ile şu dinsel değişiklileri de uygulamaya başlattı: Ramazan ayının ve Ramazan Bayramı'nın tespit edilmesi ayın hilalinın gözümlemesi ile yapılmaya başlanması; müezzinlerin ezanda "hayye ala hayri;'amel" ibaresini ek olarak söylemeleri; namaz kıldıran imamların besmeleyi açıktan okumaları; Cuma namazı ikinci rekatında "kunut duaları"nın okunması.
Ekonomik alanda da Cevher önemli reformlar yaptı. Mısır'da köprülerin onarılıp ve yeni köprüler yapılması için büyük devlet harcamaları yaptı. Cevher devlet gelirlerini artırmak için toprak kullanımı vergisini "bir fidan alan arazi için" 3.5 dinardan 7 dinara yükseltti ve toprak sahiplerinden alınan sahiplilik ücretlerini (kabaletu'l-arazf) de artırdı. Mısır'da para reformu uygulamaya başladı. Mısır'da kullanılan "ed-dinaru'r-radi" ve "eddinaru'i- ebyaz" olarak anılan altın dinar sikkesi yerine İfrikiyye'de geçerli daha yüksek ayarlı altın ihtiva eden "ed-dinaru'l-Muizzi" adıyla anılan yeni altın dinar sikkeleri bastırdı.
Fatimiler egemenlik alanlarını Abbasilerin bulunduğu tüm arazilere genişletmek; bu alanlarda egemen olan [[Buveyhîler]] idaresine ve Abbasiler hilafetine son vermek ve Şii mezhebini yüceltmek amaçlı idiler. Bu amacı geliştirmek için Cevher Suriye'ye Mısır'dan büyuk bir Fatimiler ordusu ile istila için sefer açtı ve Suriye'yi istila etti. Fakat 31 Ağustos 971'e Fatimilerin Suriye bölgesi emiri olan olan Cafer bin Fellah Şam yakınlarında o bölgede egemenlik iddiasında olan [[Karamatiler]] ile yaptığı bir muharebede yenik düşüp öldürüldü. Böylece Fatimiler'in Suriye'de egemenliği son buldu ve Karmatiler tüm Suriye ve Filistin'i ellerine geçirip Mısır'a doğru ilerlediler. Hatta Fatimiler onların Kahire'ye ilerlemelerinden korkmaya başladılar.
Cevher 973'de şartlar daha iyiye gittiğinde İfrikiyye'de bulunan Fatimiler Halifesi Muizz Ladinallah'ı Mısır'a gelmeye çeğirdi. Halife Muizz tüm mal varliği ile Mısır'a göç etti. İfrikiyye'nin Fatimilere bağımlı olarak yönetimi Berber asıllı Beni Ziri sülalasıne verildi. Bu sülalenden ilk İfrikiyye valisi olan Yusuf Bulukkin bin Zırı'nın kurduğu bağımlı devlet [[Zıriler]] olarak anılmaya başlandı. Sicilya'ya Beni Kelb kabilesinden bir Arap aile; Trablus'a da Abdullah bin Yahlif ei-Kutamı vali ve bağımlı devlet hükümdarı olarak tayin edildi. Bulukkin, Zendler ile mücadele etti. Sebte'ye kadar bütün Mağrib'i zaptetti.
Satır 155 ⟶ 148:
975'de Halife Muizz öldüktenn sonra yerine geçen oğlu [[Aziz (Fatimi)|El-Aziz Billah]] babasının doğuya önem veren stratejisini devam ettirdi. Onun halifelik döneminde bu strateji Fatımiler'in Orta ve Güney Suriye, daha sonra da Halep emirlikleri üzerindeki nüfuzunu güçlendirme amaçlı idi. Suriye'yi ele geçirilmesini diğer müslüman arazileri, özellikle Sünni müslümanlığın merkezi olarak görülen Bağdat'ın, ele geçirilip kontrolünün ön şartı olarak görmekteydiler. Halife Aziz Billah, imtiyazlı durumlarını kaybetmekten korkan Beberilerin buna karşı çıkacağını bilmesine rağmen, bu amaçla doğu müslüman bölgelerinden, özellikle Türk'lerden ve Deylamiler'den, asker toplayıp yeni bir ordu kurmaya başladı.
Mısır'ı ellerine geçirdikten sonra Fatımiler Akdeniz etrafında ve [[Kızıl Deniz]] etrafında fetihlerine devam ettiler. En geniş sınırları içinde doğuda [[Suriye]]'den batıda [[Tunus]]'a kadar Akdeniz kıyılarını, yani Kuzey Afrika, [[Sicilya]], [[Filistin]], [[Ürdün]], [[Lübnan]], Suriye'yi ihtiva etmekte idi. Ayrıca Afrika'da Kızıl Deniz kıyıları; Arabistan yarımadasının batısida Kızıl Deniz kıyıları olan [[Timaha]] ; [[Hicaz]] ve [[Yemen]]'i de içine almaktaydı. Mısır, Fatımiler devleti arazilerinin iktisadi merkezi de olmuştu.
