Nasreddin Hoca: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k herkesin anlayacağı şekilde. |
düzeltme AWB ile |
||
25. satır:
| dipnotlar = Geleneğe göre babasının adı Abdullah, kızlarından birinin adı Fâtıma olarak kabul edilmekle birlikte yeni araştırmalar neticesinde babasının adının Şemseddin, Fâtıma olarak bilinen kızının adınınsa Hatun olduğu öne sürülmüştür.<ref name=snhaayboç/>
}}
'''Nasreddin Hoca''' ({{dil-ota|نصر الدين خواجه}}; d. 1208, [[Nasreddinhoca, Sivrihisar|Hortu]] - ö. 1284, [[Akşehir]]), Anadolu Selçukluları döneminde [[Nasreddinhoca, Sivrihisar|Hortu]] ile [[Akşehir]] ve çevresinde yaşayan efsanevi kişi.
Çoğunlukla hazırcevap ve mizah anlayışına sahip bir bilge olarak aksettirildiği hikâyelerle tanınan Nasreddin Hoca'nın gerçekte yaşayıp yaşamadığına, yaşadıysa gerçek kişiliğinin ne olduğuna dair tartışmalar olmakla birlikte gerçek bir tarihî kişilik olduğuna dair bazı belgeler bulunmaktadır. Bu belgelerden edinilen bilgilere göre 1208 yılında Hortu köyünde doğan Nasreddin Hoca burada temel eğitimini aldıktan sonra [[Sivrihisar]]'da medresede eğitim görmüş ve babasının ölümü üzerine döndüğü memleketinde köy imamlığı görevini üstlenmiştir. Nasreddin Hoca, bir süre sonra dönemin tasavvufî düşünce merkezlerinden Akşehir'e göç ederek [[Mahmûd-ı Hayrânî]]'nin dervişi olmuş, burada mülki görevler üstlenmiştir. Aynı zamanda Akşehir çevresindeki yörelerde de kısa süreli bulunduğu düşülen Nasreddin Hoca 1284'te yine Akşehir'de ölmüş ve günümüzdeki [[Nasreddin Hoca Türbesi]]'ne gömülmüştür. Nasreddin Hoca'nın adına anlatılar hikâyeler etrafında gelişen efsanevi kişiliği ölümüyle aynı yüzyıl içerisinde ortaya çıkmış olup kendisine addedilen anlatılar yüzyıllar içerisinde onlarla ifade edilen sayılardan binlere kadar çıkmıştır. Günümüzde [[Nasreddin Hoca bibliyografyası|bibliyografik bir değeri bulunan]] Nasreddin Hoca yazılı kültürünün bilinen en eski anlatısına 1480 yılında telif edilen ''[[Saltuknâme]]''{{'}}de rastlanmakla birlikte ''[[Povest o Hoce Nasreddine]]'' serisi 1,5 milyon ile şimdiye dek en fazla satışı yapılan Nasreddin Hoca derlemesidir. Bu eserlerden derlenen fıkralar, içerdiği mesajlar, özellikleri ve mitolojik unsurlar gibi farklı bağlamlarda incelenmiş olup birçok ülkede eğitim-öğretimde de kullanılmaktadır.
36. satır:
Bazı araştırmacılar ise Nasreddin Hoca'yı folklorik bir hayal ürünü olarak ele alıp tarihî kişiliklerle bağdaştırma yoluna başvurmuşlardır. Bu yaklaşımlardan birini geliştiren [[İsmail Hami Danişmend]], Nasreddin Hoca'nın Yavlak Arslan oğlu, [[II. Gıyaseddin Mesud]] döneminde yaşayan ve Kastamonu'da 1300'de öldürülen{{sfn|Boratav|2014|p=37}} [[:wiktionary:tr:müstevfî|müstevfî]] Nasîrüddin Mahmud olduğunu öne sürmüştür.<ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Danişmend|ad=İsmail Hami|başlık=Nasreddin Hoca Kim?|dergi=Türk Folklor Araştırmaları|yıl=1965|ay=Temmuz|cilt=9|sayı=192|sayfalar=11-13|yazarbağı=İsmail Hami Danişmend|yayıncı=Türk Folklor Derneği Yayınları}}</ref> Danişmend, bu iddiasını Fransa'da keşfettiği Farsça bir [[selçuknâme]]ye dayandırarak öne sürmüş ancak görüş sağlam dayanakları olmaması nedeniyle bilim dünyasında kabul görmemiştir.{{sfn|Boratav|2014|p=30}}{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=82}} Naci Kum da bu konuya eğildiği bir yazısında [[Kayseri Arkeoloji Müzesi]]nde bulunan ve üzerinde Nasreddin adı ile hoca unvanının bulunduğu bir mezar taşı bulunduğunu öne sürerek{{sfn|Boratav|2014|p=30}} Nasreddin Hoca'nın ölümünün 13. yüzyıl başında (kabul edilen 1284 yılından 72 yıl önce) Kayseri'de gerçekleştiğini iddia etmişse de [[İbrahim Hakkı Konyalı]] ilgili mezar taşında yaptığı okuma ile taşta Nasreddin Hoca değil Emirüddin Hoca yazdığını tespit etmiştir.