|
=== Hitit ve Roma arası dönem ===
Kent, Kaşkaların ardından [[I. Murşili]] tarafından fethedilerek [[Hititler|Hitit Krallığı]] topraklarına katılmıştır. Hitit döneminde özel bir durumu olmayan yerleşim yerinde Enetler adı verilen halkın yaşadığı düşünülmektedir.{{Kdş|Kolağasıoğlu|Şirin|2016|s=4}} Bu bilgiyi [[Hekataios (MÖ 550 doğumlu tarihçi)|Hekataios]] ve [[Zinodotos]]'u kaynak göstererek [[Homeros]] aktarmakla birlikte yerleşim yerinin Eneti adıyla anıldığını da eklemektedir.{{kdş|Strabon|2000|s=34}}{{kdş|Strabon|2000|s=36}} [[Strabon]] ise Eneti'nin Samsun değil farklı bir yerleşim yeri olduğunu, Samsun'un o dönemde [[Beyaz Suriyeliler]]in egemenliğinde bulunduğunu ve iki yerleşim yerinin [[Kızılırmak]]'ın farklı taraflarında kurulduğunu belirtmektedir.{{kdş|Strabon|2000|s=34}}
Modern tarihçilikte varlıkları tartışmalı olsa daolan<ref>{{web kaynağı|soyadı=Mahsereci|ad=Nalan|başlık=Amazonlar: Ne kadar efsane, ne kadar gerçek?|url=http://www.bilimvegelecek.com.tr/?goster=825|yayıncı=bilimvegelecek.com.tr|erişimtarihi=10 Ocak 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLH6on58|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> [[Amazonlar]]ın Kuzey Anadolu'da yaşadıkları sanılmaktadır.<ref>{{web kaynağı|başlık=Amazonlar gerçekten yaşadı mı?|url=http://www.focusdergisi.com.tr/soru_cevap/00173/|yayıncı=focusdergisi.com.tr|erişimtarihi=10 Ocak 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLH9h6lw|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> Antik Çağ'da yaşayan oyun yazarı [[Eshilos]], Amazonların [[Terme Çayı|Thermodon]] kıyısındaki [[Themiskira]] köyünde yaşadıklarını,; tarihçi [[Herodot]] ise [[İskitler|İskit]] topraklarına uzanan maceralarını aktarmaktadır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Öztürk|ad=Özhan|başlık=Karadeniz Ansiklopedik Sözlük|yıl=2005|yayıncı=Heyamola Yayıncılık|yer=İstanbul|isbn=9756121009}}</ref> NeHangi zamandönemde Samsun çevresine yerleştikleri bilinmeyen Amazonlar, [[Platon]] ve [[Sokrates]]'in aktardıklarına göre zamanla Batı Anadolu'ya doğru yayılmış ve [[Atina]] önlerine kadar gelmişlerdir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı1=Altunya|ad1=Hülya|editör1-soyadı=Yılmaz|editör1-ad=Cevdet|başlık=Geçmişten Geleceğe Samsun|tarih=2006|yayıncı=Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları|yer=Samsun|cilt=1|isbn=9759229617|sayfalar=601-608|bölüm=Modern Samsun'un Efsanevî (Mitolojik) Geçmişi}}</ref> Herodot'un aktardıklarına göre Atina'dan dönmekte iken Amazon gemilerinin erkek gemicileri Atinalılar tarafından öldürülmüş, gemiciliği bilmeyen Amazonlar kaçarken açık denizde boğulmuş ve ülkeleri de yerli kavimler tarafından işgal edilmiştir.{{Kdş|Yurt Ansiklopedisi|1981|s=6645}} Antik kaynaklarca yalnız kadınlardan oluşan bir topluluk olduğu aktarılan Amazonların aslında Hititler, [[İskitler]] ya da [[Sarmatlar]] olduğunu öne süren farklı görüşler bulunmaktadır.{{kdş|Dilcimen|1940|s=10}}{{kdş|Avram|Hind|Tsetskhladze|2005|s=954}}
[[Dosya:Flickr - Nic's events - British Museum with Cory and Mary, 6 Sep 2007 - 219.jpg|250px|küçükresim|Samsun'da çıkarılan ve MÖ 5.-.4. yüzyıllar arasına tarihlenen [[Frigler|Frig]] yapımı çömlek parçası.]]
