Veli Mahmud Paşa: Revizyonlar arasındaki fark

Aslının ne olduğu hakkında tarihçiler arasında büyük tartışmalar ortaya çıkmıştır.<ref name="TDV">Tekindağ, Şehabeddin (2003) "Mahmud Paşa" ''Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt: 27, Sayfa: 376-378'' Ankara:TDV yayınları. Online:[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c27/c270262.pdf]</ref><ref name="yasamyapit">Birışık, Abdülhamit (1999) "Mahmud Paşa" ''Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'', İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.70-71 ISBN 975-08-0072-9</ref> Zamanında hazırlanmış olan ''Ecthesis Chronica'' ve ''Historia Patriarchia'' adlı kroniklere göre [[Sırplar|Sırp]] asıllıdır. Kardeşi Michael Angelovic, Sırp despotunun önde gelen adamlarından biridir <ref name="stavrides">Stavrides, Théoharis (2001), ''The Sultan of vezirs: the life and times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angeloviç (1453–1474)'', Brill</ref> ve birçok modern tarihçi de bunu kabul etmektedirler.<ref name="finkel">Finkel (2006), say. 79</ref><ref>Gabriel Piterberg, Teofilo F. Ruiz, Geoffrey Symcox, ''Braudel revisited: the Mediterranean world, 1600-1800'', say. 93</ref>. [[Aşık Çelebi]] "[[Tezkire]]"'si ve [[Taşköprülüzade]] tarihine göre <ref>Taşköprülüzade (1852/1853), ''El Shakayık el-numaniyya'', İstanbul (Osmanlıca)</ref> aslı [[Hırvatlar|Hırvat]]tır ve buna katılan modern yabancı tarihçiler de bulunmaktadır <ref>Miller, Barnette (1941).''The Palace school of Muhammad the Conqueror''. Harvard University Press. say. 7.</ref> Trabzon Rum İmparatoru David’in başmâbeyincisi, filozof Georgios Amiroutzes ile teyze çocukları olduğu iddiası da kaynaklarda bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda ise babasının Nabirda'dan Michael Angelus olduğu ve ailenin [[Teselya]]’nın Sırp despotlarından Angeliler’e mensup bulunduğu da belirtilir. Kendisine ait 1463 tarihli bir pençede ismi Mahmûd İbn Abdülhay şeklinde yazılıdır.

Büyük olasılıkla 1420'de [[Balkanlar]]’ın'ın orta kesiminde, bugün [[Kosova]]’nın'nın batısında yer alan [[Nobırda]] adlı bir kasabada doğmuştur. Gününün Rum tarihçisi [[Laonikos Halkokondiles]] göre 1427'de Osmanlıların Sırbistan Despotluğu'nu ellerine geçirdikleri yılda, onun annesi ile birlikte "Yenidağ"'dan (modern [[Nobırda|Nobırda veya Novo Brdo'dan]]) [[Semendire]]'ye kaçmakta iken [[II. Murad]]'ın beylerinden Mehmed Ağa tarafından esir alındığı ve [[Edirne]]'ye getirildiği belirtmektedir.<ref name="yasamyapit"/><ref name="stavrides"/>

Edirne'de bir müddet Mahmud Ağa'ya bağlı olarak müslümanİslami bir eğitim gördü. Çok geçmeden çalıkanlığıçalışkanlığı ve zekası ile isim yaparak devşirme olarak Edirne'deki saray [[enderun]] okuluna alınıp orada eğitim görmeye başladı. Bir söylentiye göre enderunda iken Sultan [[II. Mehmed]] hizmetine verildi.<ref name="yasamyapit"/><ref name="finkel"/>

Fakat çok otoriterliotoriter tarihçiler bunu kabul etmemektedirler. 1453'te Çandarlı Halil Paşa'nın idamından sonra [[Zağanos Paşa|Zağanos Mehmed Paşa]]'nın sadrazamlığa getirildiğini ve ancak onun 1456 yılında [[Belgrad]] muharebesindeki başarısızlığı dolayısıyla görevden aziledilmesiazledilmesi ile 1456'da ikinci vezir olan Veli Mahmud Paşa'nın sadrazam olduğunu bildirirler.<ref>Veli Mahmud Paşa'nın 1456'da sadrazam olduğunu belirten eserler arasında eski tarihçiler Kritoboulus, ''Historıae'', say. 87-88; İbni Kemal, (haz. Şeraffeddin Turan") (1957) ''Tevarih-i Ali Osman 3 Cilt'', Ankara:Türk Tarih Kurumu say.121; Oruç Beg (Haz. Nihal Atsız) ''Oruç Beg Tarihi'', İstanbul olduğu gibi ve günümüzün otoriter tarih kaynakları arasında Halil İnalcık, ''Fatih Devri'', say.135; Halil İnalcık "Mehmed II", ''İslam Encyclopedia 2. Ed.'' Cilt.7 say.978; Théoharis Stavrides, (2001), ''The Sultan of vezirs: the life and times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angeloviç (1453–1474)'', Brill say.59; bulunmaktadır. Halil İnalcik (2009), son eserinde (say. 110) "Fethin ertesi gün veziriazam Çandarlı hemen azil ve tevkif olundu. Yerine Zağanuz geçti" denilmektedir.</ref>

