Türkiye başbakanı: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) düzeltme AWB ile |
||
1. satır:
{{Birleştir|Türkiye başbakanı}}
'''Başvekil''', [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nda [[19. yüzyıl|XIX]]. yüzyılda sadrazamlar, [[Türkiye]]'de ise bir müddet hükümet başkanları için kullanılan resmi unvan.
==
=== Osmanlı Dönemi ===
: '''1. Dönem'''
[[II. Mahmud|Sultan II. Mahmud]] devlet teşkilâtında giriştiği ıslahat sırasında [[Sadrazam]] [[Mehmed Emin Rauf Paşa|Rauf Paşa]]'nın unvanını 30 Mart 1838 tarihli bir hatt-i hümâyunla "başvekil" olarak değiştirdi. Bu unvan padişahın ölümünden sonra 3 Temmuz 1839'da [[Hüsrev Paşa]]'nın sadrazam tayin edilmesiyle sona erdi.
: '''2. Dönem'''
[[Sultan]] [[II. Abdülhamid]]'in 4 Şubat 1878'de [[Ahmed Vefik Paşa]]'yi "başvekil" tayin etmesi ise [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı Devleti]]'nde 1876'dan beri yürürlükte bulunan [[Meşrutiyet]]in bir gereği sayılabilir. Gerçekten [[Ahmed Vefik Paşa]] bu makamı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulünün memlekette yerleşmesi için sadâretin başvekâlete değişmesi şartıyla kabul etmişti. Ancak [[padişah]] 14 Şubat 1878'de Meclis-i Meb'ûsan'ı dağıttığı halde "başvekil"'liği kaldırmadı.
: '''3. Dönem'''
18 Nisan 1878'de [[Ahmed Vefik Paşa]]'nın yerine tayin ettiği [[Mehmed Sadık Paşa|Sâdık Paşa]] da aynı unvanı kullandı. 28 Mayıs 1878'de [[Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa|Mütercim Rüşdü Paşa]] sadrazam tayin edildiği zaman başvekiilik unvanı kaldırıldı. [[Sultan]] [[II. Abdülhamid|Abdülhamid]], [[Tunuslu Hayreddin Paşa]]'yi "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulüne taraftarlığı yüzünden sadâretten uzaklaştırdığı halde halefi [[Ahmed Arifi Paşa|Ârifî Paşa]]'yı 29 Temmuz 1879'da "başvekil" sıfatıyla tayin etti. Ondan sonra tayin edilen [[Said Paşa|Said]], [[Cenanizade Mehmed Kadri Paşa|Kadri]], [[Abdurrahman Nureddin Paşa|Abdurrahman]] ve [[Ahmed Vefik Paşa|Ahmed Vefik]] paşalar da "başvekil" unvanını kullandılar. "Başvekil" unvanının kullanılması bu üçüncü dönemde öncekilere nisbetle daha uzun sürmüş ve [[Mehmed Said Paşa|Küçük Said Paşa]]'nın 3 Aralık 1882'de sadrazamlığa tayinine kadar üç buçuk yıl devam etmiştir.
=== Kurtuluş Savaşı Dönemi ===
[[I. Dünya Savaşı]]'nda [[Osmanlı Devleti]]'nin yenilmesi üzerine [[İstanbul hükümeti]]nin ülke bütünlüğünü korumada âciz kalması, Anadolu'da [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]'nın öncülüğünde [[Türk Kurtuluş Savaşı|Millî Mücadele]]'nin başlamasına sebep olmuştur. 23 Nisan 1920'de [[Ankara]]'da [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] açılmış ve işleri yürütmek için üyeleri meclis tarafından seçilen İcra Vekilleri Heyeti kurulmuştur. Meclis reisi İcra Vekilleri Heyeti'nin de başıydı. Bu hükümet tarzı, 10 Ocak 1921 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye kanunu ile düzenlendi.
