Erivan: Revizyonlar arasındaki fark

Erivan [[MÖ 782]] yılında, ülkenin batısında, [[Ağrı Dağı]] ovasının en doğusunda ve [[Hrazdan Nehri]]'nin geçitlerinin üstünde kurulmuştur. Savaş, talan, yangın ve depremlerle dolu 2500 yıl süren bir tarihe sahiptir. [[I. Dünya Savaşı]]'ndan sonra kısa ömürlü [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti]]'nin başkenti olmuş ve [[Tehcir Kanunu|Ermeni tehcirini]] yaşayan birçok insan Erivan'a taşınmıştır. [[20. yüzyıl]]da, Ermenistan 15 [[Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri|Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Cumhuriyet]]'inden [[Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti|biri]] olduğu zaman boyunca Erivan hızla büyümüştür. Birinci Cumhuriyet sırasında birkaç bin kişilik nüfusa sahip bir köy olan Erivan, yaklaşık 50 yıl sonra Ermenistan'ın kültürel, [[sanatsal]], endüstriyel ve siyasal merkezi konumuna gelmiştir.

 

 

Tahminlere göre [[2007]]'teki Erivan nüfusu 1.107.800'dür.<ref name="ArmStat 2003">{{Web kaynağı | url = http://www.armstat.am/file/article/marz_08_32.pdf | başlık = Marzes of the Republic of Armenia | erişimtarihi = 12 Eylül 2009 | yayımcı = ArmStat | tarih = 2008 | dil = Ermenice/İngilizce/Rusça | arşivurl = http://web.archive.org/web/20131015024848/http://www.armstat.am/file/article/marz_08_32.pdf | arşivtarihi = 15 Ekim 2013}}.</ref> Kentin [[banliyö]]leri de dahil olduğu zaman şehrin toplam nüfusu yaklaşık 1.245.700 kişiye ulaşmaktadır (şu anki resmî tahmin<ref name="semte göre nüfus">{{Web kaynağı | url = http://www.yerevan.am/index.php?page=mayor | başlık = Erivan'daki her mahallenin nüfusu | erişimtarihi = | dil = İngilizce | son = Erivan belediye sitesi | arşivurl = http://web.archive.org/web/20090113175343/http://www.yerevan.am:80/index.php?page=mayor | arşivtarihi = 13 Ocak 2009}}</ref>), yani Ermenistan nüfusunun %42'si bu şehirde yaşamaktadır.

20. yüzyılın başlangıcında Erivan, [[Rus İmparatorluğu]]'nun sınırlarında bulunan 30.000 kişilik nüfusa sahip bir köy idi.<ref name="Univ"/> 1918 yılında yeni [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti]]'nin başkenti olduğu ilân edildi<ref name="Dédéyan"/> ve 1920'ye kadar yeni bağımsız Ermenistan'ın merkezi oldu. Kentin baş kentbilimcisi [[Aleksandr Tamanyan]], kenti tamamen yeniden biçimlendirerek bu [[Sovyetler Birliği Cumhuriyetleri|cumhuriyeti]] gerçek bir değeri olan başkente dönüştürdü. Yeni alanlar, yollar, köprüler, bir [[Zvartnots Uluslararası Havalimanı|uluslararası havalimanı]] ve 1980'lerde [[Erivan metrosu]]nun inşa edilmesi ile bu büyüme, şehrin görünümünü tamamen değiştirdi.<ref>[[#Dédéyan|Dédéyan]], sayfa 631.</ref>

 

 

 

1990'lı yıllardaki ekonomik krizden sonra, 2000'li yıllarda [[Ermenistan ekonomisi]] büyümekte ve Erivan'ın yüzü hızla değişmektedir.<ref>[[#Dédéyan|Dédéyan]] sayfa 675-680 ve 722-731.</ref>

Erivan, [[1918]]'de [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti|Birinci Cumhuriyet]]'in kuruluşundan beri [[Ermenistan]]'ın başkentidir.

 

 

=== Belediye ===

Küçük bir köy olarak kurulan Erivan, bugün Ermenistan'ın başkenti ve bir milyondan fazla nüfusa sahip büyük bir şehirdir.

