IV. Edward: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
kDeğişiklik özeti yok |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
||
36. satır:
İngiltere Kralık tahtını eline geçirmeden önce "4. York Dükü", "7. March (İngiltere-Galler Sınırı) Kontu", "5. Cambridge Kontu" ve "9. Ulster Kontu" ünvanlarını taşımıştır. [[Güller Savaşı|İngiltere Güller Savaşı]] dönemi içinde [[1461]]'de [[Lancaster Hanedanı]] yerine gelen yeni [[York Hanedanı]]'ndan olan ilk İngiltere kralıdır.
[[York Hanedanı]] mensubu olan ilk İngiltere
==Hayatı==
44. satır:
Edward Yorklu o zaman İngiltere kralığına ait olan (günümüzde Fransa'da bulunan) [[Rouen]] şehrinde doğdu. Babası "Richard, 3. York Dükü"'nün ikinci oğlu idi. Babası Richard ve Edward Yorklu'nun İngiltere Krallık tahtına geçebilmek için gayet güçlü meşru kalıtsal hakları bulunmaktaydı. Doğrudan doğruya 1327 – 1377 döneminde İngiltere Kralı olarak hüküm sürmüş olan [[III. Edward]]'in hayatta kalan dördüncü oğlu olan "Edmund Langleyli, 1. York Dükü" onların ataları idi. Diğer taraftan İngiltere Kralı olarak saltanat süren Lancaster Hanedanı mensubu kralların ataları [[III. Edward]]'in hayatta kalan üçüncü oğlu olan "John Gauntlu, 1. Lancaster Dükü" idi. Hükümdarlık veraset kurallarına göre 3. erkek çocuk 4. erkek çocuğa tercih edildiği için Lancaster Hanedanı meşru İngiliz krallık hanedanı idi. Fakat York Hanedanı'nı tutanlar III. Edward'ın hayata iken ölen ikinci oğlu olsn "Lionel Antwerpli, 1. Clareance Dükü"'nü de bu meşruluk "yarışması"'na sokmaktadırlar. Lionel Antwerpli'nin kızı olan Anne de Mortimer'in "Richard 3. York Dükü"'nun annesi olduğuna yani "Richard 3. York Dükü"'nün anne tarafından da krallığa meşru hakkı olduğuna işaret etmektedirler ve böylece York Henadanı'ndan olan Edward Yorklu'nun de İngiltere krallık makamına Lancasterlılar kadar güçlü ve haklı meşruluk iddiaları olduğunu savunmaktadırlar.<ref name="ross">Ross, Charles (1974) ''Edward İV'' (Berkeley, California: University of California Press s.:3–7. {{ing}}</ref>
Edward Yorklu babasının hayatta kalan dört oğlundan en yaşlısı idi. Kendinden daha küçük olan kardeşi "Edmund, Rutland Kontu" ile babaları olan Richard, "3. York Dükü" 30 Aralık 1460'
===İlk kez tahta çıkması===
50. satır:
[[Güller Savaşı|İngiltere Güller Savaşı]]'nin başlangıcında 22 Mayıs 1455'de "Birinci St. Albans Muharebesi"'nde Edward Yorklu'nun babası olan "Richard Yorklu, 3. York Dükü", kuzeni olan "Richard Nevillle, 16. Warwick Kontu"'nun destek ve yardımı ile Lancaster Hanedanı'ndan olan İngiltere Kralı'nın ordusunu büyük bir mağlubiyete uğrattı. Bu savaşta Lancaster Hanedanı'nı tutan ilerigelen soylulardan "Edmund Beaufort, 2. Somerset Dükü", "Henry Percy, 2. Northumberland| Kontu" ve "Thomas Clifford, 8. Cliford Baronu"''da hayatlarını kaybettiler.<ref name="ross"/>
1360'
Bundan sonra Edward Yorklu ve kuzeni "Richard Nevillle, 16. Warwick Kontu" Lancaster Hanedanından olan İngiltere Kralı'na karşı bir seri muharebeler yaptılar.<ref name="ashley">Maurice Ashley, Maurice (1961), ''Great Britain to 1688'' Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.</ref> 7 Temmuz 1460'