<ref name=nhtşfübi/> Azerbaycanlı halkbilimciler [[Memmedhüseyn Tehmasib]] ve [[Memmedağa Sultanov]] da birlikte yazdıkları ''Molla Nasreddin Lâtifâlârı'' kitabında Nasîrüddin Tûsî'nin Nasreddin Hoca'nın yaşadığı kabul edilen zaman diliminde yaşaması, bazı yazmalarda Nasreddin Hoca'nın Nasîrüddin şeklinde adlandırılması, Nasîrüddin Tûsî'nin bir eserinde fıkralara yer vermesi, Nasreddin Hoca'nın bazı hikâyelerde müneccimleri alaya alması ve bu türden bir davranışın ancak Nasîrüddin Tûsî gibi yıldızlar konusunda ilim sahibi insanlardan beklenebileceği, Nasreddin Hoca'nın Timur'un huzuruna memleketinin temsilcisi olarak çıkması ile Nasîrüddin Tûsî'nin Alamut hükümdarınca Hülagü'nün huzuruna gönderilmesi, Nasîrüddin Tûsî'nin bir adının Hasan olması ve bir fıkrada Nasreddin Hoca'nın da bir adının Hasan olarak geçmesi gibi benzerlikler kurarak{{sfn|Boratav|2014|p=77}} hocanın aslen [[Nasîrüddin Tûsî]] olduğunu öne sürmektedirler.{{sfn|Boratav|2014|p=39}} Ancak Tehmasib, öne sürdükleri bu verilerin sağlam kanıtlar olarak değerlendirilemeyeceğini, vardıkları sonucun yalnızca bir varsayım olduğunu da kabul etmektedir.{{sfn|Boratav|2014|p=39}} Ayrıca yine Azerbaycanlı bir halkbilimci olan Azad Nebiyev de Tehmasib ile Sultanov'un bu iddialarını tenkit etmiştir.<ref name=anha/> Irak Türkmeni araştırmacı İbrahim Dakuki, Nasreddin Hoca'nın [[İsfahan]]lı bir Fars olduğunu ve asıl adının Meşhedî olduğunu öne sürmüştür.<ref>Öztürk, Rıdvan. (2006). "Efendi Kelimesinden Hareketle Nasreddin Hoca'nın Kimliği Hakkında Görüşler", ''VII. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri'', Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. s. 411-424.</ref> Özbekistan'da ise Nasreddin Hoca'nın [[Buhara]] doğumlu olduğuna ve ağzında dişiyle{{#tag:ref|Özbekistan kültüründe çıkmış dişle doğan kişinin ileride önemli bir şahsiyet olacağına inanılmaktadır.<ref name=ömnhtf/>|group="not"}} doğduğuna dair bir inanış mevcuttur.<ref name=ömnhtf>{{dergi kaynağı|soyadı=Fedakar|ad=Selami|başlık=Özbek Mizahında Nasrettin Hoca Tipi ve Fıkraları|dergi=Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi|yıl=2009|cilt=9|sayı=1|sayfalar=67-73|yayıncı=Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları|yer=İzmir}}</ref> Halk arasında bu şekilde bir inanç olmasına karşın Özbek araştırmacıların çoğu Nasreddin Hoca'nın Özbek olmadığını kabul ederler.<ref name=ömnhtf/>{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=86}}<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Özkan|ad=İsa|başlık=Türkiye ve Türkmen Türkçesiyle Ependi|yıl=1999|yayıncı=TİKA Yayınları|yer=Ankara|sayfalar=20}}</ref> Orta Çağ tarihçisi Mikail Bayram da Nasreddin Hoca'nın aslen [[Ahî Evran]], [[Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî]]'nin ''[[Mesnevî (Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî)|Mesnevî]]''sinde Cuhâ diye andığı kişinin de aslen Nasreddin Hoca olduğunu iddia etmektedir.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Bayram|ad=Mikail|başlık=Tarihin Işığında Nasreddin Hoca ve Ahi Evren|yıl=2001|yer=İstanbul|isbn=9789759541064|sayfalar=33}}</ref>
