Şarbon: Revizyonlar arasındaki fark

'''Şarbon''', '''antraks''' veya '''anthrax'''; ''[[Bacillus anthracis]]'' adlı [[bakteri]] nedeniyle oluşan [[zoonoz|zoonotik]] karakterde bulaşıcı bir hastalık.

[[Otobur]] hayvanlarda -özellikle [[sığır]], [[koyun]] ve [[beygir]]lerde- ani olarak ortaya çıkan ve insanlara da geçebilen bir [[hastalık]]tır. İnsanlara doğrudan hayvanlarla temastan veya hayvan ürünlerinden geçer. [[Mikroorganizma]] insanlara deriden girerse ''kara çıban'' denilen karakteristik bölgesel bir çıbanla ödem; kan dolaşımına karışması ile de [[sepsis]] (kan zehirlenmesi) ve iç organ [[lezyon]]ları (yaraları) meydana gelir. [[Mikrop]]lu etlerin yenmesi ağır [[bağırsak]] hastalıkları yapar. Hayvanlarda ise vücut sıcaklığı yükselir, dalak şişer, kan, katran gibi koyu renk alır ve pıhtılaşmaz.

Etken Gram pozitif bir basildir[[basil]]dir (çomak). Hastalık oluşturan infektifenfektif formu spor formudur. Vücuda alındıktan sonra spor formu vejetatif forma dönüşür ve hastalık tablosunu ortaya çıkarır. Bu nedenle antraks'tan ölen insan veveya hayvanların otopsi/nekropsi'sini yapmak yasaktır. Zira bu işlem etkenlerin sporlanmasına neden olur ve antraks sporları 30-60 yıl arası canlılığını koruyabilir.Fakat kadavra[[Kadavra]]'nın iç organları açılmadığı, kanını çevreye akmadığı ve etkenler vejetatif formda kaldığı zaman birkaç gün içinde etkenler ölür.

Doğal şartlar altında sıcak kanlı hayvanlardan beygir, sığır, koyun ve [[domuz]]lar arasında çok yaygın olarak görülebilir. Kanatlı hayvanlar ise inceleme yapmak için hastalandırılabilirler. Hastalığa en çok sığırlar duyarlıdır. Genç hayvanlar, ergin ve yaşlılardan daha duyarlıdırlar. Açlık, yorgunluk, uzun yolculuk, fazla sıcak ve soğuk, iyi beslenememe, fena bakım, organik bozukluklar, şap vb viral hastalıklar, iç parazitler ve diğer stres faktörleri hastalığın çıkış ve yayılışında önemli rol oynarlar. Hastalık rutubetli, bataklık ve sıcak bölgelerde diğer bölgelerden daha çok görülür. Önleyici tedbirler alınmazsa büyük kayıplara yol açar.

ÖlenHasta hayvanların nakledilmesi, hasta veya ölen hayvanların insanlar tarafından veyakesilmesi, meradatüketilmesi, bırakılarakçevreye atılması veya çevrede yırtıcı kuşlar ve hayvanlar tarafından parçalanması ve, kuşlar, yağmur ve sel sularıyla uzaklara, diğer meralara ve topraklara nakledilmesi buralara bulaşmasına sebep olur. Kan emici sinekler de hastalığı yayabilirler.

Şarbon, meslek hastalığı şeklinde görülür. Hayvanla meşgul köylülerde, dericilerde, veteriner hekimler/hekimlerde, patologlarda rastlanabilir.

Hastalık; hayvanlarda sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme ve halsizliklere sebep olur. Kısa sürede öldürür. Ölen hayvanlarda ölümden hemen önce ve sonra ağız, burun ve makattan kanlı bir akıntı gelir. Bu kan akması etkenin kanın pıhtılaşma yeteneğini sekteye uğratması sebebiyle olur. Vücut sıcaklığı artar. Hayvanlarda süt veriminde azalmaya, gebe olanlarda yavru atmaya sebep olur. Zira yüksek mortalite (ölüm oranı) ile seyreden bir hastalıktır.

[[Basil]], insanlarda deriden girerse, ortası siyah, çevresi cerahatli karakabarcık adı verilen [[çıban]]ı (karbunkel) meydana getirir. Ölümden 2-3 saat sonra deri siyah bir renk alır.

Hastalık deri şarbonu ve iç organ şarbonu olarak ikiye ayrılır. İç organlardaorgan tipinde, [[bağırsak]] şarbonu veveya [[akciğer]] şarbonu olurgelişir. Deride tipinde ise karakabarcık ve kötü ödeme sebep olur. İnsanlarda çoğunlukla deri formutipi şarbon görülür.

Sporlu toz ve kılların solunması ile olur. Ani bir titremeyle 40-41 °C'ye yükselen, ateşle başlar. Şiddetli kusma vardır. Nabız zayıflar ve hızlanır. 2-3 günde öldürür.Şarbonun en tehlikeli formudur. Akciğerlerdeki yoğun dolaşımdan dolayı septisemiye neden olur ve ölüm nedeni genellikle septik şok, cerebral anoksemi'dir.

Şarbon hayvanlardan insanlara geçen bulaşıcı bir hastalıktır. Korunma için öncelikle hayvan hastalığı ortadan kaldırılmalıdır. Hasta hayvanlar öldürülür ve cesetleri yakılır veya [[kireç]]li çukurlara gömülür. Çukurlar derin olmalıdır. Yüzeyde olursa şarbon sporları solucan ve böceklerle toprak yüzeyine taşınabilirler. Hayvan sürülerini şarbon sporları bulaşık olan otlaklardan uzaklaştırmalıdır. Buradaki otlar yakılmalıdır. Bulaşık [[ahır]] artıkları ve [[gübre]]ler de yakılmalıdır. Hastalık mihrakındaki ve mihraka yakın bölgelerdeki sağlıklı hayvanlar aşılanır. Şarbon sporları insanlara meslek ilgisi dışında [[yün]] ve [[deri]]den bulaşır. Kuşkulu maddeler yakılıp yok edilir. Hasta insanlarda kullanılan [[pansuman]] maddeleri yakılmalı ve madeni aletler strerilize edilmelidir.