=== Cumhuriyet Dönemi ===
Millî Mücadele zaferle neticelendikten sonra 29 Ekim 1923'te [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyetin ilan edildiği gün]], [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] Teşkilât-ı Esâsiyye kanununun bazı maddelerini değiştirdi. 12. maddeye göre reisicumhur tarafından atanan ve İcra Vekilleri Heyetine başkanlık eden Başvekalet makamı kurulmuştur.<ref>[http://www.anayasa.gov.tr/icsayfalar/mevzuat/anayasalar/1924.html 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 71, 24 Mayıs 1340]</ref> 10 Ocak 1945 tarihinde, [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1924)|20 Nisan 1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanunu]]'nun anlamda değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş hali olan 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek İcra Vekilleri Heyetinin adı Bakanlar Kurulu, Başvekaletin adıysa Başbakanlık olarak değiştirilmiştir.<ref>[https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa24.htm 4695 sayılı Anayasa. T.C. Resmî Gazete, 5905, 15 Ocak 1945]</ref> Ancak 1952 yılında, 4695 sayılı Anayasa ilga edilerek 1924 Anayasasının ilk hali tekrar yürürlüğe konulmuş; Başbakanlık makamının adı yeniden Başvekalet olmuştur.<ref>5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952</ref> 1924 Anayasını yürürlükten kaldıran [[Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)|1961 Anayasasının]] kabulünden beri Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kavramları kullanılmaktadır.<ref>[https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa61.htm 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961]</ref>
== Başvekiller (1838-1945) ==
=== [[Osmanlı İmparatorluğu]] Başvekilleri (1838-1882) ===
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%;"
|--
! width=15|#
! width=180|İsim<br><small>(Doğum-Ölüm)
! Resim
! Seçim
! Göreve Başlama
! Görevden Ayrılma
! Dönemi
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 1
| [[Mehmed Emin Rauf Paşa]]<br><small>(1780-1860) || [[Dosya:Blanco portrait.svg|60px]] || || 33 Mart 1838 || 3 Temmuz 1839 || 1. Dönem
|--
! || || || || || ||
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 2
| [[Ahmed Vefik Paşa]] <br><small>(1823-1891) || [[Dosya:Ahmed Vefik Paşa.jpg|60px]] || || 4 Şubat 1878 || 18 Nisan 1878 || rowspan=2|2. Dönem
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 3
| [[Mehmed Sadık Paşa]]<br><small>(1825-1901) || [[Dosya:Medmed Sadik Pasha.jpg|60px]] || || 18 Nisan 1878 || 28 Mayıs 1878
|--
! || || || || || ||
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 4
| [[Ahmed Arifi Paşa]]<br><small>(1819-1895/96) || [[Dosya:Ahmed Arifi Pasha.jpg|60px]] || || 29 Temmuz 1879 || 18 Ekim 1879 || rowspan=7|3. Dönem
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 5
| [[Mehmed Said Paşa]]<br><small>(1838-1914) || [[Dosya:Mehmed Said Pasha.jpg|60px]] || || 18 Ekim 1879 || 9 Haziran 1880
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 6
| [[Cenanizade Mehmed Kadri Paşa]]<br><small>(1832-1884) || [[Dosya:Mehmed Kadri Pasha.jpg|60px]] || || 9 Haziran 1880 || 12 Eylül 1880
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| (5)
| [[Mehmed Said Paşa]]<br><small>(1838-1914) || [[Dosya:Mehmed Said Pasha.jpg|60px]] || || 12 Eylül 1880 || 2 Mayıs 1882
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 7
| [[Abdurrahman Nureddin Paşa]]<br><small>(1833-1912) || [[Dosya:Abdurrahman Nureddin Pasha.jpg|60px]] || || 2 Mayıs 1882 || 12 Temmuz 1882
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| (5)
| [[Mehmed Said Paşa]]<br><small>(1838-1914) || [[Dosya:Mehmed Said Pasha.jpg|60px]] || || 12 Temmuz 1882 || 30 Kasım 1882
|--
! style="background:#D40000; color:white;"| 2