Kent, yaklaşık MÖ 1182'de civarında Hitit İmparatorluğu'nun çöküşünü takiben [[Frigler]] tarafından ele geçirilmiş ve tahrip edilmiştir.{{kdş|Altaylı|1967|s=6}}<ref name=memişekrem/> Aynı dönemde [[Kimmerler]] de Doğu Karadeniz'de yer alan kentleri yakıp yıkmışlardır.{{kdş|Yolalıcı|1998|s=10}} [[Lidyalılar|Lidya]] Kralı [[Gigis]] Kimmerleri yenilgiye uğratıp bölgeden kovmuşsa da bu dönemde şehir harabe hâline dönüşmüştür.<ref name=tös>{{web kaynağı|başlık=Türkler'den Önce Samsun|url=http://www.samsunkulturturizm.gov.tr/TR,59620/turklerden-once-samsun.html|yayıncı=samsunkulturturizm.gov.tr|erişimtarihi=10 Ocak 2014|arşivurl=http://www.webcitation.org/6NLHDbYua|arşivtarihi=13 Şubat 2014}}</ref> Bunun üzerine eski kentin güneybatısına yeni bir yerleşim kurulmuş, tarıma elverişli zengin toprakları ve artan nüfus baskısı nedeniyle MÖ 7. yüzyılda [[Foça]]lıların ve/veya [[Milet]]lilerin ilgisini çeken bölge kolonileştirilmiştir.{{kdş|Avram|Hind|Tsetskhladze|2005|s=925}}{{kdş|Sarısakal|2002|s=16}} Aralarındaki rekabet nedeniyle [[Lidya]]'nın kendisine uyguladığı düşmanca politika sonrası karayolu üzerinden ticaret hacmi azalan Milet ağırlığı denizyoluna vermiş ve özellikle Pontus bölgesinde yoğun çalışma yürüterek bölgede hızlı bir kolonizasyon politikası gütmüştür.{{Kdş|Kolağasıoğlu|Şirin|2016|s=5}} Milet, zaman içerisinde bütün Karadeniz kıyılarına yayılan bir koloni ağı kurmuş, Samsun ilk defa bu dönemde ticari yönden örgütlenerek hızla gelişmiş ve Karadeniz kıyısındaki yaklaşık doksan kent henüz emporion seviyesini aşamamışken Samsun ticari merkez hâline gelmiştir.{{Kdş|Kolağasıoğlu|Şirin|2016|s=38}} Şehir yaklaşık MÖ 436 yılında muhtemelen [[Perikles]]'in Pontus seferi sırasında Athinoklis kumandasındaki ordu tarafından Atinalılarca ele geçirilmiş ve adı Peiraieus yapılmıştır.{{kdş|Strabon|2000|s=26}}{{kdş|Avram|Hind|Tsetskhladze|2005|s=954}}<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Summerer|ad=Latife|editör1-soyadı=Gülden|editör1-ad=Erkut|editör2-soyadı=Stephen|editör2-ad=Mitchell|başlık=The Black Sea: Past, Present and Future|yıl=2007|yayıncı=British Institute at Ankara|yer=Londra|dil=İngilizce|isbn=9781898249214|jstor=10.18866/j.ctt1n7qjwz.6|sayfalar=27-36|bölüm=Greeks and Natives on the Southern Black Sea Coast in Antiquity}}</ref> MÖ 546'da ise Lidya Kralı [[Kroisos]] ile Ahameniş İmparatoru [[II. Kiros]] arasında geçen savaş sonrası Küçük AsyaAnadolu'da Grek egemenliğinin kırılması ile birlikte şehir [[Ahameniş İmparatorluğu|Pers]] hâkimiyetine girmiştir.{{kdş|Sarısakal|2002|s=16}}{{kdş|Dilcimen|1940|s=12}}
