Barutlu silahlarla savaş: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Gömülü metin çıkarıldı. İng. viki metni, 2006 tarihli. |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Savaş}}
'''Barutlu silahlarla savaş''' , ya da daha yaygın kullanımla '''Ateşli Silahlarla Savaş''', [[barut]]un
Barutun, silahlarda dolayısıyla savaşlarda ilk kullanımının [[Çin]]'de 10. yüzyıla kadar geri gittiği bilinmektedir. Barutun ilk kullanımı [[top]] olmuştur. Çin'den sonra [[Müslüman]] devletler ordularında da hızla yaygınlaşmıştır. 15. yüzyılın ikinci yarısından itibaren özellikle [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]] tarafından etkili bir biçimde kullanılmıştır. Osmanlılar, barutu el silahlarında (tüfek) olarak kullanmaya hızla geçtiler. [[Fatih Sultan Mehmet]], [[1453]] yılında [[İstanbul'un Fethi]] sırasında devasa kuşatma topları kullanmıştır. [[1514]] tarihindeki [[Çaldıran Savaşı]]'nda, [[1516]] tarihindeki [[Mercidabık Savaşı]]'nda ve [[1517]] tarihli [[Ridaniye Savaşı]]'nda etkili ve yaygın olarak kullanılmıştı. Esasen Osmanlı Devleti'nde ateşli el silahlarının kullanımı [[1421]] - [[1444]] yılları arasında hüküm süren [[II. Murat]]'ın saltanatlık dönemine kadar geri gitmektedir.
10. satır:
Tüfekçilerin ordularda ağırlık kazandığı bu ilk evrelerde, atış yenileme hızının ve menzilin düşük olması, diğer savaşçı unsurlarca desteklenmesini gerektirmiştir. Birçok çatışmada tüfekçiler, kare düzeninde saf tutmuş kargıcılar tarafından korunmuşlardır.
== Barutun ateşli silahlarda kullanımı ==
Barutun silahlarda kullanımı konusunda eski bilgiler MS. 900’lü yıllara kadar gitmektedir. Bu tarihlerde, insan gücünün fırlatabileceğinden çok daha uzağa mızrak fırlatmak için, dip kısmına barut konulan borular kullanıldığı biliniyor. MS. 14. Yüzyılda Çin’de, içi boş demir güllelere barut doldurularak ilkel bir çeşit el bombası kullanıldığı ile ilgili kayıtlar vardır.<ref>Yunus İnce, [https://www.selcuk.edu.tr/dosyalar/files/303/41_%20Osmanl%C4%B1%20Devletinde%20Barutun%20ve%20Ate%C5%9Fli%20Silahlar%C4%B1n%20Kullan%C4%B1m%C4%B1n%C4%B1n%20Yayg%C4%B1nla%C5%9Fmas%C4%B1%20-%20Ar%C5%9F_%20G%C3%B6r_%20Dr_%20Yunus%20%C4%B0NCE.pdf ''Osmanlı Devleti’nde Barutun ve Ateşli Silahların Kullanımının Yaygınlaşması''] Sh.: 506</ref> Çin’de [[Song Hanedanı]] 12. yüzyıla gelinceye değin hem maden toplar, hem de elle atılan bombalar kullandılar. Barutun silahlarda kullanımı yavaş bir hızla da olsa batıya yayılmıştır. Bazı 14. yüzyıl Arap ve Avrupa metinlerinde toplardan söz edilmektedir. Bugün için bildiğimiz Avrupa’da üretilmiş toplarla ilgili ilk çizim, 1327 tarihlidir ve Çin’deki 1128 tarihli, bilinen en eski çizimle oldukça belirgin benzerlikler göstermektedir.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 112</ref>
== Avrupa’da ateşli silahların kullanımı ==
Avrupa yüzyıllar boyunca sık sık savaşların yaşandığı bir kıta olmuştur. İngiliz tarihçi [[Geoffrey Parker]] “Aslında Avrupa tarihindeki hangi yüzyıl askerlerin yüzyılı değil ki” demektedir. [[Erken Modern Dönem]] için verdiği örnekler, 18. yüzyılda barışla geçen en uzun sürenin 16 yıl, 16. yüzyılda on yıldan az ve 17. yüzyılda dört yıl olduğunu belirtir. Anlaşmazlıkları silah yoluyla çözmeye olan olağan dışı eğilimden söz eder.