Kadızâde-i Rûmî: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
ek bilgi ve kaynak |
|||
29. satır:
'''Bursalı Kadızade Rumi''' (d.yak. 1364, [[Bursa]], [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] – [[1436]], [[Semerkant]], [[Timur İmparatorluğu]]) Asıl adı ''Selahaddin Musa'', ortaçağın ünlü [[Türkler|Türk]] [[matematik]] ve [[Gökbilim|astronomi]] bilgini.
[[Osmanlı Devleti]]'nde yetişmiş bir bilim adamı olan Kadızade, eğitimini tamamlamak için gittiği [[Timur İmparatorluğu]]'nda [[Uluğ Bey]]'e hocalık ve yol göstericilik yapmış; Uluğ Bey'in Astronomi Cetvellerinin hazırlanmasında büyük hizmeti geçmiş ve Uluğ Bey Medresesi'nde [[Ali Kuşçu]] ve [[Fethullah Şirvani]]'yi yetiştirmiştir.
Torunu [[Mirim Çelebi]] 15. yüzyılın önemli matematikçileri arasındadır.<ref name=esin>{{web kaynağı|soyadı1=Kahya|ad1=Esin|başlık=Ondördüncü ve Onbeşinci Yüzyıllarda Bursa'daki Bilimsel Hayatın Kısaca Değerleindirilmesi ve Bilimsel Çalışmalardan Bazı Örnekler|url=https://books.google.com.tr/books?id=d0lWwltSgBAC&pg=PT117&lpg=PT117&dq=%C5%9EEmseddin+mehmet+mirim+%C3%A7elebi&source=bl&ots=_c-C31-OFX&sig=G71r3PegvOFb4AiY7BvypG3tri0&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwjkv5SqlIrbAhVhDZoKHaclCpYQ6AEIXTAK#v=onepage&q=%C5%9EEmseddin%20mehmet%20mirim%20%C3%A7elebi&f=false|yayıncı=VIII. Uluslararası Türkiye'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi (18-21 Haziran 1998) Bildiri Kitabı|erişimtarihi=14 Mayıs 2018}}</ref>
==Hayatı==
Bursa'da ulema sınıfından bir ailenin oğlu olarak dünyaya geldi. Babası, Bursa Kadısı Mehmed Efendi idi. Dedesi Mahmut Çelebi de uzun süre Bursa kadılığı yapmıştı ve bu nedenle "''Koca Kadı''" olarak tanınnmaktaydı. Babasının ölümü üzerine dedesi Kadı Mahmud Çelebi tarafından yetiştirildi.<ref name=tdvia>{{web kaynağı|soyadı1=Fazlıoğlu|ad1=İhsan|başlık=KADIZÂDE-i RÛMÎ|url=http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c24/c240057.pdf|yayıncı=Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 24, Yıl 2001|erişimtarihi=16 Mayıs 2018}}</ref>
Medrese öğrenimine Bursa'da başladı. [[I. Murad]] döneminin ünlü bilgini [[Molla Fenari]]'nin öğrencisi oldu; ondan fıkıh, astronomi, matematik dersleri aldı. Astronomi bilgisini ilerlemek için [[Konya]]'ya giderek Müneccim Feyzullah'tan astronomi dersleri aldı. 1383’te Bursa’da iken aritmetik ve cebir üzerine bir eser yazdı.
1410 yılında Semerkant'a vardı. Burası o sırada [[Timur İmparatorluğu|Timur İmparatoru]] olan [[Şahruh]]'un bilim ve kültüre meraklı oğlu [[Uluğ Bey]] tarafından yönetilmekteydi. Uluğ Bey ile tanışması hayatında dönüm noktası oldu. Hayatının geri kalanıdna Semerkant'ta yaşadı. Uluğ Bey'in 1417'de inşa etttirmeye başladığı medresede müderrislik yaptı. Medrese ile birlikte inşa edilen [[Semerkant Rasathanesi]]'nde [[Gıyaseddin Cemşid]]’in ölümünden sonra müdürlük yaptı. Yine bu şehirde evlendi; Şemseddin Mehmet adında bir oğlu oldu.
En önemli astronomi faaliyeti, müşterek bir eser olan "''Zic-i Uluğ Bey''" adlı esere katkılarıdır. Eser ölümünün ertesi yılında yayımlanmıştır.
Matematik alanındaki en orijinal çalışması ise Gıyaseddin Cemşid'in bir derecelik yayın sinüsünün hesaplanması için geliştirdiği cebir yöntemini genişletip basitleştirmesidir. Geliştirdiği yöntem, birkaç adımda öngörülen doğruluğa ulaştığından çağının ötesinde modern bir yaklaşımı sergiler.<ref name=dergi>{{web kaynağı|soyadı1=Bir|ad1=Atilla|yazar1=Kaçar, Mustasfa|başlık=Semerkand Astronomi ve Matematik Ekolünün Osmanlı'ya Etkisi:Uluğ Bey'in Sinüs 1'yi Yaklaşık Belirleme Yöntemi’|url=http://dergipark.gov.tr/download/article-file/13407|yayıncı=Osmanlı Bilim Araştırmaları dergisi, Cil 15, Sayı: 1, Yıl: 2013|erişimtarihi=14 Mayıs 2018}}</ref>
Kadızade Rumi, yetiştirdiği öğrencilere Osmanlı ülkesine gitmeleri için telkinde bulunmuş; onun yönlendirmesiyle Anadolu'ya giden [[Ali Kuşçu]] ve [[Fethullah eş-Şirvani]] Semerkant matematik-astronomi okulunun birikimlerini Anadolu'ya getirmiştir.<ref name=tdvia/>
1436'da Semerkant'ta öldü. Timur ailesinin Şah Zinde türbesine defnedildi.
== Eserleri ==
* '''Muhtasar-ı Fi’l-Hisab''' (Hesap Özeti): Matematik üzerinedir
* '''Risale Fi-istihracı’l-Ceyb Derece-i Vahide''': (Bir Derecenin Sinüsünü Elde Etme Üzerine Bir Risale): Bu Eserde 1 derecelik yayın Sinüs değerini elde etmek üzerine bir yöntem geliştirilmiştir.
* '''Şerh el-Mülahhas Fi’l-Hey’e''': Astronomi ile ilgili bir eserdir. Çağmini’nin el-Mülahhas Fi’l-Hey’e adlı astronomi eseri üzerine bir yorumdur.
* '''Eşkâl-i Te’sis Şerhi''': Geometrik öncüller dair bir eserdir. Euclides’in ''Elementler'' adlı eseri üzerine bir yorumdur.
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.muslimheritage.com/features/default.cfm?ArticleID=489 Biografien von Al-Kaschi und Quadi Zada] {{en}}
* [http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Qadi_Zada.html Bursalı Kadızade Rumi] {{en}}
Satır 61 ⟶ 71:
[[Kategori:Orta Çağ Müslüman matematikçileri]]
[[Kategori:Orta Çağ Müslüman astronomları]]
[[Kategori:Bursa doğumlular]]
|