Nuri Dersimi: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi
AliIsingor (mesaj | katkılar)
k imla ve iç bağlantı iyileştirmeleri
2. satır:
'''Mehmet Nuri Dersimi''' (mezar taşında ''Muhammed Nûrî Dêrsimî îbn el-Molla Îbrahîm Colikoxlî'', lakabı: ''Baytar Nuri'', 1890; [[Akpınar, Hozat|Akpınar]], [[Hozat]], [[Dersim Sancağı]] - 22 Ağustos 1973, [[Halep]]), [[Koçgiri İsyanı]] ve [[Dersim İsyanı]]na adı karışmış [[Alevilik|Alevi]]-[[Kürtler|Kürt]]<ref name="Dersimi79">Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, ''Hatıratım'', Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992, s. 79.</ref> (kendi anlatımı ve bazı kaynaklara göre Kurmanc<ref>Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep 1952, s. 27 "Ağuçanan.— Bu kabilenin ceddi, Ağuçan adında bir Bektaşi halifesidir. Dillen kurmancidir. Dersimliler bunlara seit ve mürşit derler. Bu kabile mensupları silah taşımazlar."</ref><ref>[http://www.zazaki.net/file/kirmanc,-zaza....pdf Alevilik, Kurmanci-Kırmancki (Zazaki) Ve Dersim Üzerine Kimi Yanlış Görüşler, Deng Yayınları, 1996] "...Mılanlar Dersim'de Alevi Kurmanc, Viranşehir taraflarında Sünni-Kurmanc, Bextiyaran, Şadiyan ve Izoliyanlar Dersim'de Alevi-Kurmanc, Dersim'in hemen çevresinden başlayarak öteki birçok yörede Süni-Kurmancdırlar."</ref><ref>[http://www.zazaki.org/modules.php?name=Sections&sop=viewarticle&artid=20 Zazalar kimdir, Zazaca nedir ? (Munzur Çem ile roportaj)] "Sêy Rıza'nın lehçesi Kırmanccaydı ama en yakın mücadele arkadaşları olan Alişêr ile Baytar Nuri gibi aydınlar Kurmanci konuşan Kürtlerdi."</ref>; bazı kaynaklara göre ise [[Zazalar|Zaza]] kökenli<ref>[http://books.google.co.uk/books?id=IDhpAAAAMAAJ&q=%22Nuri+Dersimi+Zaza+ve+Alevi+idi.+Bedirhani+ve+Cemilpa%C5%9Fazade+karde%C5%9Fler%22&dq=%22Nuri+Dersimi+Zaza+ve+Alevi+idi.+Bedirhani+ve+Cemilpa%C5%9Fazade+karde%C5%9Fler%22&hl=en&sa=X&ei=yVVhUYLNFqKbigf76IGQDQ&ved=0CDcQ6AEwAA ''Şeyh Said Zaza ve Sünnî idi, Nuri Dersimi Zaza ve Alevi idi. Bedirhani ve Cemilpaşazade kardeşler Sünnî ve Kurmanc idiler''], [[Hamit Bozarslan]], "Kürd Milliyetçiliği ve Kürd Hareketi (1898-2000)", (Haz.) Tanıl Bora, Murat Gültekingil, ''Milliyetçilik'', İletişim, 2002, ISBN 975050088, s. 843.</ref>) olan [[Kürt milliyetçiliği|Kürt milliyetçi]] ideolog ve veteriner hekim.
 