Nasreddin Hoca'nın tarihî bir kişilik olduğunu savunanlardan halkbilimci [[İlhan Başgöz]] 13. yüzyılda böyle bir kişinin yaşadığına dair hiçbir kuşkunun bulunmadığını savunmaktadır.<ref>Yardımcı, Mehmet (2015). "19. Yüzyıla Ait Bir Yazmada Bulunan Nasreddin Hoca Fıkralarında Söz Varlığı", Uluslararası Nasreddin Hoca Sempozyumu, Konya 5-7 Temmuz 2015.</ref> Yine halkbilimciler [[Saim Sakaoğlu]], Ali Berat Alptekin ve Fatma Ahsen Turan da Nasreddin Hoca'nın 13. yüzyılda yaşadığını belirterek onu [[Yunus Emre]] ve [[Hacı Bektâş-ı Velî]] ile birlikte Anadolu Türklüğünün tepe noktalarından biri olarak gösterirler.<ref name=pdssnhüs>{{dergi kaynağı|soyadı=Arıoğlu|ad=İbrahim Ethem|başlık=Prof. Dr. Saim Sakaoğlu ile Nasreddin Hoca Üzerine Sohbet|dergi=Eski Yeni|yıl=2012|ay=Eylül|sayı=43|sayfalar=4-10|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref><ref name=fatnhdk>Turan, Fatma Ahsen. (1997). "Nasreddin Hoca'nın Dinî Kimliği", ''Uluslararası Nasreddin Hoca Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri (İzmir, 24-26 Aralık 1996)'', Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 75-82, ISBN 9751609763</ref> Halkbilimciler [[Pertev Naili Boratav]] ile tarihçiler [[Mehmet Fuad Köprülü]] ve [[Tuncer Baykara]] da Nasreddin Hoca'nın tarihî bir kişilik olduğunu savunanlar arasında yer almaktadır.<ref name=nhtşfübi/><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Boratav|ad=Pertev Naili|başlık=100 Soruda Türk Halk Edebiyatı|yıl=1969|yayıncı=Gerçek Yayınevi|yer=İstanbul|sayfalar=96|yazarbağı=Pertev Naili Boratav}}</ref
=== Nasreddin Hoca ve yakınlarına dair belgeler ===
106. satır:
Nasreddin Hoca'nın doğum yeri yakın tarihe kadar net olarak bilinmemekteydi. Başta [[İbrahim Hakkı Konyalı]] tarafından olmak üzere [[Akşehir]]'e bağlı Sivrice köyünde doğduğuna dair iddialar öne sürülse de<ref>{{web kaynağı|başlık=Akşehir'den Sivrihisar'a Açıklama|url=http://www.aksehir.bel.tr/portal/index.php/aksehir/aksehir-haberler/958-aksehirden-sivrihisara-aciklama|yayıncı=aksehir.bel.tr|erişimtarihi=29 Ağustos 2016|arşivurl=https://archive.is/pTcnQ|arşivtarihi=29 Ağustos 2016|tarih=26 Nisan 2013}}</ref> [[Sivrihisar]]'ın [[Nasreddinhoca, Sivrihisar|Hortu]] köyünde doğduğu kabul edilmekteydi.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=58}} Yapılan son araştırmalarla Nasreddin Hoca'nın Hortu'da doğduğu kesinleşmiştir.<ref name=snhaayboç/><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca'nın Evi - Eskişehir|url=http://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/genel/gezilecekyer/nasreddin-hocanin-evi|yayıncı=kulturportali.gov.tr|erişimtarihi=20 Ağustos 2016|arşivurl=https://archive.is/W11EW|arşivtarihi=20 Ağustos 2016|tarih=1 Ocak 2013}}</ref> Doğum tarihi tam olarak bilinemese de dönemin Sivrihisar Müftüsü Hasan Efendi'nin ''Mecmûâ-i Maârif'' adlı eserinde yer alan eski sicilden aktarılmış bilgilere göre 1208 yılında Abdullah ve Sıdıka çiftinin oğlu olarak doğmuştur.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=58}}<ref>{{dergi kaynağı|başlık=Nasrettin Hoca 780 yaşında|dergi=Türk Hava Yolları Magazin|yıl=1988|ay=Kasım|sayfalar=26-27|yer=İstanbul}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.eskisehirkulturturizm.gov.tr/TR,150030/nasreddin-hoca.html|yayıncı=eskisehirkulturturizm.gov.tr|erişimtarihi=4 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/wDv0o|arşivtarihi=4 Eylül 2016}}</ref> Nasreddin Hoca temel eğitimini köy imamı olan babasından alarak medrese öğrenimi için Sivrihisar'da bulunmuş, babasının ölümü üzerine Hortu'ya dönerek ondan kalan köy imamlığı görevini üstlenmiştir.{{sfn|Gölpınarlı|1961|p=10}}<ref name=nhfty>{{dergi kaynağı|soyadı=Özcan|ad=Hüseyin|başlık=Nasreddin Hoca Fıkralarının Tasavvufi Yönü|dergi=Eski Yeni|yıl=2013|ay=Temmuz|sayı=53|sayfalar=29-34|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref>
[[Dosya:Silsilenâme, Tabibzâde Mehmed Şükrü.jpg|250px|küçükresim|Nasreddin Hoca'nın [[Nakşibendilik]] yoluna mensup olduğunu gösteren [[Tabibzâde Mehmed Şükrü]]'nün ''Silsilenâme-i Aliyye-i Meşâyih-i Sûfiyye'' adlı eserindeki hatalı silsilenâme.]]
