Özgür İrlanda Devleti: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Birleştir şablonuna istinaden birleştirme yapıldı ve geçmiş birleştir şablonu eklendi. |
Superyetkin (mesaj | katkılar) k Superyetkin, Özgür İrlanda Devleti sayfasını Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti sayfasına taşıdı: Geçmiş birleştirme |
||
1. satır:
{{Eski ülke bilgi kutusu
|kendi_dilindeki_adı = ''Saorstát Éireann''<br> ''Irish Free State''
|tam_adı = Serbest İrlanda Devleti
|yaygın_adı =
|statü =
|yönetim_biçimi = [[Anayasal monarşi]]
|kuruluş_yılı = 1922
|yıkılış_yılı = 1937
|olay1 =
|olay_tarihi1 =
|olay2 =
|olay_tarihi2 =
|olay3 =
|olay_tarihi3 =
|olay4 =
|olay_tarihi4 =
|öncel1 = İrlanda Cumhuriyeti
|bayrak_öncel1 = Flag of Ireland.svg
|resim_öncel1 =
|öncel2 = Güney İrlanda
|bayrak_öncel2 = Flag of the United Kingdom.svg
|öncel3 =
|bayrak_öncel3 =
|öncel4 =
|bayrak_öncel4 =
|öncel5 =
|bayrak_öncel5 =
|ardıl1 = İrlanda Cumhuriyeti
|bayrak_ardıl1 = Flag of Ireland.svg
|resim_ardıl1 =
|ardıl2 =
|bayrak_ardıl2 =
|ardıl3 =
|bayrak_ardıl3 =
|ardıl4 =
|bayrak_ardıl4 =
|ardıl5 =
|bayrak_ardıl5 =
|bayrak = Flag of Ireland.svg
|bayrak_altyazısı =
|bayrak_bağlantısı =
|bayrak_türü =
|arma = Seal of the Irish Free State.png
|arma_altyazısı =
|arma_bağlantısı =
|sembol_türü =
|harita = Location Irish Free State in dark green and claimed Territory in light green.png
|harita_altyazısı = 8 Aralık 1922'ye kadar Serbest İrlanda Devleti <small>(koyu ve açık yeşil)</small><br/>8 Aralık 1922 itibarıyla Serbest İrlanda Devleti <small>(koyu yeşil)</small>
|başkent = Dublin<br><small>{{Coord|53|21|N|6|16|W}}</small>
|sürgündeki_başkent =
|latd = |latm = |latNS = N |longd = |longm = |longEW = E
|slogan =
|ulusal_marş = {{lang|ga|"[[Amhrán na bhFiann]]"}}<ref>Resmî olarak Temmuz 1926'da kabul edilmiştir.{{cite book|last=O'Day|first=Alan|title=Reactions to Irish nationalism|editor=Alan O'Day|publisher=Continuum International Publishing Group|year=1987|pages=17|isbn=978-0-907628-85-9|url=https://books.google.com/books?id=EuBNO4XIu9oC&pg=PA17 |accessdate=28 Nisan 2011}}</ref><br><small>"Askerin şarkısı"</small><center>[[Dosya:United States Navy Band - Amhrán na bhFiann.ogg]]</center>
|yaygın_diller = [[İrlandaca]], [[İngilizce]]
|din =
|para_birimi =
|yönetici1 = [[V. George]]
|yönetici2 = [[VIII. Edward]]
|yönetici3 = [[VI. George]]
|yönetici4 =
|yönetici_yılları1 = 1922–1936
|yönetici_yılları2 = 1936
|yönetici_yılları3 = 1936–1937
|yönetici_yılları4 =
|yönetici_unvanı = Hükümdar
|vekil1 = [[W. T. Cosgrave]]
|vekil2 = [[Éamon de Valera]]
|vekil3 =
|vekil4 =
|vekil_yılları1 = 1922–1932
|vekil_yılları2 = 1932–1937
|vekil_yılları3 =
|vekil_yılları4 =
|vekil_unvanı = [[President of the Executive Council of the Irish Free State|President of the Executive Council]]
|yasama_organı =
|meclis1 =
|meclis_türü1 =
|meclis2 =
|meclis_türü2 =
|istatistik_yılı1 =
|yüzölçümü1 =
|nüfus1 =
|istatistik_yılı2 =
|yüzölçümü2 =
|nüfus2 =
|istatistik_yılı3 =
|yüzölçümü3 =
|nüfus3 =
|istatistik_yılı4 =
|yüzölçümü4 =
|nüfus4 =
|istatistik_yılı5 =
|yüzölçümü5 =
|nüfus5 =
|günümüzdeki_durumu =
|dipnotlar =
}}
'''Serbest İrlanda Devleti''' ({{dil-ga|Saorstát Éireann}} {{IPA-ga|sˠiːɾˠsˠˈt̪ˠaːt̪ˠ eːɾʲən̪ˠ|}}; 6 Aralık 1922 - 29 Aralık 1937) , 6 Aralık 1921 tarihinde [[Birleşik Krallık|Britanya]] hükümeti ve İrlanda milliyetçilerinin imzaladığı [[İngiliz-İrlanda Antlaşması]] sonucunda kurulan bir [[dominyon]]dur.