<ref>G. Parker, Askeri Devrim, sh. 1</ref> Bu eğilim, daha kesin sonuç alıcı taktikler, silahlar ve düzenlemeler arayışına yol açmıştır. Sonuç olarak “Batı’nın yükselişi” büyük ölçüde güç kullanımına dayanmıştır. Bu arayışlar [[Askerî Devrim]]’le Avrupalı güçlerin savaş yeteneğini ilerletmişti.<ref>Parker, sh. 5</ref> Askeri Devrimin önemli bir boyutu da ateşli silahların kullanımın, ana silah kategorisi olacak biçimde genişlemesidir.<ref>Parker, sh.2</ref> Zaten Orta Çağ’ın son yarısı ve Erken Modern Dönem süresince insanlar için savaş, çıkarları savunmanın ve amaçlara ulaşmanın en iyi aracı olarak doğal görünüyordu. Savaş bir bakıma hegemonik güçten yoksun bir uluslararası sistemin kaçınılmaz sonucuydu.<ref>”Top, Tüfek ve Süngü, Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815” (kolektif) Jeremy Black, Giriş, sh. 8</ref>
Avrupa'da ateşli silahların bilinen en eski kullanımı 1118'de [[Morolar]] tarafından [[Zaragoza]]'ya karşı kuşatmada kullanılmıştır. Daha sonra İspanyollar tarafından Morolara karşı kullanıldığı bilinmektedir.<ref>Albert Manucy, [https://books.google.com.tr/books?id=yYupSOK0BgIC&printsec=frontcover&redir_esc=y&hl=tr#v=onepage&q&f=false Artillery Through the Ages: A Short Illustrated History of Cannon, Emphasizing Types Used in America] sh. : 3</ref> Zamanla top kullanımı Avrupa'ya yayılmıştır. Örneğin Ağustos 1346'da İngiliz – Fransız savaşı Crecy Muharebesi'nde İngiliz ordusu tarafından kullanılmıştı. 14. yüzyıl başına kadar Avrupa’da top kullanımı istisnai olarak görüldüğü anlaşılıyor. Savaş alanlarına yerleşmesi ise 14. yüzyılda başladığı anlaşılmaktadır.<ref>Yusuf İnce, Sh. : 515</ref> Surlara karşı ateşli silahların (top) kullanımına 1370'lerden önce rastlanmaz, 1420'lerden öncesinde ise ender görülür.<ref> Geoffrey Parker, ''Askeri Devrim'' Sh. : 300</ref>
Özellikle Batı Avrupa’da 11. yüzyıldan itibaren sayıca çok artan taş şatolar, savaşların stratejisini de değiştirmiştir. Artık amaç, düşman kuvvetlerini imha etmek ya da savaşamaz duruma getirmekten çok, işgal edilmek istenilen bölgedeki müstahkem mevkileri ele geçirmekti. Aksi takdirde ordu geri çekildiğinde bölge üzerinde kurulmuş olan hakimiyet sona ermektedir.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 10</ref> Sonuç olarak savaşlar büyük ölçüde masraflı ve uzun süren kuşatmalar şeklinde olmuştur. Savaşların bu sonuçsuzluğu 15. yüzyılda kuşatma toplarının kullanılmaya başlanmasıyla aşıldı.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 11</ref> Topların dikine inşa edilmiş duvarlar karşısında son derece parlak sonuçlar sağladığı görülmüştür. Örneğin 1405 yılında bir İskoç kalesi olan [[Berwick-upon-Tweed]] tek bir İngiliz topunun ilk atışı ardından teslim olmuştur. Bütünüyle farklı nedenlerle olsa bile, top atışı öyle görünüyor ki bardağı taşıran damla olmuştu. 15. yüzyıl ortalarına gelindiğinde artık pek çok müstahkem mevki top ateşiyle düşürülüyordu.<ref name=''p12''>Parker, Askeri Devrim, sh. 12, 13</ref> Surlara karşı ateşli silahların kullanılmasındaki teknikler 15. yüzyıl sonlarına doğru daha geliştirilmişti. Hünerli topçuların elinde top, artık çok etkili bir silahtır. [[Machiavelli]], 1519’ta yazdığı bir yazısında “1494’ten itibaren ne kadar kalın olursa olsun topçu ateşinin birkaç gün içerisinde yıkamayacağı hiçbir sur yoktur” diyordu.<ref>Parker, Askeri Devrim, sh. 14</ref>
[[Dosya:Mons Meg, Medieval Bombard, Edinburgh, Scotland. Pic 01.jpg|thumb|right|250px|Mons Meg]]