== Gençliği ve öğrenimi==
 
''Hatıratım'' adlı eserine göre, Colıkzadelerden Mehmet Ali'nin oğlu Mıla İbrahim'in oğlu olarak Ağzunik ([[Akpınar, Hozat|Akpınar]]) köyünde Karabal aşiret reisi Gangozade Mehmet Ağa'nın odasında doğdu.<ref name="Dersimi21">Dersimi, ''a.g.e.'', s. 21.</ref> Baba tarafı Mılan kabilesinden, anne tarafı [[Ağuçan]] sülalesindendi.<ref name="Dersimi21"/> 1899'da Sorpiyan köyünde amcası Mıla Hasan tarafından ilk öğretimine başlatıldı.<ref>Dersimi, ''a.g.e.'', s. 22.</ref> Önce [[Harput Askerî Rüştiyesi]]'ne kaydoldu, fakat 1904'te o okulu bırakarak yatılı Harput İdadi Mektebi'ne (lise) başladı.<ref>Dersimi, ''a.g.e.'', s. 25.</ref> İdadiden mezun olduktan sonra [[İstanbul]]'a geçti ve Ekim 1911'de İstanbul [[Sultanahmet, Fatih|Sultanahmet]]'teki [[Mülkiye Baytar Mektebi Alisi]]'ne (Veteriner Okulu) kaydoldu.<ref>Dersimi, ''a.g.e.'', s. 31.</ref>
 
Satır 15 ⟶ 14:
{{ana|Koçgiri İsyanı}}
 
[[Kangal]], [[Divriği]], [[Zara, Sivas|Zara]] mıntıka veterinerliği görevini almak için [[Seyit Abdülkadir]] tarafından [[Ziraat Vezareti]]ne tavsiye yazıldı ve Haziran [[1919]]'da [[Koçgiri aşiretleri]]nin reislerinden [[Mustafa Paşazade Haydar]] ile birlikte İstanbul'dan ayrılarak Karadeniz yoluyla [[Giresun]]'a, ordan [[Sivas]]'ın [[Zara, Sivas|Zara]] kazası [[İmranlı, Sivas|Ümraniye]] (bugünkü İmranlı ilçesi) nahiye merkezine ve ordan [[Boğazviran]] (bugünkü İmranlı ilçesi Boğazören) köyüne geçti. Boğazviran'da Mustafapaşazade Haydar, kardeşi [[Alişan (Koçgiri)|Alişan]] ve Alişan'ın kâtibi [[Alişer]] ile görüşerek örgütü kurmaya karar verdiler. [[20 Aralık]] [[1920]]'de faaliyetleri nedeniyle tutuklandı.tutukland Fakatfakat [[Hasan Hayri Kanko|Hasan Hayri]]'nin araya girmesiyle serbest bırakıldı.
 
Koçgiri İsyanına katıldıktan sonra [[15 Mayıs]] [[1921]]'de [[Dersim (bölge)|Dersim]]'e iltica etti. [[Sakallı Nurettin]] komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp'te [[25 Haziran]] 1921'de gıyaben mahkûm edildi.
Satır 26 ⟶ 25:
{{ana|Dersim İsyanı}}
 
Yurt dışına çıkmak için [[Elaziz]]'den İstanbul'a gitti ve [[Sirkeci, İstanbul|Sirkeci]]'de Elaziz OtelindeOteli'nde kaldı. [[Sirkeci İstasyonu]]'ndan Rumeli treniyle [[Edirne]]'ye gitmek bahanesiyle [[Yunanistan]]'a geçmeyi planladı. Ancak [[Makrı]] köyüne geldiğinde tesadüfen görüştüğü Sabri Bey'in Yunanistan - Türkiye arasındaki iç anlaşmasından dolayı yakalanarak Türkiye'ye teslim edileceğini duyunca vazgeçti ve İstanbul'a döndü.
 
Rumeli yoluyla iltica etmenin imkânsızolanaksız olduğunu anlayınca [[Fransız Suriye Mandası]]'na iltica etmeye karar verdi ve önce [[Mersin]]'e ordanoradan da [[Adana]]'ya geçti. Adana'dan Elaziz'e (Elazığ) bir telgraf yazarak Mardin'e gideceğini bildirdi ve 11 Eylül 1937'de İstanbul'dan gelip Suriye yoluyla Mardin ve [[Bağdat]]'a gidecek olan ekspres trenine bindi. Aynı vagona tesadüfen binen [[II. Abdülhamit|Sultan Hamit]]'in varislerinin avukatı olan Suriye'liSuriyeli avukat Kâmil Sinno'nun yardımıyla Suriye'ye iltica etti.
 