Bu antlaşma üç yıllık [[İrlanda Bağımsızlık Savaşı]]'nı sona erdirmiştir. Savaş [[İrlanda Cumhuriyeti]], [[İrlanda Cumhuriyet Ordusu]] (''Irish Republican Army'' ya da IRA) ve İngiliz Krallık güçleri arasında gerçekleşmiştir.
Bağımsız Devlet [[İngiliz Milletler Topluluğu]]'nun bir [[dominyon]]u olarak kurulmuştur. İrlanda'nın 32 idari bölgesinden 26'sını içerir. Kuzey İrlanda - diğer 6 idari bölgeyi bulundurur - Antlaşma sonucu kendisine tanınan dışarda kalabilme hakkını (''opt-out'') kullanarak bu devletten ayrılmıştır. Bağımsız Devlet hükümeti [[Genel Vali]], kralın temsilcisi ve Yürütme Kurulu'ndan oluşur. Yürütme Kurulu Antlaşma şartları gereği devrimci Dáil hükümeti ve geçici hükümetin yerini almıştır. Bu iki hükümeti de Ağustos 1922'den beri yöneten [[W. T. Cosgrave]], Yürütme Kurulu'nun ilk başkanı olmuştur. Yasama organı Dáil Éireann (Alt meclis) ve aynı zamanda senato olarak da bilinen Seanad Éireann'den meydana gelir. Dáil üyeleri sadakat yemini vermek zorundaydılar ve bu krala bağlılığın yemini anlamına geliyordu. Yemin Antlaşmaya muhalif olan kesimler tarafından tartışmalı bir konumdaydı çünkü çoğu yemin etmeyi reddetti ve dolayısı ile onlara verilen konum da reddedildi. Öte yandan Antlaşma yanlıları [[Cumann na nGaedheal]] (İrlandalılar Cemiyeti) adlı grubu 1923'te kurdu ve Dáil'de 1922-1927 yılları arası etkili bir çoğunluğa sahipti. Bu tarihten sonra 1932 yılına kadar azınlık hükümeti şeklinde devam etti.
Bağımsız Devlet'in ilk aylarında, [[İrlanda İç Savaşı]] yeni kurulmuş Milli Ordu ve antlaşma karşıtı IRA (devleti tanımayı reddetti) arasında patlak verdi. İç Savaş Milli Ordu'nun zaferi ile sonuçlanırken, Antlaşma karşıtı taraf Mayıs 1923'te silahları bırakmayı kabul etti. Antlaşla karşıtı [[Sinn Féin]] partisi Dáil'de yer almayı kabul etmeyince, oldukça küçük bir parti olan İşçi Partisi'ni tek muhalif parti durumuna sokmuştur. 1926'da Sinn Féin başkanı [[Éamon de Valera]] politikayı geri çevirmekte başarısız olunca partiden istifa edip [[Fianna Fáil]] partisini kurdu. Fianna Fáil Dáil'e 1927 genel seçimleri sonrası girdi ve 1932 genel seçimlerinde hükümete ortak olarak aynı zamanda en büyük parti haline geimiştir.
Yürütme Kurulu'nun başkanı De Valera sadakat yeminini kaldırarak [[İngiltere]] ile [[ekonomik savaş]] yoluna gitti. 1937'de yeni bir anayasa taslağı hazırladı ve aynı yılın temmuzunda yapılan referandumda geçti. Bağımsız Devlet Aralık 1937'de yapılan yeni bir referandumun sonucu adını [[İrlanda]] şeklinde değiştirerek sona erdi.