[[Anadolu Selçuklu Devleti]]'nin siyasi karışıklıklar içerisinde olduğu zaman diliminde yaşayan<ref name=nhfmsk>{{kitap kaynağı|soyadı=Koz|ad=Mehmet Sabri|başlık=Nasreddin Hoca'dan Fıkralar|yayıncı=Eren Basımevi|yer=İstanbul|sayfalar=7-9}}</ref>{{sfn|Arslan|Paçacıoğlu|1996|p=4}} Nasreddin Hoca'nın döneminde [[Muhyiddin İbnü'l-Arabî]], [[Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî]], [[Hacı Bektâş-ı Velî]], [[Yunus Emre]] gibi isimlerin etkisiyle tasavvufi düşünce ve tarikatların etkinliği artmaya başlamıştır.<ref name=nhştsü>{{dergi kaynağı|soyadı=Şimşek|ad=Selami|başlık=Nasreddin Hoca'nın Şeyhi, Tarîkatı ve Silsilesi Üzerine|dergi=Eski Yeni|yıl=2012|ay=Eylül|sayı=43|sayfalar=56-62|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref> Bu ortamda ''Mecmûâ-i Maârif''{{'}}e göre 1237 ya da 1238 yılında ardında köy imamlığı yapması için Mehmed adında birisini bırakarak tasavvufi düşüncenin merkezlerinden biri olan Akşehir'e göç eden{{sfn|Gölpınarlı|1961|p=10}}<ref name=nhfty/> Nasreddin Hoca, adının geçtiği en eski belge olan ''[[Saltuknâme]]''{{'}}ye göre [[Mahmûd-ı Hayrânî]]'nin dervişi ve [[Sarı Saltuk]]'un pirdaşı olmuş, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ile dostluk kurmuştur.<ref name=
Nasreddin Hoca, aldığı eğitimle beraber Akşehir'de mülki görevler edinerek kadılık ya da kadı naipliği yapmış<ref name=nhgkeb>Kırpık, Güray (2014). "Nasreddin Hoca", ''Eskişehir Bilgeleri'' (Ed: Abdülkerim Erdoğan), Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, ss. 157-186, ISBN 9786051496993</ref> muhtemelen Kayseri, Ankara, Afyon, Kütahya, Bilecik gibi çevre yerleşim yerlerinde de bulunmuştur.<ref name=nhfis>Alptekin, Ali Berat (2014). "Nasreddin Hoca ve Fıkralarıyla İlgili Sorun", ''Türk Dünyası Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı'', Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı. s. 91-106.</ref> 1284 yılında hayatının büyük bölümünü geçirdiği Akşehir'de ölmüştür.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=60}}
142. satır:
== Kültürel yayılım alanı ==
Nasreddin Hoca Anadolu kökenli bir karakter olmasına karşın fıkraları [[Doğu Türkistan]]'dan [[Macaristan]]'a, [[Sibirya|Güney Sibirya]]'dan [[Kuzey Afrika]]'ya Türkçe konuşulan ve Osmanlı hakimiyeti altında bulunan bölgelerde anlatılarak{{sfn|Boratav|2014|p=30}} zaman içerisinde farklı ülkelerde farklı diller konuşan insanlarca da benimsenmiştir.<ref name=tdvia/><ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Akkuş|ad=Metin|başlık=Doğu Kültüründe Nasreddin Hoca Tipinin Benzerleri|dergi=Manas Sosyal Bilimler Dergisi|yıl=2003|cilt=4|sayı=7|sayfalar=57-62|yayıncı=Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi|yer=Bişkek|issn=1624-7215}}</ref
Fıkraların yayılmasında başlıca etken yazılı gelenektir.{{sfn|Boratav|2014|p=125}} 15. yüzyılın ikinci yarısından 19. yüzyılın ikinci yarısına dek süren [[El yazması|yazma]] geleneği 1850'de yerini [[Matbaacılık|matbaa]]da ilk kez basılan Nasreddin Hoca derlemesi ile basma eserlere bırakmış, ilk resimli derleme ise 1864'te İstanbul'da basılmıştır.<ref name=nhüyçgbb>{{dergi kaynağı|soyadı=Bayraktar|ad=Zülfikar|başlık=Nasreddin Hoca Üzerine Yapılan Çalışmalara Genel Bir Bakış|dergi=Eski Yeni|yıl=2013|ay=Ağustos|sayı=54|sayfalar=2-6|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref> Taşbasmalar ve matbaa baskıları genellikle İstanbul'da hazırlanıp diğer bölgelere yayılırken yazmaların hazırlanmasında [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun diğer kültür merkezleri de etkin rol oynamıştır.{{sfn|Boratav|2014|p=126}} Nasreddin Hoca fıkralarının [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği]] ve [[Çin]]'deki Türkçe konuşulan bölgelerde yayılmasında ise [[Kazan, Tataristan|Kazan]]'daki basımevlerinde hazırlanan derlemeler öne çıkmıştır.{{sfn|Boratav|2014|p=126}} [[Kahire]]'deki [[Bulak Matbaası]] Nasreddin Hoca fıkralarının Türkçe baskılarının [[Mısır]] ve çevresinde yayılmasında önemli rol oynayarak başka bir kültür merkezi olarak öne çıkmıştır.<ref name=nhüyçgbb/> Bu baskılarda Nasreddin Hoca'nın yanında Arap güldürü tiplemesi Cuhâ da işlenmiş ve iki karakter birçok fıkrada kaynaştırılmıştır.{{sfn|Boratav|2014|p=126}}