Mart 1461'de Londra'da bulunan Yorklular komutanı "Richard Neville, 16. Warwick Kontu" Edward Yörklu'yu IV. Edward adı ile İngiltere Kralı olarak ilan etti ve IV. Edward için 28 Haziran 1461'de taç giyme töreni yapıldı. 1461 yılı boyunca IV. Edward Ingıltere Krallığı'na layık olduğunu göstermek için Lancasterlileri tutan askeri birlikleri ülkesini bütün yüzeyinden silmek için kampanayaya girişti ve bunda da muvaffak oldu. Ama Lancater Hanedanını tutanlara karşı en son muharabe 15 Mayıs 1464'
Bu sırada 19 yasında olan İV. Edward büyük bir askeri yetenek göstermişti. Hem fizik bakım göşterişli ve yakışıklı bir delikanlı olmuştu ve hem de insanlara karşı yakınlık ve sevgi göstermesi ile tanindı. Boyu 1.93 cm olup IV. Edward günümüze kadar kadar gelmiş geçmiş İngiltere, İskoçya ve Büyük Britanya kralları arasında en uzun boylu olanı idi.<ref>''[[Guinness Book of Records]]''</ref>
64. satır:
Modern İngiliz tarihçileri IV. Edward'ın Elizabeth Woodville ile evlenmesini bir gencin düşüncesizce birdenbire yaptığı evlilik olarak nitelendirler ve onun bu evliliğinin ne İngiltere'nin gidişatına ne de York Hanedanina hiçbir pozitif katkıda bulunmadığını kabul ederler.<ref name="ross"/><ref>Tutucu İngiliz tarihçilerinin görüşünü devam ettiren tarihçi Wilkinson 1964'da bu evlilik için "bir aşk sonucu idi ama aynı zamanda gayet ince politik hesaplara da dayanmaktaydı" demektedir; (Wilkinson (1964) ''Constitutional History of England ın the Fıfteenth Century'' Londra Longman). Buna karşılık, bu evlilik 1980'li yıllarda yazan tarihçi J.R.Lander'a göre "Kralın sadece deli gibi aşık olmasına" dayanmaktaydı (Lander, J.R. (1991) ''Government and Community'' (New History of England). Harvard Üniversoty Press s.237). 1990'li yıllarda ise tarihçi Carpenter Kralın Yorklular hanedanını deetekleyecek güçlü sülalelerle bağlantı kurması yerine siyasi güçleri gayet az "Woodville'ler" ailesi ile bir "zayıf bağlantı" kurmasının politik bakımdan anlamsız geldiğini belirtmektedir.</ref>
Elizabeth'in annesi "Jacquette Lüksemburglu" olup tahttan indirilmiş İngiltere Kralı [[VI. Henry (İngiltere Kralı)|VI. Henry]]'nin amcasının dul karısı idi. Fakat babası "John Lancasterli, 1. Rivers Kontu"'na asalet unvanı yeni verilmişti. IV. Edward'in Elizabeth Woodville'le yaptığı evlilik haberinin ilk ortaya çıkması Ekim 1464'
Fakat Woodville ailesinin bu yeni kazandığı siyasi güç ve prestij İngiltere soylular arasında düşmanlıkla karşılandı. Bu yeni düşmanların başında Kral Edward'ın en yakın danışmanı ve destekçisi "Richard Neville, Warwick Kontu" gelmekteydi ve bu asıl Woodville ailesinin Kral üzerinde kazandığı yeni nüfuza gayet ciddi şekilde karşı çıktı. Zamanla "Richard Neville, Warwick Kontu"'nun karşı çıkması ve Kral Edward'dan ayrılma hisleri gittikçe daha da şiddet kazandı ve sonunda bu hisler onu vatan hainliğine kadar getirdi. 1467'de Richard Neville, Warwick Kontu saraydan tüm olarak çekildi ve vaktini [[Yorkshire]]'de bulunan malikanesinde geçirmeye başladı. Kral Edward'ın idaresinden hoşnut olmayan küçük erkek kardeşi "George, CLearance Dükü" ile birlikte analaşarak yeni bir isyancı ordu topladı ve onunla beraber bu ordu başında Kral IV. Edward'a karşı yürüdü.<ref name="ross"/><ref name="ashley"/>