== Arka plan ==
1916 yılındaki [[Paskalya Ayaklanması]], 15 kişinin manga tarafından idamı, yüzlerce kişinin hapse atılması ve zorla alıkoyulması ve sıkı yönetim uygulaması insanların [[İrlanda cumhuriyetçiliği|İrlanda Cumhuriyetçiliği]]'ne olan inancını değiştirmiştir.<ref>Marie Coleman, The Republican Revolution, 1916-1923, Routledge, 2013, chapter 2 "The Easter Rising", pp. 26-8. ISBN 140827910X</ref> Aynı dönemlerde İrlanda'nın [[I. Dünya Savaşı|1. Dünya Savaşı]]'na katılmasını istemeyenlerin sayısı artmıştır. Aslında İrlanda 1. Dünya Savaşı'na girmesi karşılığında Home Rule Act (1914) olarak bilinen yasanın Westminster tarafından geçirilmesini sağlamıştır. Bu anlaşmaya göre İrlanda'ya ''self-governing,'' yani kendi kendini yönetme hakkı verilecekti. Ancak 1914'te 1.Dünya Savaşı'nın patlak vermesi üzerine bu yasa hiç uygulanamamıştır. Batı Cephesindeki durumun Nisan 1918'de kötüleşmesi üzerine, İngiliz kabinesi İrlanda için zorunlu askeri servis hizmetini planladı, ancak daha sonra bunu geri çekmek zorunda kaldı. Sinn Féin, İrlanda Partisi ve dier milliyetçi partiler 1918'de yaşanan Askerlik Krizi'ne (''Consciption Crisis'') karşı çıktılar. Sonrasında İrlanda Parlamentosu bu krizi kendi lehine çeviremeyipi diplomatik açıdan başarısız oldu. İrlandalı cumhuriyetçiler Avrupa'nın her bir yanında o dönemlerde etkisini gösteren anti-monarşik devrimlerden etkilendiler. Aralık 1918 genel seçimlerinde Sinn Féin Westminister'daki İrlanda koltuklarının çoğuna sahip oldu. [[Arthur Griffith]] tarafından 1905'te kurulan Sinn Féin partisi pasif ayrılıkçlığı benimsemişti. Parti [[Éamon de Valera]]'nın 1917 partinin liderlik koltuğuna oturmasından sonra daha agresif ve militan bir duruş sergilemiştir.
21 Ocak 1919'da Sinn Féin milletvekilleri (''Teachta Dála'' olarak da bilinir) Westminster'a gitmeyi reddettiler ve [[Dublin]]'de toplanarak tek bölümlü İrlanda parlamentosu olan Dáil Éireann'ı kurmuşlardır. Kurulan bu yeni parlamento İrlanda Cumhuriyeti'nin kurulduğunu onayladı ve [[Bağımsızlık Bildirgesi (Genel)|Bağımsızlık Bildirgesi]] yayınladı. Devletin adı ise İrlandaca ''Saorstát Éireann'' olarak belirlendi. İrlanda halkının büyük çoğunluğu kabul etse de, [[ABD]] ve [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler]] İrlanda'nın uluslararası arenada tanınması için hedef alınmışlardır.<ref>Hanna Sheehy Skeffington, "Impressions of Sinn Féin in America" (Dublin 1919), cited by C Townshend, "The Republic: The Fight for Irish Independence" (Penguin 2014), 66-8.</ref>
Parlamento başkanı [[Cathal Brugha]] devlet kurulmadan hemen önce yaptığı konuşmada "Vekiller, bu noktadan sonra artık İngiltere ile işimizin bittiiğini anlıyorsunuzdur." demiştir.<ref>Brollay, Sylvain, "Ireland in Rebellion" (Dublin 1922) translated from articles written in 1920-1 entitled "L'Irlande Insurgee" Paris, 1921.</ref>
=== Yeni Bağımsız İrlanda'nın Savaşı ===
