Tatarlar: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
+Tatar (etimoloji) maddesinden aktarım |
||
1. satır:
{{Yanlış}}
:''Bu madde günümüzde kendilerini Tatar olarak tanımlayan halklar hakkındadır. Tarihteki Tatar kelimesinin etimolojisi için [[Tatar kelimesi (etimoloji)]] maddesine bakın.''
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = Tatarlar<br />(Татарлар)
|resim =
|nüfus = 10 milyon-12 milyon
|diller = [[Rusça]], [[Tatarca]]
|bölge1 = [[Rusya]], [[Özbekistan]], [[Kazakistan]], [[Ukrayna]]<ref>[http://www.ukrcensus.gov.ua/eng/results/nationality_population/nationality_1/s5/?botton=cens_db&box=5.1W&k_t=00&p=80&rz=1_1&rz_b=2_1%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20%20&n_page=5 www.ukrcensus.gov.ua/]</ref>, [[Romanya]], [[Beyaz Rusya]], [[Türkiye]], [[Litvanya]], [[Bulgaristan]], [[Çin]], [[Polonya]]
|dinler = [[İslâm]]<br/>([[Sünnilik]])
|ilgili gruplar = diğer [[Türk halkları]]
}}
'''Tatarlar''' ya da '''Tatar Türkleri''' ([[Tatarca]]: Tatarlar/Татарлар), daha çok [[Rusya Federasyonu]] içerisinde yaşayan [[Türk halkları|Türk halkı]]. Günümüzde [[Rusya Federasyonu]] içinde yer alan [[Tataristan Cumhuriyeti]]'ndeki [[Volga Tatarları]], [[de facto]] olarak Rusya'ya bağlı [[Kırım Özerk Cumhuriyeti]]'ndeki [[Kırım Tatarları]] gibi etnik gruplar kendilerini Tatar olarak adlandırmaktadır. Bunun dışında [[Çin Halk Cumhuriyeti]]'nin [[Çin Halk Cumhuriyeti'nin 56 resmi etnik grubu|azınlıklar]]ından biri olan Tatarlar (塔塔尔族 tătăĕr zú) da bilinmektedir. [[Rusya]], [[Ukrayna]], [[Polonya]], [[Moldova]], [[Litvanya]], [[Beyaz Rusya]], [[Bulgaristan]], [[Çin Halk Cumhuriyeti|Çin]], [[Kazakistan]], [[Romanya]], [[Türkiye]] ve [[Özbekistan]] gibi ülkeler Tatarların yaşadıkları yerlerdir.
"Tatar" sözcüğü, çeşitli zamanlarda değişik anlamlarda kullanılmıştır. [[Ruslar]], yüzyıllar boyunca Rusya Avrupası'nda yaşayan Türk soylu Müslümanlar için, Batılı yazar ve araştırmacılar, Türkistan'da ve [[Karadeniz]]'in kuzeyinde yaşayan Türkler için, Osmanlılar ise, on altıncı yüzyıldan başlayarak Kuzey Türkleri için kullanmışlardır.<ref name="Ozturkler">[http://www.ozturkler.com/data/0003/0003_03_04.htm 'Tatarlar kimdir?' ''Öztürkler'' sitesi]</ref>
== Etimoloji ==
Kelimenin kökeni eski Türk dillerinde "diğer insanlar" anlamına gelen "Tatar" olup geleneksel olarak [[Çince]]ye "韃靼" / "达靼" ([[pinyin]]: dádá), [[Japonca]]ya "韃靼" (Dattan), [[Arapça]]ya '''تتر''', [[Farsça]]ya '''تاتار''', [[Rusça]]ya '''Татар''', [[Batı Avrupa]] dillerine '''Tartar''' olarak geçmiştir.{{kaynak belirt}}
Türk kaynaklarında ilk defa 8’inci yüzyılda [[Orhun Yazıtları]]’nda devlet ve boy ismi olarak geçmektedir (Dokuz Tatar,Otuz Tatar gibi).
Satır 27 ⟶ 23:
[[Abbasi Halifeliği]]ni 1258'de yıkmış olan, [[Cengiz Han]]'ın oğlu olan, [[Tuluy]]'un oğlu [[Hülagü]] ve ordusundan, bütün çağdaş ve sonraki Arap tarihçileri "Tatar" diye bahsetmektedirler. Diğer milletler de, on üçüncü yüzyılda yeryüzünün en büyük devletini kurmuş olan Moğollardan "Tatarlar" diye söz etmektedirler.
== Tatar ve Türk kavimleri ilişkisi ==
Alm. Tatar (-in f) (m), Fr. Tartare (m), İng. Tatar. Muhtelif zamanlarda, muhtelif anlamlarda kullanılan Tatar kelimesine ilk olarak Orhun kitabelerinde İstemi Hanın bir merasimine gelenler listesinde rastlanmaktadır. Aynı şekilde Kültegin ve Bilge Kağan kitabelerinde de Tatarlar çeşitli vesilelerle anılır. Bu kitabelerde Otuz-Tatarlar olarak geçen kavim, Göktürk ve Uygur kitabelerinde Dokuz-Tatarlar şeklinde geçer. Bayan-Çur Kağan kitabesinde Uygurlarla Tatarların yaptıkları savaşlar anlatılır.