1462’de1462'de Eflak Voyvodası, "Kazıklı Voyvoda" olarak da anılan, [[III. Vlad]]'ın gönderilen Osmanlı elçisi Hamza Paşa'yı kazığa çaktırıp idam ettirmesi dolayısı ile Mahmud Paşa bir Eflak seferine çıktı. [[Târgovişte gece baskını]] öncesinde II. Mehmed tarafından gönderildiği seferde III. Vlad tarafından bozguna uğratıldi.<ref>Florescu, R. Radu; McNally, T. Raymond, Dracula: Prince of many faces - His life and his times, Little, Brown and Company, Boston, MA, 1989. ISBN 978-0-316-28656-5 s.135</ref>

Ancak ikinci sadrazamlığında halkça sevilmesine karşın II. Mehmed' le ilişkileri ilk sadrazamlığı gibi iyi olmamıştır. Bunun nedeni Şehzade Mustafa ve saraydaki çeşitli devlet adamları ile içine düştüğü çekişmelerdir. Bunun neticesi 1474'te II. Mehmet tarafından idam ettirilmiştir. İdam nedeni ise tam bilinmemektedir. Gelibolulu Mustafa Ali "Künhur Ahbar" adlı eserinde onun 1473 yılında Uzun Hasan'a karşı II.Mehmet'le sefere çıkan sadrazamın birkaç günlük yokluğunda sadrazamın eşlerinden birinin (2.eşinin), II.Mehmet sonrası tahtın en güçlü adayı olarak bilinen, iyi bir asker ve halk tarafından sevilen bir kişi olan Şehzade Mustafa ile bir gece evinde birlikte olduğunu; bunu duyan sadrazamın derhal eşinden boşanıp Mustafa'yı ise zehirleterek öldürdüğü; II. Mehmet'in ise oğlunu öldüren sadrazamını idam ettirdiğinden bahseder.<ref name="yasamyapit"/><ref name=tarih/>

İbn-i Kemal ve Behişçi adlı tarihçiler ise Mustafa ile sadrazam arasında anlaşmazlık olduğunu doğrulasa da bu olayı ve idam nedeninin bu olay olduğunu tam olarak doğrulayamamaktadır. Ancak Meali "Hürname" adlı eserinde Mustafa'nın ölüm döşeğindeyken Lalası "Ahmed Bey"'i çağırıp ölümünden Veli Mahmud Paşa'nın sorumlu olduğunu ve intikamının alınmasını vasiyet ettiğini yazmaktadır.<ref name="yasamyapit"/><ref name=tarih>[http://blog.milliyet.com.tr/sehzade-olduren-pasa/Blog/?BlogNo=180175 Milliyet Tarih-"Şehzade Öldüren Paşa" 15.05.2009]</ref>

Diğer bir hikâye' de şöyledir.: Mustafa'nın ölümü akabinde sadrazam idam edilmeyip ilk başta görevinden alınmıştır. Ancak Mustafa'nın ölümü sonrası herkes taziyelerini sunarken Edirne'den Mahmut Paşa padişahtan izin almadan saraya gelip Fatih'in karşısına çıkmış ve başsağlığı dileyip padişaha "Şehzade Mustafa öldü ise devlete hizmette ben varım" demiştir. Padişah'ın cevabı ise "Mustafa'nın düşmanının hayatta kalması mümkün değildir" olup Paşayı hapse atmıştır. Bir başka rivayete göre ise Şehzade Mustafa'nın ölümüne hiç karışmamış ancak ölümü sonrası görevden alındığında artık tekrar sadrazamlığa geçmesini istemeyen rakiplerinin karalaması ve onun ölümünden Paşa'nın çok memnun olduğu, söylentilerinin II. Mehmet'e yayılması ile paşanın hapsedildiği iddia edilmektedir.<ref name=tarih/> Hapisteyken "Ya beni affet veya öldür" çağrısını yapan paşaPaşa'nın, II. Mehmet'in karşısına getirildiğinde aşırı kibirli ve mağrur bir tavır sergileyip kendi isminin padişahla bir anıldığını belirtip mertçe öldürülmesini veya affını istediğinden, bunun üzerine 17 Ağustos 1474'te idam ettirildiğinden söz edilir.<ref name="yasamyapit"/><ref name=tarih/>

Padişahın bu direktiflerine uyan veziriazam Veli Mahmud Paşa şehrin en güzide alışveriş merkezi olarak, günümüzde de bu durumunu koruyan, "Mahmud Paşa Sitesi"'ni vücuda getirtti. Burada ek hizmet olarak cami, medrese ve imaret yaptırdı. Bu halka açık hayır tesislerin finansmanına kurduğu çarşı, han ve hamamın gelirleri vakifedildivakfedildi.<ref name="inalcik">İnalcık, Halil, (2009) ''Devlet-i 'Aliye Osmanlı İmparatorluğu Üzerinde Araştırmalar I'', İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları say.126</ref>

* Birışık, Abdülhamit (1999) "Mahmud Paşa" ''Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'', İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık A.Ş. C.2 s.70-71 ISBN 975-08-0072-9

* Banoğlu, Niyazi Ahmet (1970) ''Mahmud Paşa: Hayatı ve Şehadeti'', İstanbul: Osmanbey Matbaası.

* Danişmend, İsmail Hâmi, (1961) ''Osmanlı Devlet Erkânı'', İstanbul: Türkiye Yayınevi.