[[Yüzyıl Savaşları]]’nın Fransız zaferlerinin yaşandığı son evrede 1430, 1433 ve 1437’de toplar müstahkem mevkilere karşı o denli etkili oldu ki savunan tarafa kısa sürede yıkım getirdi. 1430’lardan itibaren kuşatma topları, Batı Avrupa’daki geleneksel dikey taş surları birkaç günde taş yığını haline getiriyordu. [[Normandiya]]’da 70’den fazla İngiliz müstahkem mevki, Fransız topları tarafından 1449-1450 yılları arasında, iki yıldan kısa sürede düşürülmüştür.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 113</ref>
Kuşatma silahı olarak topun kullanımında önceleri büyük çaplı toplara yönelindi. 1440’lı yıllarda Hollanda’da dökülmüş, [[Mons Meg]] adı verilen top, 8,5 ton ağırlığındadır ve 50 cm. çapında taş gülleler kullanmaktadır. Ne var ki bu büyüklükteki topların kullanışlı olmadığı hemen ortaya çıktı, bir yerden bir yere taşınması çok zordu. Taşınması çok daha kolay, daha küçük çaplı toplar kullanıldı. İster istemez seferlere çok sayıda top katılıyordu.<ref name=''p12''/>
[[Balkanlar]]’a topun ilk gelişi 1351’de [[Venedik Cumhuriyeti|Venedik]] tarafından, Macarlara karşı topraklarını savunmaları için Zara kentine gönderilmesiyle olmuştur.<ref name=''ç73''>Güray Fidan “Çin Kaynaklarına Göre 6. Yüzyıl Osmanlı Çin İlişkileri ve Çin'deki Osmanlı Ateşli Silahları”, sh.73</ref>
Yine 15. yüzyılda el silahı olarak kullanılan ateşli silahlar denendi ve benimsendi. Yüzyılın sonlarına doğru İtalyan devletleri arasındaki savaşlarda ordular bu silahlarla donatılır olmuşlardı. [[Venedik Cumhuriyeti]] 1490 yılında ordudaki tüm [[tatar yayı|tatar yaylarını]] tüfeklerle değiştirmiştir.<ref name=''p23''>Parker, ”Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 23</ref> Oysa o dönemin silah teknolojisiyle ateşli silahlar, ok gibi menzilli silahlara göre, menzil, isabet oranı ve atış yenileme hızı olarak çok zayıf durumdadır. Usta bir okçu, 200 metre mesafeye, kabul edilebilir bir isabet oranıyla dakikada altı atış yapabilirken, 16. yüzyıl başında [[arkebüz]]lerin atış yenileme hızı birkaç dakikada bir ve etkili menzili 100 metredir. Ne var ki usta bir okçu olabilmek için yıllar gerekli iken, savaş alanında işe yarayabilecek bir tüfekçinin bu seviyeye gelmesi için birkaç günlük eğitim yeterlidir. Böyle olunca çok daha fazla sayıda tüfekçiyi ordularda istihdam etmek mümkün oluyordu.<ref name=''p23''/> Tüfekçilerin daha büyük sayılarda sağlanabilir olmasına karşın, ordularda tüfeğin ana silah olması yine de bir yüzyıl almıştır.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 115</ref> Bu gelişmeler yıllar içinde kılıçla dövüşen unsurları ordulardan tasfiye etmiştir, 1515 sonrasında pek görülmez oldu. Aynı şekilde baltalı kargı da (halbert) terk edildi.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 24</ref>
== Avrupa Askeri Devrim’i ==
=== Yıldız tabyalar ===
Yıldız tabya, müstahkem mevkilerin düz hatlarda, dikine yüksek duvarlar yerine boynuz şeklinde çıkıntılar yapan, yüksek olmayan ve taş yerine çoğunlukla sıkıştırılmış toprak kullanılan tahkimat türüdür. Ortaya çıktığı dönemde İtalya’da alla moderna (modern tarz), İtalya dışında ise trace italienne (İtalyan tarzı) olarak tanımlanan bu tahkimat mimarisi, doğrudan gelen top güllelerine karşı çok daha dayanıklı savunma sağlamaktaydı.<ref>Parker, ”Cambridge Savaş Tarihi” sh. 117</ref>
=== Orduların büyümesi ===
