Edebiyat: Revizyonlar arasındaki fark

'''Edebiyat''' veya '''yazın'''; olay, düşünce, duygu ve hayalleri dil aracılığı ile estetik bir şekilde ifade etme sanatıdır.<ref>[http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&arama=kelime&guid=TDK.GTS.522251f008ca08.99107388 tdk.gov.tr Güncel Türkçe Sözlük]</ref> Daha kısıtlayıcı bir tanımla, edebiyatın; bir sanat formu olarak oluşturulan yazılar olduğu düşünülmüştür. Bunun nedeni, günlük kullanımdan farklı olarak edebiyatın, dil ürünü olması etkilidir. Edebiyatın, [[Hint-Avrupa dil ailesi]]<nowiki/>nde kullanılan kelime karşılıkları Latince literatura/litteraturadan türevlendirilmiştir. Literatura/litteratura ise Latincede mektup ve el yazısı anlamına gelen littera kelimesinden türemiştir. Edebiyat, genellikle yazılı ürünler için kullanılan bir terim olmasının yanında, aslında sözlü ürünleri de kapsayan bir genişliğe sahiptir. Bu şekilde yazılı olmayan ve halk anlatımlarıyla yaşayan edebiyata [[Sözlü Edebiyat|sözlü edebiyat]] adı verilmektedir. Edebiyat, [[kurgu]] veya [[Gerçeklik algısı|gerçek algı]] temelinde sınıflandırılabilir. Yine edebî eserlerin tasnifindeki bir diğer ölçüt mevcut eserin [[manzum]] ya da [[nesir]] olmasıdır. Bu temel ölçütlerin yanında edebî eserler, büyüklük formlarına göre de farklı ulamlarda toplanır. Örneğin [[hikâye]], [[roman]], [[kısa öykü]] veya [[drama]] birbirinden uzunluk kısalık ilişkisiyle de ayrılabilir. Bunların yanında, tarihsel süreç içerisinde edebiyatın sınıflandırılmasında estetik ve tür-şekil ilişkisinin de dikkate alındığı gözlemlenmektedir.

Edebiyat kelimesi Arapça {{dil|ar|أدبيّات|tr=adabiyyāt أدبيّات}} kelimesinden gelir. Kelime ''Adb''{{dil|ar|أدب|tr=adab}} kökünden gelen ve 1. görgü, terbiye, konuk ağırlama adabı, 2. yaşamhayat tarzına ilişkin hikâye ve gözlemlerden oluşan anlamlarına gelen adab أدب kelimesininbu çoğulkelimenin halidirçoğuludur.<ref>[http://www.nisanyansozluk.com/?k=edebiyat Nişanyan Sözlük]</ref>

[[Türkçe]]de edebiyat kelimesi [[Tanzimat Dönemi|Tanzimat Dönem]]'inde kullanılmaya başlanmıştır. Bundan önce ilm-i edeb, şiir ve inşainşâ gibi terimler kullanılmaktaydı.{{olgu}} Edebiyat kelimesi ilk defa [[Şinasi]] ve [[Namık Kemal]]'in yazılarında kullanılmıştır. Edebiyat kelimesi Fransızca ''{{dil|fr|littérature''}} sözcüğününkelimesinin Türkçesi olarak düşünülmüş ve kullanılmıştır. Fransızca kelime [[Latince]] harf anlamına gelen ''{{dil|la|littera''}} sözcüğündenkelimesinden türetilmiş ''{{dil|la|litteratura''}} kelimesine dayanır.<ref>[http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2273/unite01.pdf Doç. Dr. Ramazan KAPLAN, ''Edebiyat Bilgi ve Kuramları'', Açıköğretim Fakültesi Yayınları sayfa 7]</ref>