İrlanda Bağımsızlık Savaşı (1919-1921) İrlanda ordusunda derin izler bıraktı. 9 Temmuz 1921'de ateşkes imzalanıp, uygulamaya konuldu. Daha sonrasında Ulster parlamentosu açıldı (''Government of Ireland Act 1920'') ve cumhuriyetçileri ''fait accompli'' (oldu bitti) ile temsil etti ve adadaki İngiliz hakimiyetini garantiledi.<ref>Garvin, Tom: The Evolution of Irish Nationalist Politics : p.143 Elections, Revolution and Civil War Gill & Macmillan (2005) ISBN 0-7171-3967-0</ref> 11 Ekim'de İngiliz başbakan [[David Lloyd George]] ile İrlanda Cumhuriyeti heyetinin başkanı Arthur Griffith arasında görüşmeler başladı. 6 Aralık 1921'de her iki taraf [[İngiliz-İrlanda Antlaşması]]'nı imzaladı. Antlaşmanın imzalandığı tarihlerde İrlanda Cumhuriyet Ordusu (IRA) mühimmat sıkıntısı çekmekteydi ve fakat yine de bağımsızlık için halkın desteği devam etmekteydi.<ref>Frank Thornton told a meeting, related in Sean O' Sullivan's Memoir, "Make no mistake the IRA was going to fight and going to make the Irish Republic a living fact." cited by Townshend, p.89., Military Archives, Ireland, CD 308/1/5</ref>
Beklendiği üzere, İngiliz-İrlanda Antlaşması açıkça "cumhuriyet" yönetimini dışarda tutuyordu. İrlanda'ya İngiliz İmparatorluğu içinde bir [[dominyon]] statüsü verildi ve [[Kanada]], [[Avustralya]], [[Yeni Zelanda]], [[Güney Afrika Cumhuriyeti|Güney Afrika]] ve [[Newfoundland ve Labrador|Newfoundland]] ile eşit haklara sahip olacaktı. Sinn Féin'den beklenenden daha düşük sonuçlar getirse de 1880'de yapılan Home Rule Act'ten hatırı sayılır bir şekilde daha fazla sunuyordu ve yine 1914'teki Home Rule Bill'e göre de ilerleme vardı. Fakat yine de İrlanda'nın Kuzey İrlanda ve Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti şeklinde [[İrlanda'nın Bölünmesi|bölünmesini]] doğruladı. Dublin'de kurulan İkinci Dáil anlaşmayı Ocak 1922'de onayladı ve akabinde Sinn Féin'den ayrılmalar başladı.
== Kuzey İrlanda Çekiliyor ==
Anlaşma ve yapılan yasalara göre Kuzey İrlanda "yaratılış"ta İrlanda'nın bir parçası olacaktı,<ref name=":0">[http://oireachtasdebates.oireachtas.ie/ "The Boundary Question: Debate Resumed, Dáil Éireann, 20 June 1924".] Oireachteas.ie. Antlaşmanın 12. maddesi: "Belirtilen aydan önce adres Kuzey İrlanda Parlamentosu tarafından Majestelerine sunulursa, Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Parlamentosu ve Hükümetinin gücü Kuzey İrlanda'yı artık kapsamayacaktır." İma edildiği üzere açıklama gücün uzandığı üstü kapalıbir şekilde belirtiliyor, fakat "opt-out"tan sonra bu güc artık kapsamayacaktır.</ref><ref>Martin, Ged (1999). [https://books.google.com.tr/books?id=59OPsS6a4j4C&pg=PA68&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "The Origins of Partition".] In Anderson, Malcolm; Bort, Eberhard. The Irish Border: History, Politics, Culture. Liverpool University Press. p. 68. <nowiki>ISBN 0853239517</nowiki>. "Kesinlikle doğrudur ki Antlaşma Kuzey İrlanda'yı da içermektedir, ancak "opt-out" imkanı da tanımaktadır."</ref> fakat hukuken Antlaşma 26 birimde (''county'') uygulanabildi, ve Bağımsız Cumhuriyet'in hiçbir zaman - prensipte bile - Kuzey İrlanda'da gücü yoktu.<ref>Morgan, Austen (2000). [http://austenmorgan.com/Assets/PDFs/Belfast_Agreement.pdf The Belfast Agreement: A Practical Legal Analysis] (PDF). The Belfast Press. pp. 66, 68.</ref>