209. satır:
[[Karaçaylar]] arasındaki Nasreddin Hoca fıkralarının birçoğu Anadolu'daki fıkralar ile benzerlik taşımaktadır.<ref name=siakfnhfskt>Tavkul, Ufuk (2005). "Sovyet İdeolojisi Açısından Karaçay Folklorundaki Nasra Hoca Fıkralarının Sosyo-Kültürel Tahlili", ''I. Uluslararası Akşehir Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri'', Akşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü. s. 284-290.</ref> Fıkralardaki Karaçaylara has yerel ve dinî motifler göz önüne alınarak eski Karaçay anlatılarının zamanla Nasreddin Hoca'ya bağlandığı düşünülmektedir.<ref name=siakfnhfskt/> Karaçaylara ait Nasreddin Hoca fıkraları 1931 yılında araştırmacı [[Azret Urtenov]] tarafından derlenerek 400 fıkra içerir halde ''Nasra Hocanın Haparları'' adı altında yayınlanmıştır.<ref name=siakfnhfskt/> Bu derlemede klasik Nasreddin Hoca fıkralarının yanı sıra bir kısım fıkraların Sovyet propagandası içerecek şekilde değiştirildiği görülmektedir.<ref name=siakfnhfskt/>
[[Kazaklar]]ca halk kahramanı olarak görülen<ref name=ktnhf>{{dergi kaynağı|soyadı=Kara|ad=Abdulvahap|başlık=Kazak Türklerinde Nasreddin Hoca ve Fıkraları|dergi=Eski Yeni|yıl=2012|ay=Eylül|sayı=43|sayfalar=29-33|yazarbağı=Abdulvahap Kara|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref> Nasreddin Hoca'ya dair fıkraların Kazak coğrafyasına Türkiye, İran, Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan yolunu takip ederek girdiği düşünülmektedir.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=92}} Burada anlatılan fıkraların bir kısmı diğer coğrafyalardaki fıkralar ile benzerlik gösterirken bir kısmı da [[Aldar Köse]] ile [[Jiyrenşe Şeşen]] fıkralarına benzerlik göstermekte, aynı fıkraların üç karaktere de mal edildiği görülmekte ve yalnızca Kazakistan'da bilinmektedir.<ref name=
Nasreddin Hoca, [[Kırgızlar]] arasında Apendi olarak bilinmekte ve bu ad fıkra terimi ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.<ref name=knhua>{{dergi kaynağı|soyadı=Alimov|ad=Ulanbek|başlık=Kırgızistan'da Nasrettin Hoca|dergi=Eski Yeni|yıl=2012|ay=Eylül|sayı=43|sayfalar=2-3|yayıncı=Eskişehir Valiliği Yayınları|issn=1309-1956}}</ref> Fıkraların Kırgızlar arasında nasıl yayıldığı tespit edilmemekle{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=90}} birlikte Nasreddin Hoca kurnaz, gerçekçi, adaletli ve saf bir karakter olarak yansıtılmaktadır.<ref name=kenhf>{{dergi kaynağı|soyadı=Duman|ad=Gül Banu|başlık=Kırgız Edebiyatında Nasreddin Hoca Fıkraları|dergi=Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Dergisi|yıl=2016|ay=Kış|sayı=4|sayfalar=10-22|yayıncı=Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayınları|yer=Trabzon|issn=2149-3219}}</ref> Nasreddin Hoca hakkında Kırgızistan'da basılan en önemli eser Moskova'da Rusça basılan ''Dvadtsat Tri Nasreddina''{{'}}nın [[Beksultan Cakiyev]] tarafından Kırgızcaya çevirisinden teşkil olan 1985 Bişkek basımı ''Apendinin Çoruktarınan 502 Tamaşa''{{'}}dır.<ref>İsmailova, Gülnara. (1997). "Kırgız Mizah Tipleri ve Nasreddin Hoca", ''Uluslararası Nasreddin Hoca Bilgi Şöleni (Sempozyumu) Bildirileri (İzmir, 24-26 Aralık 1996)'', Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: 215-225, ISBN 9751609763</ref> Ayrıca [[Kasımbek Eşmambetov]] tarafından 1957'de yazılan ''Kırgız El Çomoktoru'' kitabında da masal formatında 15 Nasreddin Hoca fıkrası bulunmaktadır.<ref name=kenhf/> Bunların haricinde [[Cusup Balasagun Kırgız Millî Üniversitesi]]nin yazma arşivinde Nasreddin Hoca hakkında çokça eser bulunmaktadır.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=92}} Günümüzde Kırgızlar arasında iki binden fazla Nasreddin Hoca fıkrası sözlü olarak yaşatılmaktadır.<ref name=knhua/>
272. satır:
Millî Folklor|yıl=1996|sayı=31-32|sayfalar=24-26|yayıncı=Geleneksel Yayıncılık|issn=1300-3984}}</ref> Bunun haricinde [[İkinci Meşrutiyet]]'in ilk yıllarında [[Millî Osmanlı Operet Kumpanyası]] 1914 yılında İzmir'de ''Nasrettin Hoca'nın Telaşı'' adlı bir oyun sergilemiştir.<ref name=imcikitf>Nemutlu, Özlem (2005). "II. Meşrutiyetten Cumhuriyetin İlânına Kadar İzmir'de Tiyatro Faaliyetleri". (doktora tezi). Ege Üniversitesi</ref> Yine aynı dönemlerde [[Bahâ Tevfik]] ve Ahmet Nebil de aynı adla revü şeklinde bir oyun yazmışlar, ilk sahnelenmesi 9 Ekim 1916 tarihinde İzmir'deki İris Sineması'nda gerçeklemiştir.<ref name=imcikitf/> Her iki oyun da Meşrutiyet yıllarında gerek İzmir gerekse de İstanbul'da çokça temsil edilmiştir.<ref name=imcikitf/> [[Sabahattin Kalender|Sabahattin Bey]] 1930'larda ''Nasrettin Hoca'' adlı bir operet sahnelemiş<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasrettin Hoca yenilendi|url=http://arsiv.ntv.com.tr/news/146656.asp|yayıncı=ntv.com.tr|erişimtarihi=4 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/gJ29Y|arşivtarihi=4 Eylül 2016}}</ref>, aynı dönemde [[Ziya Şakir Soku|Ziya Şakir]] ile [[Ömer Seyfettin]] de ''Nasreddin Hoca'' adlı oyunlar yazmışlardır.<ref>{{kitap kaynağı|soyadı=Soku|ad=Ziya Şakir|başlık=Nasreddin Hoca|yıl=2012|yayıncı=Akıl Fikir Yayınları|yer=İstanbul|isbn=9786055283018|yazarbağı=Ziya Şakir Soku|sayfalar=93}}</ref><ref>{{kitap kaynağı|soyadı=And|ad=Metin|başlık=100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi|yıl=1970|yayıncı=Gerçek Yayınevi|yer=İstanbul|sayfalar=233|yazarbağı=Metin And}}</ref> [[Halide Edip Adıvar]] 1945 yılında yazdığı ''[[Maske ve Ruh]]'' adlı oyununda Nasreddin Hoca'ya yer vermiş<ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Karaca|ad=Nesrin|başlık=Halide Edip Adıvar'ın Nasrettin Hoca üzerinden ironik çağ eleştirisi: Maske ve Ruh|dergi=Türkoloji Dergisi|yıl=2013|cilt=20|sayı=1|sayfalar=13-38|doi=10.1501/Trkol_0000000265|yayıncı=Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi|issn=0255-2981}}</ref><ref>{{dergi kaynağı|soyadı=Çamurdan|ad=Eser|başlık=Maske ve Ruh|dergi=Tiyatro Dergisi|yıl=1997|sayı=67|sayfalar=27-29|yayıncı=Tiyatro Yapım Yayıncılık|issn=1300-7963}}</ref>; 1951'de Adnan Çakmakçıoğlu, 1954'de İsmail Hakkı Sunat, 1962'de ise Aydın Su Nasreddin Hoca ve fıkralarını tiyatro oyunu olarak ele alan diğer isimler olmuştur. Kumuk yazar Muhammed Kurbanov tarafından 1938 yılında yazılan ''Molla Nasreddin'' adlı oyun Dağıstan'da ve Sovyetler Birliği'nde; Özbekistan'daysa ''Xo'ja Nasriddin'' operası, ''Nasriddinning Yoshligi'' balesi ve ''Nasriddin Afandi'' müzikal komedisi birçok tiyatroda yüzlerce kez sahnelenmiştir.{{sfn|Sakaoğlu|Alptekin|2014|p=104}}<ref name=tdokmonhkf/> Azeri yazar [[Yusif Ezimzade]]'nin 1959'da ''Nesreddin'' adıyla<ref name=hhamnhybe/>, Çekoslovak yazar [[Jiří Mahen]]'in ''Nasreddin čili Nedokonalá pomsta'' adıyla 1930'da ve ''Jánošík Ulička odvahy Nasreddin'' adıyla 1962'de<ref>{{web kaynağı|ad1=Jiří|soyadı1=Poláček|ad2=Naděžda|soyadı2=Peňáková|başlık=Dramatická tvorba Jiřího Mahena|url=https://is.muni.cz/th/361800/pedf_b/Bakalarska_prace_-_Dramaticka_tvorba_Jiriho_Mahena.pdf|yayıncı=is.muni.cz|erişimtarihi=8 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/5bYBQ|arşivtarihi=8 Temmuz 2017|dil=Çekçe}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Jánošík; Ulička odvahy; Nasreddin|url=https://search.mlp.cz/cz/titul/janosik-ulicka-odvahy-nasreddin/2051246/|yayıncı=mlp.cz|erişimtarihi=8 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/udQSu|arşivtarihi=8 Temmuz 2017}}</ref>, yine Çekoslovak yazar [[Josef Kainar]]'ınsa 1964'te ''Nebožtík Nasredin'' adıyla<ref>{{web kaynağı|başlık=Nebožtík Nasredin (divadelní záznam)|url=https://www.csfd.cz/film/57387-neboztik-nasredin/komentare/|yayıncı=csfd.cz|erişimtarihi=8 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/QjKQS|arşivtarihi=8 Temmuz 2017|dil=Çekçe}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nebožtík Nasredin (TV divadelní představení)|url=https://www.fdb.cz/film/neboztik-nasredin/55655|yayıncı=fdb.cz|erişimtarihi=8 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/eUqfx|arşivtarihi=8 Temmuz 2017|dil=Çekçe}}</ref> yazdığı oyunlar bulunmaktadır.