Tatarların Asya'dan batıya yayılmaları iki dalga halinde olmuştur. İlki Attila zamanındaki savaşlar esnasında batıya gitmişlerse de, çoğunluğu geriye dönmüş ve bir kısmı, Kuzey Kafkasya ve Karadeniz'de Bulgar birliğini kurmuşlar. Altıncı asırda bu birlik dağılmış ve Balkanlara doğru göçmüşlerdir. İkinci dalga ise Cengiz Hanın savaşları sırasında meydana gelmiştir. Moğol İmparatorluğunun dağılmasından sonra, batıya gelen Türk çoğunluklu Tatarlar, [[Altınordu Devleti]]ni kurmuşlardır.
Tatarların soyu hakkındaki araştırmalar bitmemekle beraber, Tatarlar Türklerin Kıpçak boyundan gelmektedirler.
== Tatar kökenli halklar ve Tatar boyları ==
[[Dosya:Tatar woman XVIII century.jpg|thumb|150px|Kazan Tatar kadını (18. yüzyıl)]]
Bazı Çin kaynaklarına göre Tatarlar, bulundukları bölgeler, sosyal ve askeri yaşayış şekilleriyle farklılık göstermektedirler.
=== Kırım Tatarları ===
:* [[Kırım Tatarları]] <- ([[Kırım Hanlığı]])
=== Volga-Ural Tatarları ===
2002 istatistiklerine göre;
{| class="wikitable"
|-
!Bölge
!Tatar Nüfusu
!Oranı
|-
| [[Tataristan]] || 2.000.116 || %52,9
|-
| [[Başkurtistan]] || 990.702 || %24,1
|-
| [[Tümen Oblastı]] || 242.235 || %7,41
|-
| [[Çelyabinsk Oblastı]] || 205.041 || %5,69
|-
| [[Ulyanovsk Oblastı]] || 168.766 || %12,2
|-
| [[Sverdlovsk Oblastı]] || 168.143 || %3,75
|-
| [[Moskova]] || 166.177 || %1,6
|-
| [[Orenburg Oblastı]] || 165.646 || %7,6
|-
| [[Perm Krayı]] || 136.597 || %4,84
|-
| [[Samara Oblastı]] || 127.931 || %3,95
|-
| [[Udmurtya]] || 109.218 || %7
|-
| [[Hanti-Mansi Özerk Okrugu]] || 107.637 || %7,51
|-
| [[Penza Oblastı]] || 86.805 || %6
|-
| [[Astrahan Oblastı]] || 70.570 || %7,02
|-
| [[Saratov Oblastı]] || 57.577 || %2,2
|-
| [[Moskova Oblastı]] || 52.851 || %0,79
|-
| [[Kemerovo Oblastı]] || 51.030 || %1,76
|-
| [[Nijniy Novgorod Oblastı]] || 50.609 || %1,4
|-
| [[Omsk Oblastı]] || 47.822 || %2,3
|-
| [[Mordovya]] || 46.621 || %5,2
|-
| [[Krasnoyarsk Krayı]] || 44.382 || %1,5
|-
| [[Kirov Oblastı]] || 43.415 || %2,8
|-
| [[Mari El]] || 43.377 || %6
|-
| [[Sankt Peterburg]] || 36.824 || %0,76
|-
| [[Çuvaşistan]] || 36.379 || %2,8
|-
| [[Volgograd Oblastı]] || 28.641 || %1,05
|-
| [[Yamalo-Nenets Özerk Okrugu]] || 27.734 || %5,47
|-
| [[İrkutsk Oblastı]] || 26.966 || %1,1
|-
| [[Novosibirsk Oblastı]] || 26.659 || %1
|-
| [[Krasnodar Krayı]] || 25.589 || %0,5
|-
| [[Kurgan Oblastı]] || 20.900 || %2
|-
| [[Leningrad Oblastı]] || 9.514 || %0,57
|-
| [[Altay Krayı]] || 8.899 || %0,3
|-
| [[Ryazan Oblastı]] || 5.569 || %0,45
|-
| [[Kaliningrad Oblastı]] || 4.729 || %0,5
|-
| [[Novgorod Oblastı]] || 2.077 || %0,3
|}
:* [[İdil Tatarları]]
::* [[Kazan Tatarları]] <- [[Kazan Hanlığı]]
::* [[Mişär Tatarları]]
::* [[Qasím Tatarları]] <- [[Kasım Hanlığı]]
=== Astrakhan Tatarları ===
:* [[Karagash Tatarları]]
:* [[Kundrov Tatarları]]
:* [[Yurt Tatarları]]
=== Sibirya Tatarları ===
:* [[Tubyl-Irtysh Tatarları]]
:* [[Baraba Tatarları]]
:* [[Tom Tatarları]]
==== Ak Tatarlar ====
Çin sınırına yakın bölgede yaşarlar. Düzgün giyimli, medeni ve aile düzeni olan insanlardı. Uzun yıllar [[Uygur Türkleri]] ile iç içe yaşamışlardır. Gelenekleri, [[Türkistan]]'da yaşayan Türk topluluklarının gelenekleriyle birebir örtüşmektedir.