== Suriye ==
[[Kırıkhan]] (bugün [[Hatay]] iline bağlı bir ilçe)'da Haco Ağa'nın yanında "Hüseyin Mazlum" olarak kalan Nuri Dersimi, Fransız albay Kole (Robert Collet)'nin 'Dersim'liDersimli Baytar Nuri'nin Türkiye'ye teslim edileceği'needileceğine dair kararı bilgisini aldı ve Türk askerlerinin Antakya'ya girmesinden üç gün önce, 1 Temmuz 1938'de [[Halep]]'e geçmek zorunda kaldı. Halep'te bulunan Dersim'liDersimli Şemikan aşiretlerinden GazioğullarındanGazioğulları'ndan Ali Ağa'nın kızı Feride ile nişanlanan Dersimi, aynı günlerde [[Hoybûn]] CemiyetineCemiyeti'ne üye oldu.
 
== Ürdün ==
[[Kırıkhan]] (bugün [[Hatay]] iline bağlı bir ilçe)'da Haco Ağa'nın yanında "Hüseyin Mazlum" olarak kalan Nuri Dersimi, Fransız albay Kole (Robert Collet)'nin 'Dersim'li Baytar Nuri'nin Türkiye'ye teslim edileceği'ne dair kararı bilgisini aldı ve Türk askerlerinin Antakya'ya girmesinden üç gün önce, 1 Temmuz 1938'de [[Halep]]'e geçmek zorunda kaldı. Halep'te bulunan Dersim'li Şemikan aşiretlerinden Gazioğullarından Ali Ağa'nın kızı Feride ile nişanlanan Dersimi, aynı günlerde [[Hoybûn]] Cemiyetine üye oldu.
Fransa Dışişleri BakanlığınınBakanlığı'nın Dersimli Baytar Nuri isminde bir şahsın Türkiye'ye teslimine karar vermiş olduğunu duydu ve [[Ürdün]]'de bir baytar doktoruna lüzum görüldüğünü öğrendiği için Eylül 1938'de [[Ürdün]]'e geçmeye karar verdi. [[14 Ekim]] [[1938]]'de [[Amman]]'da Umum Baytar ReisliğineReisliği'ne tayin edildi ve 24 Aralık'ta Suriye'den ayrılarak Ürdün'e geçti. [[2 Temmuz]] [[1939]]'da nişanlısı Feride de Halep'ten Amman'a geldi ve [[6 Temmuz]]'da evlendi. [[27 Kasım]] [[1939]]'da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından ayrılarak Suriye vatandaşlığına geçti. [[I. Abdullah|Melik Abdullah]]'ın Türk cariyesinden olan oğlu Emir Nilf'in Türkiye'yi ziyaret ettiğinde [[İsmet İnönü]]'nün
 
==Ürdün==
 
Fransa Dışişleri Bakanlığının Dersimli Baytar Nuri isminde bir şahsın Türkiye'ye teslimine karar vermiş olduğunu duydu ve [[Ürdün]]'de bir baytar doktoruna lüzum görüldüğünü öğrendiği için Eylül 1938'de [[Ürdün]]'e geçmeye karar verdi. [[14 Ekim]] [[1938]]'de [[Amman]]'da Umum Baytar Reisliğine tayin edildi ve 24 Aralık'ta Suriye'den ayrılarak Ürdün'e geçti. [[2 Temmuz]] [[1939]]'da nişanlısı Feride de Halep'ten Amman'a geldi ve [[6 Temmuz]]'da evlendi. [[27 Kasım]] [[1939]]'da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından ayrılarak Suriye vatandaşlığına geçti. [[I. Abdullah|Melik Abdullah]]'ın Türk cariyesinden olan oğlu Emir Nilf'in Türkiye'yi ziyaret ettiğinde [[İsmet İnönü]]'nün
 
''"Kardeşim, babanıza söyleyin, biz dostuz; fakat yurdumuzdan firari hain Dersimli Baytar Nuri'ye bizden bir miralayın maaşını vererek vazifede istihdam ediyorsunuz ve devletler nezdinde Türkiye aleyhindeki yalan yanlış suçlama ve iftiralarına da açıktan açığa meydan veriyorsunuz."''{{fact}} demesinden sonra [[27 Ekim]] [[1940]]'da Amman'dan ayrılarak Halep'te Paşa mahallesindeki eşi Feride'nin yanına geldi.
 