Ermeni-Rus yazar [[Georgi Gürciyev]] 1950'de yayınlanan ''[[Beelzebub's Tales to His Grandson]]'' adlı eserinde Nasreddin Hoca'yı ana karakterlerden biri olarak kullanmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık=The 86 Sayings of Mullah Nassr Eddin|url=http://www.endlesssearch.co.uk/gurdjieff_eddin.htm|yayıncı=endlesssearch.co.uk|erişimtarihi=8 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/1Cq9V|arşivtarihi=8 Temmuz 2017|dil=İngilizce}}</ref> [[Mehmet Fuad Köprülü]], [[Orhan Veli Kanık]], [[Nedim Uçar]], [[Nüzhet Erman]] vb. pek çok şair Nasreddin Hoca fıkralarını şiirleştirmişler, ilk olarak 1930 yılında Kemalettin Şükrü Orbay olmak üzere 1982'de [[Burhan Felek]] ve 2006'da da Nail Tan tarafından Nasreddin Hoca bir hikâye ve roman kahramanı olarak işlenmiştir.<ref name=nhfis/><ref name=tdvia/><ref>{{dergi kaynağı|soyadı1=Nazlı|ad1=Atiye|yıl=2008|ay=Mayıs|başlık=Nasreddin Hoca'nın Romanlaştırılmış Hayatı|dergi=Akademik Sayfalar|cilt=8|sayı=26|sayfalar=265-267|yer=Konya|yayıncı=Merhaba Gazetesi}}</ref
Nasreddin Hoca'yı konu edinen ilk sinema filmi [[Stoyan Bahvarov]]'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı 1939 Bulgaristan yapımı ''[[Nastradin Hoca i Hitar Petar]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nastradin Hodzha i Hitar Petar (1939)|url=http://www.imdb.com/title/tt0332263/|yayıncı=imdb.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/BMIm6|arşivtarihi=6 Eylül 2016|dil=İngilizce}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nastradin Hodzha i Hitar Petar|url=https://www.kinopoisk.ru/film/209962/|yayıncı=kinopoisk.ru|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/mzZ4G|arşivtarihi=6 Eylül 2016|dil=Rusça}}</ref> adlı siyah-beyaz filmdir. Bulgar güldürü kahramanı [[Hitar Petar]] ile birlikte konu edinilen Nasreddin Hoca'ya dair müstakil olarak hazırlanan ilk film ise 1940 yılında çekimine başlanıp 1943'te gösterime giren ve [[Hazım Körmükçü (oyuncu, 1898)|Hazım Körmükçü]]'nün başrolünde olduğu Türkiye yapımı ''[[Nasreddin Hoca Düğünde]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasrettin Hoca Düğünde|url=http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/7346/nasrettin-hoca-dugunde|yayıncı=tsa.org.tr|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/LkbUx|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca Düğün'de|url=http://www.sinematurk.com/film/5143-nasreddin-hoca-dugunde/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/4YvQZ|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref> adlı filmdir. 1951 yılında hazırlanan ''[[Evvel Zaman İçinde]]'' adlı animasyon film<ref>{{web kaynağı|başlık=Evvel zaman içinde (1951) - Trivia|url=http://www.imdb.com/title/tt0314041/trivia|yayıncı=imdb.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/Z3B3Q|arşivtarihi=6 Eylül 2016|dil=İngilizce}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Evvel Zaman İçinde|url=http://www.sinematurk.com/film/3245/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/xqMp2|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref>, [[Talat Artemel]]'in Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı 1954 yapımı ''[[Nasreddin Hoca (film, 1954)|Nasreddin Hoca]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/5630/nasreddin-hoca|yayıncı=tsa.org.tr|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/tJqwn|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.sinematurk.com/film/5140-nasreddin-hoca/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/XYBQu|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref>, [[İsmail Hakkı Dümbüllü]]'nün Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı 1954 yapımı ''[[Nasreddin Hoca ve Timurlenk]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca ve Timurlenk|url=http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/5631/nasreddin-hoca-ve-timurlenk|yayıncı=tsa.org.tr|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/xVP2f|arşivtarihi=6 Eylül 2016|tarih=8 Ocak 2016}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca Ve Timurlenk|url=http://www.sinematurk.com/film/5144-nasreddin-hoca-ve-timurlenk/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/MDOwu|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref>, 