Edebiyatın edebiyatçılar tarafından ortak bir kanıya varılmış bir tanımı bulunmamaktadır. Edebiyat tanımlanması [[Platon]]'un [[Devlet (kitap)|Devlet]] eserinden günümüze kadar sürmektedir.<ref>[http://www.littera.hacettepe.edu.tr/TURKCE/22_cilt/mentese_5.pdf Oya Batum Menteşe, ''Edebiyat Nedir'', sayfa 2]</ref> Platon, edebiyatın genel anlamı ile hayatı yansıması olarak tanımlamış ve bu betim günümüze kadar yaşarlığını korumuştur. Fransız roman yazarı [[Stendhal]] "Bir roman yol boyunca gezdirilen ayna demektir.", [[Georgi Plehanov]] ise "Edebiyat ve sanat, hayatın aynasıdır" demiştir. Bu tanımlamaları M. Parkhomenko ve A. Myasnikov "Sanat çoğu kez aynaya benzetilir. Bu benzetmenin yanlışlığı, on dokuzuncu yüzyıl klasiklerinin bile gözünden kaçmamıştır. Ayna, karşısında duran nesneleri donuk biçimde yansıtmaktan öte bir şey yapmaz, oysa sanat gerçeğin özüne doğru çok inebilmek için gerçeği seçer, çözümler ve yeniden biçimlendirir." şeklinde eleştirmişlerdir.<ref>Sanatta Sosyalist Gerçekçilik, çev. Seçkin Cılızoğlu, Yeni Dünya Yayınları, s. 19</ref><ref>[http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/128.pdf Emin Özdemir, ''Türk ve Dünya Edebiyatı'', S.B.F. BASIN VE YAYIN YÜKSEK OKULU BASIMEVİ, 1980, sayfa 1-2]</ref>

Boris Suchkov ise iki fikrin sentezi "Sanat ve edebiyat yapıtlarının çizdiği dünya, gerçekliğin körü körüne bir kopyası değildir, ama, dünyanın rengini ve kokusunu kendinde muhafaza eder, şu basit nedenle ki, sanat her zaman için doğanın ve insan hayatının en özlü yanlarını ele almıştır. Her hakiki sanat yapıtının bir bildirisi olması gerekir; bu bir sanat yapıtının varolabilmesinin temel koşulu ve hayatî öğesidirögesidir. Sanat, gerçekliğin büyük disiplinine ancak boyun eğebilir, ona yardım edemez..." tanımını oluşturmuştur.<ref name=":0">[http://kitaplar.ankara.edu.tr/dosyalar/pdf/128.pdf Emin Özdemir, ''Türk ve Dünya Edebiyatı'', S.B.F. BASIN VE YAYIN YÜKSEK OKULU BASIMEVİ, 1980, sayfa 2]</ref>

İngiliz edebiyat eleştirmeni [[Terry Eagleton]] "Sağlam ve değişmez değerleri olan ve birtakım ortak özellikleri paylaşan eserler anlamında bir edebiyat tanımı olamaz" demiştir.<ref name=":0" /><ref>Eagleton, Terry. Literary Theory: An Introduction. (Introduction: What is LiteratureX). Blackwell, Oxford, 1983.</ref>

Edebiyatın sınırları önceden belirlenmiş form ve kurallara göre tasarlanarak oluşturulan bir üretim mi yoksa baştan tasarlanamayan üretim sırasında [[bilinçaltı]] ve geçmiş tecrübelerin ışığında oluşturulan özgün bir yaratı mı olduğu [[Eski Yunan]]'da bu yana tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Öyleyse edebi metnin üretimini sorgulayan iki ana görüş vardır .<ref>[http://www.onemlilinkler.com/edebiyat%20nedir.htm Edebiyat kuramları]</ref>

[[20. yüzyıl]]'dan itibaren her iki anlayışın ortaklaşa yansıtıldığı eserler üretilmiştir. Söz gelimiMesela [[James Joyce]]’un [[Ulysses (roman)|Ulysses]] adlı [[roman]]ı hem kusursuz bir kurguya sahip hem de [[dışavurum]]un yoğun kullanıldığı [[devrimci]] bir çalışma olarak dikkat çekmektedir.{{olgu}}

== KaynakçaKaynaklar ==

{{edebiedebî türler}}