 

 

Ülkenin diğer bölgelerinde ve diğer eski Sovyet ülkelerinde olduğu gibi, ekonomik kriz nedeniyle birçok insan yurtdışına (çoğunlukla [[Avrupa]] ve [[Kuzey Amerika]]'ya) taşınmıştır. Erivan nüfusu [[1989]]'da 1.250.000 kişiden <ref name="Azatian"/> [[2001]]'de 1.103.488 kişiye <ref>{{en}} Recensement de 2001 : [http://docs.armstat.am/census/pdfs/15.pdf ArmStat].</ref> ve [[2003]]'te 1.091.235 kişiye<ref name="ArmStat 2003"/> düşmüştür. Erivan belediyesine göre, [[2006]]'da banliyö dahil toplam nüfus 1.245.700 idi.<ref name="semte göre nüfus"/>

 

==== İnşaat ====

 

==== Kamusal yapılar ====

=== Çağdaş Erivan ===

 

 

Şehir hızla değişmektedir; 1990'lar boyunca süren ekonomik krizin atlatılmasından sonra, firma ve restoranlar her açıdan gelişmekte ve bu büyük yapılar da şehir merkezini etkin bir şekilde değiştirmektedir. Bu yapıların en önemlisi, 800 metre uzunlukta olan ve [[Opera]]'yı [[Cumhuriyet Meydanı (Erivan)|Cumhuriyet Meydanı]]'na bağlayan [[Kuzey Caddesi]]'dir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.armeniadiaspora.com/projects/n_ave/index.html | başlık = Proje planı, proje hakkında bilgiler ve ilk fotoğrafları | erişimtarihi = | dil = İngilizce | arşivurl = http://web.archive.org/web/20090309144309/http://www.armeniadiaspora.com:80/projects/n_ave/index.html | arşivtarihi = 9 Mart 2009}}</ref> Yeni bir cadde olmakla birlikte, birçok yeni apartman, dükkân, restoran ve büyük bir yeraltı otoparkına sahip yeni bir mahalledir. Ayrıca araba trafiğinin devamlı artması nedeniyle belediye, şehir merkezindeki trafiği azaltmak için yeni bir çevre yolunun inşaasını başlatmıştır.<ref group="dn">"''[[#Erivan'ın ulaşım yolları|Erivan{{'}}ın ulaşım yolları]]''" bölümüne bakınız</ref> Şehir merkezindeki araba sayısının çoğalması da, ciddi park etme sorunlarına neden olmaktadır. Belediye bu sorunu çözmek için Nisan 2008'de yaptığı açıklamayla, [[2011]]'e kadar belediye başkanlığı, Opera Binası ve Cumhuriyet Stadı gibi yoğun bölgelerde 10.000 yeraltı park yeri yapılacağını duyurmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.armenews.com/article.php3?id_article=40092 | başlık = 10 000 parkings souterrains à Erévan d’ici 2011 | erişimtarihi = | yayımcı = Nouvelles d'Arménie | tarih = [[5 Nisan]] [[2008]] | dil = Fransızca | ilk = Krikor | son = Amirzayan | arşivurl = http://web.archive.org/web/20141006122457/http://www.armenews.com/article.php3?id_article=40092 | arşivtarihi = 6 Ekim 2014}}</ref>

Bundan uzak bir mesafede bulunmayan [[Erivan Operası]], Ermeni başkentinin ana eğlence salonudur. Bir bölümü [[Aram Haçaturyan]] konser salonunu, öbür bölümleri ise millî opera tiyatrosu ve Aleksandr Spendiaryan balesini kapsamaktadır. Opera, inşaatından birkaç yıl sonra, [[1937]]'de [[Paris]] Uluslararası Fuarı'nda sergilenmiş ve Büyük Altın Madalyası'nı kazanmıştır.<ref>{{dilsimge|hy|Ermenice}} {{İng.}} {{dilsimge|ru|Rusça}} V. Azatian ve T. Hakopian'', Երևան Ереван Yerevan'', ИПО Parberakan, Erivan, 1989, s. 285.</ref> Cumhuriyet Meydanı ile Opera şehrin en önemli şenlik mekânlarıdır. [[2008]]'den beri her iki mekân da 800 metre uzunluğa sahip olan [[Kuzey Caddesi]]'nde bulunmaktadır.