1965 yapımı ''[[Nasreddin Hoca (film, 1965)|Nasreddin Hoca]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/6627/nasreddin-hoca|yayıncı=tsa.org.tr|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/2Ceel|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.sinematurk.com/film/5141-nasreddin-hoca/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/mHK2M|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref> ile 1971 yapımı [[Nasreddin Hoca (film, 1971)|Nasreddin Hoca]]<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.tsa.org.tr/film/filmgoster/1953/nasreddin-hoca|yayıncı=tsa.org.tr|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/2UXiH|arşivtarihi=6 Eylül 2016|tarih=17 Kasım 2015}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.sinematurk.com/film/5142-nasreddin-hoca/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/hurZj|arşivtarihi=6 Eylül 2016}}</ref>, Mehmet Özden'in başrolünde olduğu 1998 yapımı ''Nasrettin Hoca ve Deli Oğlan''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasrettin Hoca ve Deli Oğlan|url=http://www.sinematurk.com/film/63704-nasrettin-hoca-ve-deli-oglan/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703212002/http://www.sinematurk.com/film/63704-nasrettin-hoca-ve-deli-oglan/}}</ref> ve Aziz Özuysal'ın başrolünde olduğu 1999 yapımı ''Nasrettin Hoca: Ya Tutarsa?''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasrettin Hoca Ya Tutarsa|url=http://www.sinematurk.com/film/63705-nasrettin-hoca-ya-tutarsa/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703213218/http://www.sinematurk.com/film/63705-nasrettin-hoca-ya-tutarsa/}}</ref> Türkiye'de gösterime giren diğer Nasreddin Hoca filmleridir. Bunların yanı sıra [[Münir Özkul]]'un Nasreddin Hoca'yı canlandırdığı 1993 yılına ait [[TGRT]] yapımı ''[[Nasreddin Hoca (dizi, 1993)|Nasreddin Hoca]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.sinematurk.com/film/8255-nasreddin-hoca/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=6 Eylül 2016|arşivtarihi=6 Eylül 2016|arşivurl=https://archive.is/RZBnA}}</ref> ile [[Sönmez Atasoy]]'un başrolünde olduğu 1996 [[TRT]] yapımı ''[[Nasreddin Hoca (dizi, 1996)|Nasreddin Hoca]]''<ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca 1.Bölüm|url=http://www.trtarsiv.com/izle/130522/nasreddin-hoca-1-bolum|yayıncı=trtarsiv.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/KkFQu}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Nasreddin Hoca|url=http://www.sinematurk.com/film/68029-nasreddin-hoca/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703220301/http://www.sinematurk.com/film/68029-nasreddin-hoca/}}</ref> adlı diziler çekilmiştir. Ayrıca 2005'te gösterime giren ''[[Keloğlan Kara Prens'e Karşı]]'' adlı filmde Nasreddin Hoca [[Osman Yağmurdereli]] tarafından yan rol olarak canlandırılmış<ref>{{web kaynağı|başlık=Keloglan Karaprens'e Karsi Full Cast & Crew|url=http://www.imdb.com/title/tt0470833/fullcredits|yayıncı=imdb.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703222854/http://www.imdb.com/title/tt0470833/fullcredits}}</ref><ref>{{web kaynağı|başlık=Keloğlan Kara Prens'e Karşı|url=http://www.sinematurk.com/film/63705-nasrettin-hoca-ya-tutarsa/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703222859/http://www.sinematurk.com/film/9146-keloglan-kara-prense-karsi/}}</ref>, 1986 TRT yapımı ''[[Bizi Güldürenler]]'' adlı televizyon dizisinin bir bölümü [[Aydemir Akbaş]] tarafından canlandırılan Nasreddin Hoca'ya ayrılmış<ref>{{web kaynağı|başlık=Bizi Güldürenler|url=http://www.sinematurk.com/film/7646-bizi-guldurenler/|yayıncı=sinematurk.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170703225333/http://www.sinematurk.com/film/7646-bizi-guldurenler/}}</ref> olup yine televizyonda yayınlanması için çok sayıda Nasreddin Hoca hikâyesi canlandırılarak çocuklara yönelik çok sayıda da çizgi film yapılmıştır.<ref>{{web kaynağı|başlık="Nasreddin Hoca" için arama sonuçları|url=http://www.trtarsiv.com/ara?bul=Nasreddin%20Hoca|yayıncı=trtarsiv.com|erişimtarihi=4 Temmuz 2017|arşivtarihi=4 Temmuz 2017|arşivurl=https://archive.is/3QvZj}}</ref>
| |||