Fatimiler, Mısır'dan tüm sahillerine ve [[Hind Okyanus]]'u kıyılarına yayılan gayet geniş ve büyük bir dış ticaret ağı kurmuşlardı. Fatımilerin ticaret ve diplomasi ilişkileri [[Song Hanedanı]] yönetimde bulunan [[Çin]]'e de yetişmekteydi. Bu ticari ve ekonomik yayılıp genişleme, sonunda yaklaşık 1001–1300 dönemini kapsayan "Yüksek Ortaçağlar" da, Mısır'ın gelecekteki ekonomik yörüngesini de tespit etti. Fatımilerin uzun mesafeli dış ticarete verdikleri önem (özellikle Mısır'da) Nil Nehri sulama sisteminin geliştirilmesini ihmal ederek tarım üretimini umursamayıp tarımın gerilemesine yol açmıştır.
Satır 205 ⟶ 198:
Bu başarısından dolayı ordu komutanı bir asker olan [[Bedr el-Cemâli]]'ye o zamana kadar bir sivil idareci tarafından yüklenilen Vezir yetkileri de verildi. Bu hem sivil devlet yönetim yetkileri hem de askeri başkomutanlık yetkileri olan Vezirlere Fatimiler Devleti içinde "Vezir-ül-Juyuş" adı verildi. Bu tip Vezir-ül-Juyuş" nitelikli devlet idarecileri bundan sonra Fatimiler Devleti son dönemlerinde diğer idarecilerin tümüne baskın tek büyük idareci olarak politik rol oynamaya başladılar. "Vezir-ül-Juyuş" olarak görev verilen Vezirler neredeyse bir devlet hükümdarı rolü aldılar ve Halifeler ise yönetim gücünden yoksun senbolik rol almaya başladılar.
Fatimi Devleti'nin politik idaresinin değişmesinin bir göstergesi Vezir-ül-Juyus [[Bedr el-Cemâli]]'nin Kahire içinde yaptırdığı "Cami El-Juyuşî (Ordularını Camii)" olmaktadır. Bu camii 1085'de Halife ve İmam [[Mûstensir (Fatımi)|(Fatımi)|Ma'ad al-Mûstensir Billah]] 'in adına yaptırılmıştır. Aynı zamanda Halife Mustansır'ın ayaklanmacılara karşı galip gelmesinin anısına yapılan bir zafer anıtıdır. Bu zafer anıtı Halife'nin iktidar gücü göstergesi olarak Kahire'nin güneydoğusunda bulunan en yüksek tepe olan Mukattam Tepesi'nin şehre bakan ucunda kayalıklar üzerinde kurulu olup, şehrin her semti bu camiden görülebilmekte ve sehrin her semtinden de yüksek tepedeki camii görülebilmektedir <ref>{{kitap kaynağı |başlık=al Juyushi: A Vision of the Fatemiyeen|tarih=6 ĦAralık 2002 |yayımcı=Graphico Printing Ltd |isbn=978-0953927012|dil={{
İlk "Vezir-ül-Juyuş" olan [[Bedr el-Cemâli]] öldükten sonra yine "Vezir-ül-Juyuş" yetileri ile oğlu [[El-Efdâl Şehinşâh]] Vezir olmuştur.
Satır 252 ⟶ 245:
* Al-Makrîzî, Taqiyy al-Dîn Abû al-‘Abbâs Ahmad b. Alî, ''Kitâb al-Mawâ'iz wa al-I'tibâr bi Dhikr al-Khitat wa al-Âthâr'', Beyrut, n.d. (Arapca)
* O'Leary, D.L., (1923), ''Short History of the Fâtimid Khalifate''. {{
* Tritton, A.S., (1930), ''The Caliphs and Their Non-Muslim Subject'', Oxford. {{
* Vatikiotis, P.J., (1955), "Al-Hakim Bi-Amrillah: The God-King Idea Realised". ''Islamic Culture''. (Ocak): say 1-8. {{
* Dodge, Bayard, (1959), "Al-Ismā`īliyya and the Origin of the Fātimids". ''Muslim World''. Cilt. 49, say. 296-305. {{
* Brett, Michael (2017), ''The Fatimid Empire'', Edinburgh:Edinburgh University Press ISBN:(Ciltli:9780748640775 Karton Kapaklı:9780748640768 E-Book (PDF): 9781474421515 E-Book (Epub) :9781474421522 } {{
* Canard, Marius, (1965) "Fâtimides". ''Islam Encyclopidia'' (2. ed), Cilt 2 Say. 870-882. {{
* Canard, Marius, (1971) "Al-Hâkim bi-Amr Allâh". ''Islam Encyclopidia'' (2. ed), Cilt. 3, say.79-84.
* Walker, Paul. ''Exploring an Islamic Empire: Fatimid History and Its Sources''. {{
== Dış bağlantılar ==
Satır 266 ⟶ 259:
* Beksaç, A. Engin, "Fâtımîler - Sanat", (1995), ''Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:12 Say.237-240'', Ankara:TDV Yayınları, Online:[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c12/c120128.pdf]
* Çağatay, Neşet, () ''Fatımiler Devletinin Kuruluşu ve Akideleri'', ''Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakultesi Dergisi Cilt:VII Say.:63-77'' Online:[http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/1693/18053.pdf]
* Lev, Yacov (1991) ''State and Society in Fatimid Egypt'', Leiden: E. J. Brill., (4. Bölüm [http://www.fordham.edu/halsall/med/lev.asp Internet History Sourcebooks Project<!-- YBot tarafından 05.03.2014 tarihinde oluşturulmuştur. -->] {{
<!--Kategoriler-->
| |||