Tudeh: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Dz. |
||
1. satır:
'''Tudeh (Kitleler) Partisi''' ([[Farsça]]: '''حزب توده ایران''' Hezb-e Tudeh-ye Irān, kuruluş 1941) İran'da kurulan bir [[komünist]] partidir. Tam ismi İran Kitlelerinin Partisi'dir. Sovyetler Birliği Komünist Partisi'yle yakın ilişki içinde olmuştur. Tudeh, 1953 yılında başbakan [[Muhammed Musaddık|Musaddık]] rejimine karşı yapılan darbeyle ve daha sonra
== Tarihçe ==
13. satır:
=== Tudeh Partisinin kuruluşu ===
1941-42 İttifak ordularının işgali Rıza Şah'ın iktidardan düşmesi ve Güney Afrika'ya zorunlu sürgünüyle sonuçlandı. Birçok politik mahkûm bunun ardından serbest kaldı ve bu yeni atmosferde, milliyetçi ve sosyalist gruplar gelişme fırsatı bularak yaygınlaştılar. 29 Eylül 1941'de, Tudeh Partisi resmen kuruldu,
1944 yılında parti 14. Meclis seçimlerine katıldı ve sekiz adayı seçildi. Bu andan itibaren parti muazzam biçimde büyüdü ve İran politikasında başlıca güçlerden biri haline geldi. Tudeh, İran’da 1941-1949 arasındaki dönemde 25 bin üyeye kendine bağlı sendikalarda örgütlenmiş 400 bin işçinin desteğine sahipti.<ref>Serpil Üşür, ''“Devrime giden yolda muhalif örgütler”'', [[Sosyalizm ve Toplumsal Mücadeleler Ansiklopedisi]], [[İletişim Yayınları]], 1989, s. 1350.</ref>
33. satır:
1970'lerin başında Kuzey İran'daki Mazandaran civarında gerilla hareketi ortaya çıktı. 1970'ler aynı zamanda yaygın işçi grevlerine ve gösterilerine sahne oldu ve üniversite kampüsleri de devrimci etkinliğin yatağı haline geldi. Tudeh Partisi etkinliğini daramatik biçimde arttırdı, birçok genci saflarına kattı ve çok sayıda bölgesel komiteler örgütledi. 1978 Ekim'inde Tudeh, petrol rafinerilerinin olduğu Abadan bölgesinde grev başlatarak ve bu grevi tüm ülke genelindeki petrol rafinerilerine yayarak petrol üretimini durdurur.<ref>[http://www.ozgurluk.org/kitaplik/webarsiv/kurtulus/eskisayilar/h-icin34_14-06-97/molla.html "''İran Halkı Mollaların İktidarını da Yıkacaktır''", 14 Haziran 1997, ''Halk İçin Kurtuluş'', Sayı 34 ]</ref>
Devrimden sonra, politik tutukluların birçoğu serbest kaldı ve diğer sol gruplarla birlikte Tudeh Partisi de başkanlık ve parlamento seçimlerine yıllardan sonra ilk kez katılma fırsatı elde etti. Bununla birlikte, Meclis'teki çoğunluğu Ayetullah Behesti'nin İslam Cumhuriyeti Partisi kazandı ve sol ve milliyetçi gruplar politik arenanın dışına itilmeye başlandı. Yeni seçilen Başbakan,
1981'de İslami Cumhuriyet Partisi'nin hakim olduğu Meclis, Beni Sadr'ı görevinden uzaklaşmaya zorladı. Bu olay halkın tüm kesimleri arasında bir protesto ve gösteriler dalgasının ortaya çıkmasına yol açtı. Beni Sadr ülkeden kaçtı. Humeyni'ye sadık olan Silahlı Devrimci Komiteler (Pasdaran olarak tanındı) hem milliyetçi, hem de sol gruplardan binlerce genci ve politik eylemciyi tutukladı. Bunlar daha sonra aslında bir Azeri olan Ayetullah [[Sadık Halhali]] tarafından yargılandı ve infaz edildiler. Bu yargılamalarda verdiği kararlarla
O sıralarda neredeyse tüm sol gruplar İslami güçlere karşıyken Tudeh lider kadrosu yeni rejimde yer alma ve mollalarla işbirliğine gitme kararı aldı. Bunun sebebi , birçok rakip solcu grubun ortadan kaldırılması ve rekabetin olmamasından dolayı avantaj elde etmek istemeleri olabilir. Ancak en akla yatkın açıklama , kurulduğu günden beri her dönem esas olarak Sovyet dış siyasetinin İran'daki bir uzantısı olarak varlığını sürdüren ve uluslararası Sosyalist hareket içinde Sovyetler Birliği siyasetine en bağlı sovyetik parti olan Tudeh'i yönlendiren Sovyetler Birliği'nin o sıralardaki Tahran yanlısı politikasıdır. Dönemin ünlü sovyetik "kapitalist olmayan yol", "üçüncü yol" vb. teorisinin ateşli savunucusu Tudeh , Sovyetler Birliğinin İran'daki molla rejimine 1982'ye kadar anti-emperyalist bir içerik atfetmesi ve ilerici bir güç olarak görmesi nedeniyle rejimle işbirliğine devam etti.Ancak 1982'de Tudeh bu tutumundan vazgeçti. İslami hükümet ise Tudeh gazetelerini kapatarak tüm Tudeh üyesi memurları işten çıkardı . İran ordusunun saldırgan Irak ordusunu püskürterek Irak topraklarında ilerlemeye başlaması üzerine Tudeh hükümete Birleşmiş Milletler'in sunduğu barış teklifini kabul etme çağrısında bulunarak , savaşı devam ettirmenin emperyalislerin işine yarayacağı uyarısında bulundu . Bunun üzerine hükümet derhal öncelikle lider kadroları daha sonrasında ise 5000'i bulan Tudeh üyesi ve destekçisini tutuklayarak hapse attı .Parti 1983'te resmen yasaklandı..
| |||