[[Ahameniş İmparatorluğu]]'nu yeniden örgütlemeye girişen [[I. Darius]] döneminde kent, [[Kapadokya (satraplık)|Kapadokya satraplığı]]nın hâkimiyet bölgesi içine alınmış ve tiran unvanı taşıyan askerî valiler tarafından yönetilmeye başlanmıştır.{{kdş|Sarısakal|2002|s=16}} MÖ 331 yılında [[İskender]]'in Persleri [[Gaugamela Muharebesi]]'nde yenilgiye uğratıp Ahameniş İmparatorluğunu [[Makedonya (antik krallık)|Makedonya]] topraklarına katmasıyla birlikte Samsun da Makedon hâkimiyetine girmiş, böylece kentte askerî temelli bir yönetim anlayışından tekrar demokratik yönetime dönülmüştür.{{kdş|Avram|Hind|Tsetskhladze|2005|s=954}} Bu dönemden itibaren şehir o döneme kadar Anadolu'nun kuzeyindeki en önemli liman şehri olan [[Sinop]]i'nin bu üstünlüğünü eline geçirmeye başlamış ve [[Orta Asya]]'dan uzanan önemli bir ticaret yolu buraya bağlanır hâle gelmiştir.{{kdş|Ramsay|1960|s=27}} Orta Asya'dan [[Fırat]]'a kadar gelen mallar [[Kayseri|Mazaka]]-[[Sivas|Sebastea]]-[[Komana Pontiki]]-[[Ladik|Laodikea]] hattını takip ederek şehre ulaşmakta ve buradan denizyoluyla batıya aktarılmaktaydı.{{kdş|Ramsay|1960|s=28}}
İskender'in ölümüyle birlikte zayıflayan ve parçalanan Makedonya'dan bağımsızlığını ilân eden bölgelerden biri de [[I. Antiohos]] liderliğindeki [[Seleukos İmparatorluğu]] olmuş, Samsun MÖ 315'te bu devletin idaresi altına altına girmişse de durum uzun sürmemiş, kısa süre sonra [[Ariobarzanis (Pontus kralı)|Ariobarzanis]] ya da [[II. Mithridatis]] döneminde [[Pontus Krallığı]] toprakları içerisine sokulmuştur.{{kdş|Jones|1971|s=152}}{{kdş|Dilcimen|1940|s=13}}{{kdş|Avram|Hind|Tsetskhladze|2005|s=954}} Kral olduktan sonra önemli atılımlar yapan ve Kırım'a kadar krallık topraklarını genişleten [[VI. Mithridatis]]'in döneminde kraliyet ikâmetgâhı olarak kullanılan Samsun önemli bir gelişme göstermiş, geniş bir imar hareketi başlamış Eupatoria adıyla yeni bir mahalle kurulmuştur.{{kdş|Strabon|2000|s=26}}<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Foy-Vaillant|ad=Jean|başlık=Achæmenidarum Imperium|yıl=1725|sayfalar=126|yazarbağı=Jean Foy-Vaillant|dil=Latince|cilt=2|yer=Paris|yayıncı=Caroli Moette}}</ref> VI. Mithridatis, MÖ 85 yılında [[Roma Cumhuriyeti]]'ne saldırmış, beş yıl süren savaş boyunca tanınmış Romalı generallerden [[Lucius Cornelius Sulla]], [[Lucius Licinius Lucullus]] ve [[Gnaeus Pompeius Magnus]]'a karşı zaferler kazanmıştır. MÖ 63 yılında Lucullus lejyonlarıyla Amisos, Sinopi ve Trebizond'u ele geçirmiş; Pompeius ise VI. Mithridatis'in üzerine yürümüş ve kesin bir zafer kazanmıştır.{{kdş|Dilcimen|1940|s=13}} Lucullus tarafından ele geçirilen şehir bir gün boyunca yağma edilse de bütünüyle yıkılmaktan kurtarılarak kısmen de olsa tamirat görmüş ve [[Bitinya ve Pontus]] eyaletine bağlanmıştır.{{kdş|Ramsay|1960|s=212}}
| 