72. satır:
Serbest bırakılan IV. Edward, isyancı "Richard Neville, Warwick Kontu" ve kralın kardeşi "George, CLearance Dükü"'nden bu yakalanıp tutuklanmasının öcünü almaya çalışmadı ve onun yerine onlarla barışıp anlaşmayı tercih etmekteydi. Fakat tam bu sırada [[Linconshire]] bölgesinde "Sir Thomas Burgh Gainsbourghlı" ile "Richard Welles, 2. Wells Baronu" arasında bir şahsi anlaşmazlık yüzünden çıkan karışıklık büyüdü ve askeri çatışmalar ortaya çıktı. "Richard Neville, Warwick Kontu" ile "George, Clearance Dükü" bu karşıklığı fırsat bilerek IV. Edward'a karşı yeniden ayaklandılar. Ortaya çıkan "Lincolnshire Ayaklanması" IV. Edward ve krallık ordusu tarafından bastırıldı. 1 Mayıs 1470'da "Richard Neville, Warwick Kontu" Fransa'ya kaçmak zorunda kaldı.<ref name="ross"/>
Burada Fransa Kralı İX. Louis'in sarayında yaşamakta bulunan eski Lancestar Hanedanı kralı [[İV. Henry(İngiltere Kralı)|[İV. Henry]]'nin karısı olan [[Margeret Anjoulu]] ile görüşüp bir müttefiklik kurdu. Xi. Louis daha Temmuz 1461'de, babası olan [[VII. Charles]]'in ölümü üzerine, Fransa tahtına geçmişti. İngiltere tahtında bulunan York Hanedanı yerine tekrar Lancaster Hanedanı'ndan bir kral tahta geçirmek ve böylece İngiltere Krallığı üzerinde büyük politik nüfuz kazanmak istemekteydi. "Richard Neville, Warwick Kontu" ile "Margeret Anjoulu" Fransa Kralı IX. Louis ile anlaşarak onun sağladığı bir ordu ve Fransa donanması gemileri ile İngiltere'ye geçip orada Lancaster Hanedanı'ndna eski kral [[VI. Henry (İngiltere Kralı)|VI. Henry]]'yi tahta geçirmeyi planladılar. "Richard Neville, Warwick Kontu" komutası altında kurulan bir istila ordusu Fransa donanmasına ait gemilerle 9 Eylül 1470'
===İkinci kez İngiltere Kralı olması ===
78. satır:
[[Dosya:BL Royal Vincent of Beauvais2EdIVarms.jpg|thumb|upright|Bir yazma kitapta bulunan Kral IV. Edward'in armasi]]
1470'
IV. Edward Flandara'dan nispeten küçük sayıda askerden oluşan bir ordu topladı ve bu ordu ile Manş Denizi'ni geçerek İngiltere'ye çıktı. IV. Edward ve nispeten küçük ordusu İngiltere kraliyet ordusuna yakalanmayı başararak kuzey İngiltere'ye geçebildiler. IV. Edward kuzey İngiltere bölgesinden kendini tutan şehirler bulma ve ordusu için askerler toplama çabalarına koyuldu. Önce kendi ismini taşıyan ve 70 yıl önce yakın atası [[IV. Henry (İngiltere Kralı)|Henry Boligbroke]]'i taklit edercesine hareket ederek sadece kendi "York Düklüğü"'nu eline geçirmek için geldiğini bildirerek [[York]] şehrini eline geçirdi. IV. Edward'a ilk katılan soylular "Sır James Harrington" ve "William Parr Kendalli, 1. Baron Parr" oldular ve bunlar [[Doncaster]]'da Edward'ın ordusuna katılmak üzere 600 ağır süvari şövalye getirdiler. IV. Edward güneye Londra'ya doğru ilerlemekte iken diğer asiller de kendi askeri birlikleri ile onun ordusuna katılmaya başladılar. Bunların başında Lancasterlıların kendini tutmayacağını bilen ve ağabeyi olan Edward'ın kazanacağından emin olan eski isyancı "George, Clearance Dükü" de bulunmaktaydı.