| [[Ahmed Vefik Paşa]]<br><small>(1823-1891) || [[Dosya:Ahmed Vefik Paşa.jpg|60px]] || || 30 Kasım 1882 || 3 Aralık 1882
|}
=== [[Türkiye]] Başvekilleri (1923-1945) ===
{| class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%;"
|--
! width="15" |#
! width="180" |İsim<br><small>(Doğum-Ölüm)
! Resim
! Seçim
! Göreve Başlama
! Görevden Ayrılma
! Parti
! Hükûmet
|--
! rowspan="2" style="background:#D40000; color:white;" | 1
| rowspan="2" |[[İsmet İnönü]]<br><small>(1884–1973) || rowspan="2" | [[Dosya:Inonu Ismet.jpg|60px]] || 1923 || 30 Kasım 1923 || 6 Mart 1924 || rowspan="2" |[[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 1. İnönü I
|--
|| – || 6 Mart 1924 || 22 Kasım 1924 || 2. İnönü II
|--
! style="background:#D40000; color:white;" | 2
| [[Ali Fethi Okyar]]<br><small>(1880–1943) || [[Dosya:Ali Fethi Okyar.jpg|60px]] || – || 21 Kasım 1924 || 6 Mart 1925 || [[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 3. Okyar 1
|--
! rowspan="5" style="background:#D40000; color:white;" | <small>(1)
| rowspan="5" | [[İsmet İnönü]]<br><small>(1884–1973) || rowspan="5" | [[Dosya:Inonu Ismet.jpg|60px]] || – || 3 Mart 1925 || 1 Kasım 1927 || rowspan="5" |[[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 4. İnönü III
|--
|| – || 1 Kasım 1927 || 27 Eylül 1930 || 5. İnönü IV
|--
|| 1927 || 27 Eylül 1930 || 4 Mayıs 1931 || 6. İnönü V
|--
|| 1931 || 4 Mayıs 1931 || 1 Mart 1935 || 7. İnönü VI
|--
|| 1935 || 1 Mart 1935 || 1 Kasım 1937 || 8. İnönü VII
|--
! rowspan="2" style="background:#D40000; color:white;" | 3
| rowspan="2" |[[Celal Bayar]]<br><small>(1883–1986) || rowspan="2" | [[Dosya:Mahmut Celâl Bayar.jpg|60px]] || – || 1 Kasım 1937 || 11 Kasım 1938 || rowspan="2" |[[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 9. Bayar I
|--
|| – || 11 Kasım 1938 || 25 Ocak 1939 || 10. Bayar II
|--
! rowspan="2" style="background:#D40000; color:white;" | 4
| rowspan="2" |[[Refik Saydam]]<br><small>(1881–1942) || rowspan="2" |[[Dosya:Refik Saydam.jpg|60px]] || – || 25 Ocak 1939 || 3 Nisan 1939 || rowspan="2" |[[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 11. Saydam I
|--
|| 1939 || 3 Nisan 1939 || 9 Temmuz 1942 || 12. Saydam II
|--
! style="background#D40000; color:white;" | —
| [[Ahmet Fikri Tüzer]]
''(vekâleten)''<br><small>(1878–1942)
| [[Dosya:Ahmet Fikri Tüzer.jpg|60px]] || – || 8 Temmuz 1942 || 9 Temmuz 1942 || [[Cumhuriyet Halk Partisi]] || –
|--
! rowspan="2" style="background:#D40000; color:white;" | 5
| rowspan="2" |[[Şükrü Saracoğlu]]<br><small>(1887–1953) || rowspan="2" | [[Dosya:Sukru Saracoglu.jpg|60px]] || – || 9 Temmuz 1942 || 9 Mart 1943 || rowspan="2" |[[Cumhuriyet Halk Partisi]] || 13. Saracoğlu I
|--
|| 1943 || 9 Mart 1943 || 7 Ağustos 1946 || 14. Saracoğlu II
|--
! rowspan="4" style="background:#348AC9; color:white;" |9
| rowspan="4" |[[Adnan Menderes]]<br><small>(1899–1961) || rowspan="4" | [[Dosya:Adnan Menderes VI. Yasama Dönemi.jpg|60px]] || – || 9 Mart 1951 || 17 Mayıs 1954 || rowspan="4" |[[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] || 20. Menderes II
|--
|| [[1954 Türkiye genel seçimleri|1954]] || 17 Mayıs 1954 || 9 Aralık 1955 || 21. Menderes III
|--
|| – || 9 Aralık 1955 || 25 Kasım 1957 || 22. Menderes IV
|--
|| [[1957 Türkiye genel seçimleri|1957]] || 25 Kasım 1957 || 27 Mayıs 1960 || 23. Menderes V
|-
!10
|[[Cemal Gürsel]]<small>(1895–1966) </small>
|[[Dosya:Cemal_Gürsel_(1).jpg|bağlantı=https://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Cemal_G%C3%BCrsel_(1).jpg|80x80pik]]
|–
|30 Mayıs 1960
|5 Ocak 1961
|[[Türk Silahlı Kuvvetleri|Askeri]]
|24. Gürsel I
|}
== Ayrıca bakınız ==
* [[Türkiye
* [[Başbakan]]
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
[[Kategori:Unvanlar]]
|