==== Kara Tatarlar ====
([[Çuvaşlar]])
Türkistan'ın kuzeyinde, Çin sınırından uzak bölgelerde yaşamaktaydılar. Bir rivayete göre [[Cengiz Han]]'ın ataları olduğu düşünülmektedir. Çok ilkel bir hayat sürerler ve Çinliler tarafından Türklerden ayrı bir yapıya sahip olduğunu belirtmek için [[Kara Tatarlar|Kara Tatar]] adı ile adlandırılırlardı. Kırmızı yüzlü, büyük yanaklı, kirpikleri ve sakalları çok seyrek, belden yukarısı kısa, bacakları uzun, dolgun vücutlu insanlardı.
Kara Tatar'lar Tataristan üzerinden önce Özbekistan'a sonra da Kırım'a geçtikleri rivayet edilir. Kırım'dan Türkiye'ye inen Kara Tatar'lar İç Anadolu'ya özellikle de Konya'ya yerleşmişlerdir.{{olgu}}
=== Osmanlı Ordusu ile İlişkiler ===
Tatarlar Orta Çağ Ermeni müverrihlerince "ok atan millet" olarak tanımlanmıştır.<ref>{{kaynak|yazar=Müverrih Vardan|yazarbağı=Vardan Areveltsi|başlık=Türk Fetihleri Tarihi|yıl=2017|yayıncı=Post Kitap|yer=İstanbul|isbn=9756059444293|diğer=Hrand Der Andreasyan, çev|sayfa=99}}</ref> Tatar savaşçılar, 1800'lü yıllarda [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı]] ordusundaki [[Deliler]] adlı askeri birliğin dağılmasından sonra o boşluğu doldurmak amacı ile orduya alınmışlardır.
Tatarlar, Fatih döneminde Kırım hanlığının Osmanlı ordusunun asli kuvvetlerinden biri haline gelmişlerdir.Sultan sefere çıktığında Kırım Hanlığından önemli sayıda savaşçıdan oluşan birlik Osmanlı ordusuna katılır ve sultanın emrinde özellikle vur kaç görevi yapan ve ana savaş öncesinde düşman kuvvetlerini yıldıran işlevi olan savaş birlikleriydi. Tatarlar usta at binicileriydi,dayanıklı atlarıyla kısa sürelerde uzun mesafeleri katedip anî baskınlar vermeleriyle ünlüydüler.
=== Türkiye'de Tatarlar ===
Osmanlının yıkılması ve Karadeniz'in kuzey taraflarının Rus idaresine girmesinden sonran Balkanlardan, Kırımdan, Kafkasya'dan ve Kazan çevresinden Türkiye'ye doğru göç yaşanmıştır. Türkiye'de yaşayan toplam Tatar nüfusu hakkında kesin bir malumat yoktur.[[Eskişehir]], [[Tekirdağ]] [[Bilecik]], [[Edirne]], [[Trabzon]], [[Ordu (il)|Ordu]], [[Kütahya]], [[Manisa]], [[Ankara]],Malatya[[Kırıkkale]]<ref>[http://www.iccrimea.org/scholarly/jankowski.html] Crimean Tatars and Noghais in Turkey</ref>,[[Çorum]], [[Amasya]], [[Ceyhan]], [[Ardahan]], [[Yozgat (il)|Yozgat]], [[İstanbul]], [[Bursa]], [[Balıkesir]], [[Bolu (il)|Bolu]] Osmaniye,[[Isparta]]'nın [[Konya]]'ya yakın kesimleri, [[Konya]],Erzurum, [[Mersin]] (Gülnar) ve [[Tokat (il)|Tokat]](Artova) {{kaynak belirt}}
Ubeydullah Bubi, Haris Feyzi Çistapol, Fatih Kerimî gibi İstanbul’da tahsil görüp geri dönen Tatar gençleri öğretmenlik yaptıkları okullarda İstanbul Türkçesi tabirlerini yaymışlar, yazılarında bu tabirleri kullanmışlardır. Ayrıca Türkiye’den gelen gazete ve dergiler de bilhassa milliyetçi gençler arasında olumlu tesir bırakıyordu.<ref>Erdal,ŞAHİN,"[http://turkolojimakaleleri.page.tl/OSMANLILARIN-KAZAN-TATAR-T-Ue-RKLER%26%23304%3BN%26%23304%3BN-K-Ue-LT-Ue-R-Ue--VE-D%26%23304%3BL%26%23304%3BNE-ETK%26%23304%3BLER%26%23304%3B.htm OSMANLILARIN KAZAN TATAR TÜRKLERİNİN KÜLTÜRÜ VE DİLİNE ETKİLERİ]",[http://turkolojimakaleleri.page.tl Türkoloji Makaleleri]</ref>
== Ayrıca bakınız ==
* [[Türkiye'deki Kırım Tatarları]]
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Türk halkları}}
[[Kategori:Tatarlar| ]]
| |||