Yıldız tabyalar da kuşkusuz savunmada top kullanıyorlardı. Savunmanın top kullanması, bu tarz bir tahkimatla birleşince, saldırı güçleri için hendekler kazılması ve kuvvet yığılması gerekli oldu. 16. yüzyılda bir İtalyan mühendisi, saldıran tarafın 20 binden az olmamak üzere, her bir savunmacıya karşı on askeri seferber etmesi gerektiğini ileri sürmüştür.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 120</ref>
=== Taktikler ===
Yaylım ateşiyle ilgili eldeki en eski belge 8 Aralık 1594 tarihli, bir çizimi de içeren mektuptur. Mektubu yazan, bu fikri, Antik Roma metinlerini dikkatlice inceleyerek geliştirdiğini yazmaktadır.<ref>Parker, “Askeri Devrim”, sh. 26</ref>
Yaylım ateşi, bir askerin belirlenmiş hareketleri , adeta karmaşık bir makinenin parçaları gibi, sıkı bir disiplinle, yerleşmiş bir alışkanlıkla yapmasını gerektiriyordu. Bunu sağlamanın tek yolu, yeniden ve yeniden saf oluşturma uygulamasını da kapsayan bezdirici talimlerdir. Bu zorunluluk, askeri birlikleri daha küçük birimlere bölmeyi gerektirdi. İster istemez daha çok talim subayına ihtiyaç vardı. Sonuç olarak yaylım ateşi taktiğiyle tertipleniş kare düzeninden saf düzenine geçilmesini zorladı. Artık her şey bir saat mekanizması dakikliyiğle ve subayların komutlarıyla yapılıyordu.<ref>Parker, “Askeri Devrim”, sh. 27, 28</ref>
[[Geoffrey Parker]], “Askeri Devrim” kitabının Türkçe çevirisi için 2006 şubatında yazdığı önsözde, 1594 – 1595 yılları arasında Hollanda’da yaylım ateşi taktiğinin keşfedildiğini, ancak1620’lere kadar ilerleyerek yaylım ateşi taktiğinin kullanıldığına dair bir bulguya ulaşamadığını belirtmiştir. Parker, bu taktiğin izleyen üç asır boyunca Batı’nın üstün bir askeri güç olarak Asya’da etki alanları elde etmesinde en başat taktik olduğunu belirtiyor. Ardından Günhan Börekçi’nin<ref group=not>[https://ceu.academia.edu/G%C3%BCnhanB%C3%B6rek%C3%A7i dış bağlantı – Günhan Börekçi’nin çalıma ve makaleleri]</ref> bir Osmanlı belgesine yaptığı atıfta değinmektedir. Bu belgede, 1605 yılında Yeniçeri’nin yaylım ateşi taktiğini ustalıkla uygulamakta olduğu ortaya konulmaktadır.<ref>Parker, “Askeri Devrim”, VIII</ref>
== Silahlar, donanım ==
Orta Çağ Avrupası’nda, toprak sahibi soyluların oluşturduğu, şövalye ruhuyla bireysel beceriyle dövüşen ağır süvari efsaneleştirilmiştir. Bu daha çok romantik bir yazındır. Gerçekler ise bunu doğrulamaz.<ref>Parker, “Cambridge Savaş Tarihi”, sh. 91</ref> Bu tür yaklaşımlar, yer yer yanlış gözlem ve yargılardan kaynaklanmıştır. Örneğin Bizans imparatoru [[Aleksios Komnenos]]’un kızı [[Anna Komnena]], [[Aleksiad]]’da babasının [[Norman]] süvarilerine karşı konulamayacağına inandığını yazmıştır. Oysa babası Aleksios muharebe alanında Norman süvarilerini kolayca etkisiz bırakmıştır.<ref>Cambridge Savaş Tarihi, sh. 88, 89</ref>
Aslında Orta Çağ’da süvarinin kesin sonucu belirlediği pek az muharebe vardır.
== Avrupa dışına yayılım ==
İslam dünyasında ateşli silahların ilk olarak Memluklar tarafından kullanıldığı biliniyor. Ancak Çin’den mi, yoksa Avrupa’dan mı geldiği konusunda henüz kesin bir bilgi yoktur.<ref name=''ç73''/>
=== Osmanlı İmparatorluğu ===
=== Safevi İmparatorluğu ===
=== Babür İmparatorluğu ===
== Notlar ==
<div class="references-small">
<references group=not/>
</div>
== Kaynakça ==
{{Kaynakça|3}}
* Geoffrey Parker - Askeri Devrim▼
== Kaynaklar ==
* Geoffrey Parker, “Askeri Devrim, Batı’nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800”
[[Kategori:Türlerine göre savaşlar]]
| |||