Edward Londra'yı hiç direniş görmeden kolaylıkla eline geçirdi. Burada bulunan Lancasterli kral VI. Henry'yi esir olarak aldı ve tutuklattı. Edward ve ordusu Warwick Kontunun ordusunu [[Barnet Muharebesi]]'de yenik düşürdü ve bu muharabede "Ricard Neville, Warwick Kontu" öldürüldü. İngiltere'de bulunan diğer Lancaster Hanedanını tutanların ordusu ise 1471'de yapılan "Tewkesbury Muharebesi"'nde yenik düştü. Lancaster Hanedanı'ndan kral VI. Henry'nin oğlu olan ve kral varisi olan "Edward Westmisterli, Galler Prensi" bu savaş sahasında öldürüldü. Böylece
Edward'ın iki daha küçük olan erkek kardeşleri "George, Clearance Dükü" ve "Richard, Gloucester Dükü" (sonradan [[III. Richard (İngiltere kralı)|III. Richard]] iki kız kardeş olan "Isabel Nevill" ve "Anne Neville" ile evlendirilmişlerdir. Bu iki kız kardeşin babaları [[Richard Nevill, Warwick Kontu]] [[Barnet Muharebesi]]'de öldürülmüş idi ve anneleri [[Anne Neviill, 16. Warwick Kontesi]] idi. Bu iki kızkardeş o zaman hala yaşamakta olan annelerinden gayet büyük servetler miras beklemekteydiler; ama bu veraset için birbirlerine rakiptiler. Bu iki kız kardeşsin, yani düklerin eşlerinin, büyük veraset üzerinde rekabetleri sonradan iki dük kardeşin arasını açmıştır.<ref name="ross"/>
90. satır:
===İkinci kez hükümdarlık dönemi ve ölümü ===
IV. Edward tahta ikinci defa geçtikten sonra hiç tahtına karşı hak eden diğer ayaklanamacılara ortaya çıkmadı. Lancaster Hanedeni üyeleri hemen hemen ortadan silinmişlerdi. İngiltere Krallığı'na ona rakip olarak tek meşru hak iddia edip ayaklanabilecek kişi [[VII. Henry|Henry Tudor]] idi ve Avrupa kıtasında sürgüne
1475'
IV. Edward aynı yıllarda [[İskoçya Krallığı]] içişlerine de karışmaya başladı. 1482'de İskoçya Kralı olarak tahta geçmek üzere teşebbüse geçen ve o zaman tahtta bulunan İskoçya Kralı [[II. James]]'in kardeşi olan "Alexander Stewart, 1. Albany Dükü"'nun girişimine destek sağladı. İngiltere ordusu ''Gloucester Dükü'' komutanlığında İskoçya başkenti olan [[Edinburg]]'u ve burada bulunan Kral II. James'i eline geçirmek hedefiyle bir sefer düzenledi> Bu sefer başarı ile sonuçlandı. İngiltere ordusu Edinburg'u eline geçirdi. Fakat "Alexander Stewart, 1. Albany Dükü" tam bu sırada girişiminden ve ve İngiltere Kralı olan anlaşmasından vazgeçtiğini ilan etti. İngiliz ordusu ve Glocester Dükü Edinburg'dan çekilip ayrılmak zorunda kaldı. Fakat bu askeri seferin bir neticesi olan Kuzey Denizi kıyısında İskoçya-İngiltere arasında sınırda olan [[Berwick-on-Twick]] tekrar İngiltere eline geçti.
IV. Edward'ın sıhhati bozulmaya başladı ve bir seri değişik hastalıkta muzdarip olmaya başladı. 1483 yılı Paskalya Yortusu'ndan kendini ölüme götürecek en son hastalıktan şikayet etmeye başladı. Bu uzunca süren hastalığı sırasında daha önce hazırlamış olduğu vasiyetnameye ekler yapmayı başardı. Bu eklerden en önemlisine göre ölümünden sonra İngiltere'nin gerçek idaresi "İngiltere'nin Koruyucusu" unvanı ile kardeşi [[III. Richarad|Richard, Glocester Dükü]]]'ne geçecekti. IV. Edward [[Windsor Kalesi]]'nde 9 Nisan 1483'
IV. Edward'ın ölümünün gerçek nedeni hangi hastalıktan olduğu iyice bilinmemektedir. Ölüm nedenin [[zatürre]] veya [[tifo]] ve hatta kasten zehirlenme olduğu değişik kişiler tarafından iddia edilmişti. Birçok tarihçi ölümünü hayatının son yıllarına gayet sağlıksız bir yaşam tarzı yanında hiçbir şekilde eksersiz yapmaması dolayısıyla hareketsizleşmesi ve gayet şişmanlaması ile vücudunun direncini kaybetmesine atfederler.
102. satır:
==Evlilik ve çocukları==
IV. Edward'ın karısı "Elizabeth Woodville"'den 10 tane çocuğu olmuş ve bunlardan 7 tanesi babalarından sonra ölmüşlerdir. 1483'
* "Elizabeth Yorklu": [[VII. Henry (İngiltere kralı)|VII. Henry]]'nin eşi kraliçe - (11 Şubat 1466– 11 Şubat 1503).
|