 

 

Şehrin diğer abideleri; Sovyet etkisi merkez istasyonu (özellikle girişin önündeki David Sassuntsi heykeli), şehir merkezinden 20 [[kilometre|km.]] mesafede bulunan eski havaalanı, [[Matenadaran]] Kütüphanesi ve şehrin birçok heykele ev sahipliği yapan diğer mekânlarında da görünebilir. Birçok eski [[Sovyetler Birliği cumhuriyetleri]]'nin başkenti gibi Erivan da, boyu 311,7 metre olan kendi [[Erivan Televizyon Kulesi|televizyon kulesine]] sahiptir.<ref>{{İng.}} [http://en.structurae.de/structures/data/index.cfm?ID=s0024219 Structurae] sitesindeki Erivan Televizyon Kulesi hakkındaki sayfa.</ref> Ayrıca [[Josef Stalin|Stalin]]'in ölümünden sonra onun bütün şehre bakan kocaman heykelinin yerine [[Ana Ermenistan]] heykeli konulmuştur. Bu heykel, bir kılıç tutarak şehirde barış sağlayan bir kadını betimlemektedir.<ref>{{İng}} [http://www.armenianow.com/archive/2004/2003/may09/news/placeofhonor/index.htm ArmeniaNow] sitesinde bir tanım.</ref>

Erivan ayrıca eski kiliselere de sahiptir ve bunların en ünlü olanları Zoravar ve Katoğike Kiliseleridir. Katoğike, şehrin en eski kilisesidir. Sovyet döneminde yapılan iki binanın arasında bulunan bu kilise, [[13. yüzyıl]]da yapılmıştır. Zoravar ise, [[17. yüzyıl]]ın sonunda yapılmıştır. Başkent önemi daha az olan ve günümüze daha yakın zamanlarda yapılan diğer kiliselere de sahiptir.

 

 

=== Yol ağı ===

Erivan'daki Zvartnots Uluslararası Havalimanı, şehir merkezinin 12 [[kilometre|km.]] batısında bulunmaktadır. Bu havalimanı aynı zamanda, ülkenin ilk havalimanı ve [[Armavia]] şirketin merkezidir.

 

 

Günümüzde, [[Almanya]], [[Avusturya]], [[Birleşik Krallık]], [[Çek Cumhuriyeti]], [[Fransa]], [[Hollanda]], [[İsrail]], [[Lübnan]], [[Rusya]], [[Türkiye]] ve [[Ukrayna]] gibi ülkelere giden ve bu ülkelerden gelen birçok uçuş vardır.<ref>{{İng}} {{dilsimge|hy|Ermenice}} [http://zvartnots.am/ Zvartnots Havalimanı sitesi] ndeki uçuş bilgileri.</ref>

Erivan'ın en eski üniversiteleri [[Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti|I. Cumhuriyet]] döneminde ([[1918]]-[[1920]]) kuruldu :

* [[Erivan Devlet Üniversitesi]] (Ե.Պ.Հ. - YSU) [[16 Mayıs]] [[1919]] tarihinde açıldı ve şimdi yaklaşık 18.000 öğrenci bu üniversitede okumaktadır.<ref>{{İng.}}/{{dilsimge|hy|Ermenice}}/{{dilsimge|ru|Rusça}} {{Resmî site|www.ysu.am/|Erivan Devlet Üniversitesi}}</ref>

 

1930'lu yıllar boyunca birkaç Sovyet üniversitesi açıldı:

* [[1935]]'te Devlet Dil Üniversitesi açıldı.<ref>{{İng.}}/{{dilsimge|hy|Ermenice}}/{{dilsimge|ru|Rusça}} [http://www.brusov.am/ Erivan Devlet Dil Üniversitesi sitesi].</ref>

 

* [[Ermenistan Amerikan Üniversitesi]] (Հայաստանի Ամերիյան Համալսարան), bağımsızlığın ilanı ile aynı yıl ([[1991]]) kuruldu.<ref>{{İng.}} [http://www.aua.am/ Ermenistan Amerikan Üniversitesi sitesi].</ref>

* [[1997]]'de kurulan Ermeni-Rus Devlet Üniversitesi'nde, yaklaşık 1600 ikidilli öğrenci okumaktadır.

=== Spor ===

{{ana|Ermenistan Süper Ligi|Ermenistan Kupası}}

 

Erivan'da beş büyük stadyum bulunmaktadır: [[Nairi Stadyumu]], [[Kasahi Marzik Stadyumu]], [[Mika Stadyumu]], [[Hanrapetakan Stadyumu|cumhuriyetin stadyumu]] ve en büyük olan [[Hrazdan Stadyumu]]. Hrazdan Stadyumu'nun adı, [[Hrazdan Nehri]]'nden gelmektedir. Ayrıca bu stadyumda [[boks]] ve [[karate]] salonları ile [[basketbol]] ve [[tenis]] kortları içeren bir spor kompleksi vardır.