Antlaşma Birleşik Krallık'ta yasal açıdan Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Anayasası (''Irish Free State Constitution Act 1922'') ile etkili olmuştur. Bağımsız Cumhuriyeti kuran bu yasa Kuzey İrlanda'ya "vazgeçme" (''opt-out'') hakkı tanımıştır.<ref name=":0" /> Antlaşmanın 12. maddesine göre Kuzey İrlanda kendisine tanınan bu seçeneği bizzat Krala, Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nden ayrılmak istenmesine dair istekte bulunabilir. Antlaşma onaylandıktan sonra, İrlanda Hükümeti'nin Kuzey İrlanda topraklarında 1 ay boyunca (''Ulster ayı'' olarak kısaltılır) söz sahibi olma hakkı olacaktır.<ref>Gibbons, Ivan (2015). [https://books.google.com.tr/books?id=pO6_CQAAQBAJ&pg=PA107&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false "The British Labour Party and the Establishment of the Irish Free State, 1918-1924."] Palgrave Macmillan. p. 107. <nowiki>ISBN 1137444088</nowiki>.</ref>
Gerçek bir açıdan bakıldığında, Kuzey İrlanda'nın Bağımsız Cumhuriyet'ten vazgeçeceğine hep kesin gözüyle bakılıyordu. Kuzey İrlanda'nın ilk başbakanı [[Sir James Craig]] Ekim 1922'de yaptığı Parlamento konuşmasında şunları söylemiştir: "6 Aralık geçtiğinde artık Bağımsız Cumhuriyet'tan ayrılıp ayrılmayacağımızı belirlememiz gereken aylar başlayacaktır." Yine Craig'e göre bu seçim 6 Aralık 1922'den sonra bir an önce yapılmalıdır.<ref>Northern Ireland Parliamentary Debates, 27 October 1922</ref> Ertesi gün 7 Aralık 1922'de Parlamento Bağımsız Cumhuriyet'ten ayrılma yönündeki isteğini Kral'a bildirdi.<ref>[http://stormontpapers.ahds.ac.uk/pageview.html#bak-2--149 Northern Ireland Parliamentary Report, 7 December 1922]</ref> Parlamentoda bu konudaki tartışma kısa sürdü.
Kuzey İrlanda Parlamentosu bu konuda herhangi bir karara varmadığı takdirde, Kuzey İrlanda Antlaşmasının 14.maddesine göre parlamento ve hükümet görünürde var olmaya devam edecek, ancak [[Oireachtas]] (İrlanda yasaması)'ın İrlanda Hükümeti Yasası'na göre Kuzey İrlanda'yı ilgilendirmeyen konularda Kuzey İrlanda'da gücü etkin olacaktır. Ancak bu kural hiçbir zaman gerçekleşmedi.
== Hükümet ve Anayasal Birimler ==
[[Dosya:Irish Free State passport.jpg|küçükresim|261x261pik|İrlanda Bağımsız Cumhuriyeti Pasaportu]]Antlaşmanın şartlarına göre yeni kurulan Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nin yönetim şekli [[Meşrutî monarşi|anayasal monarşi]] olurken [[Genel Vali|Genel-Vali]] de yönetimde bulunacaktır. [[Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti Anayasası]] devletin hükümet sistemi ile ilgili detaylı yönetmelikler getirmiştir. Buna göre hükümet Oireachtas adı verilen üç parçalı parlamentodan oluşacak ve bu birimde Kral ve iki meclis (''Dáil Éireann'' ve ''Seanad Éireann'': İrlanda Senatosu) bulunacaktır. Yürütme yetkisi Kral'a verilirken, Yürütme Konseyi tarafından uygulanacak ve Yürütme Konseyi Başkanı şeklinde de adlandırılan başbakan tarafından başkanlık edilecektir.
=== Kraliyetin Temsilcisi ===
=== Sadakat Yemini ===
== İrlanda İç Savaşı ==
{{Ana|İrlanda İç Savaşı}}
== Bağımsız İrlanda Cumhuriyeti'nden Sonra ==
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
{{Britanya Denizaşırı Toprakları}}
[[Kategori:İrlanda tarihi]]
[[Kategori:Britanya adaları tarihindeki devletler]]
[[Kategori:1922'de kurulan bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:1937'de varlığı sona eren bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:Avrupa'daki eski monarşiler]]
| |||