== Suriye'ye dönüş ==
[[6 Ağustos]] [[1941]]'de [[EzezAzez]] ([[Arapça]]: '''أعزاز''' A'zāz) kaymakamlığı baytarlığına tayin edildi. Fakat Türkiye'nin Halep Başkonsolosluğu EzezAzez'in Türkiye sınırına yakın olmasından dolayı itiraz etti ve [[23 Ağustos]] [[1941]]'de [[Hama]] merkezine nakledildi. [[1942]] başlarında [[İdlip (il)|İdlip]] ([[Arapça]]: '''إدلب''' Idlib), Muarra, Cısır Sur, Harım baytarlıklarına, [[1946]]'da Halep merkezine tayin edildi. [[10 Şubat]] [[1948]]'de [[Cebel Druz]] ('''جبل الدروز''' Jebel ed Drūz; bugünkü [[Süveydağ]] ('''السويداء''' As-Suwaidāʾ) iline denk gelir) merkezinde görevlendirildi. Fakat, sonra [[Komünizm|Komünist]] olarak itham edildi ve [[2 Mayıs]] [[1950]] tarihli bir kararla görevinden alındı. Cezire Derik mıntıkasında Mustafapaşazade Naif'ten Robarye adlı köyü yeniden inşa ederek Cello Saffan adlı köyü de satın alarak Ahmet Nafiz ile birlikte tarımla meşgul olmaya başladı.
 
[[6 Ağustos]] [[1941]]'de [[Ezez]] ([[Arapça]]: '''أعزاز''' A'zāz) kaymakamlığı baytarlığına tayin edildi. Fakat Türkiye'nin Halep Başkonsolosluğu Ezez'in Türkiye sınırına yakın olmasından dolayı itiraz etti ve [[23 Ağustos]] [[1941]]'de [[Hama]] merkezine nakledildi. [[1942]] başlarında [[İdlip (il)|İdlip]] ([[Arapça]]: '''إدلب''' Idlib), Muarra, Cısır Sur, Harım baytarlıklarına, [[1946]]'da Halep merkezine tayin edildi. [[10 Şubat]] [[1948]]'de [[Cebel Druz]] ('''جبل الدروز''' Jebel ed Drūz; bugünkü [[Süveydağ]] ('''السويداء''' As-Suwaidāʾ) iline denk gelir) merkezinde görevlendirildi. Fakat, sonra [[Komünizm|Komünist]] olarak itham edildi ve [[2 Mayıs]] [[1950]] tarihli bir kararla görevinden alındı. Cezire Derik mıntıkasında Mustafapaşazade Naif'ten Robarye adlı köyü yeniden inşa ederek Cello Saffan adlı köyü de satın alarak Ahmet Nafiz ile birlikte tarımla meşgul olmaya başladı.
 
[[22 Ağustos]] [[1973]]'te Halep'te öldü ve naaşı [[Afrin]]'de ([[Arapça]]: '''عفرين''')'de defnedildi.
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
==İlgili kitaplar==
* Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, ''Hatıratım'', Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992.
* Dr. Nuri Dersimi, ''Kürdistan Tarihinde Dersim'', Doz Yayınları, Eylül 2004, ISBN 975-6876-44-1
* Hüseyin Akar, 'Vet. Dr. M. Nuri Dersimi', ''Dersim'den Portreler'', Kalan Yayınları, Ankara, Ekim 1999, ISBN 975-8424-03-3, s. 96-103.
* Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Baytar Nuri Dersimi', ''Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar'', Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 162-165.
 
== Dış bağlantılar ==
* [https://www.youtube.com/watch?v=Jal5ppOvbRg ''Dr. Nuri Dersimi, Kürt Gençliğine Hitabesi'']
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Nuri_Dersimi" sayfasından alınmıştır