Vikipedi

Çarpma krateri: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k iç bağlantı düzeltme AWB ile
düzeltme, yazış şekli: farkedi → fark edi (4) AWB ile
20. satır:
'''Çarpma krateri''', [[Güneş Sistemi]]'ndeki(veya başka bir yerde) bir [[gezegen]]in,[[ayın]] veya başka bir katı cisimin yüzeyininde, daha küçük bir cismin yüzeye [[hiper hız]]la çarpasıyla oluşan bir dairesel çöküntüdür. Patlama veya içsel çökme nedeniyle oluşan [[volkanik krater]]lerin <ref>Basaltic Volcanism Study Project. (1981). Basaltic Volcanism on the Terrestrial Planets; Pergamon Press, Inc: New York, p. 746. http://articles.adsabs.harvard.edu//full/book/bvtp./1981//0000746.000.html.</ref> tersine çarpma kraterleri,çevresindeki araziden yükseklik olarak daha alçakta olan kenar ve zeminleri yükseltir.<ref>Consolmagno, G.J.; Schaefer, M.W. (1994). ''Worlds Apart: A Textbook in Planetary Sciences;'' Prentice Hall: Englewood Cliffs, NJ, p.56.</ref> Çarpma kraterleri küçük,basit,kase biçiminde çöküntüden geniş,karmaşık çoğul halkalı çarpma havuzuna kadar dağılım gösterir. [[Arizona]] eyaletinde bulunan Barringer Meteor Krateri küçük çarpma kraterinin dünya üzerindeki en bilindik örneğidir.
 
Çarpma kraterleri [[Ay]],[[Merkür]],[[Kalisto]],[[Ganymede]]'yi ve ayrıca küçük uyduları ve [[asteroid]]leri de içeren birçok [[Solar Sistem]] elemanlarının baskın coğrafik özellikleridir.Aktif yüzey jeolojik süreçleri daha çok tecrube edinen diğer gezegen ve uydularda ,[[Dünya]],[[Venüs]],[[Mars]],[[Europe]],[[Io]] ve [[Titan]] gibi,görünebilir Çarpma kraterleri zamanla [[tektonikler]] tarafından gerçekleştirilen aşınma,gömülme ve dönüştürülmeden dolayı daha az yaygındır. Bu tarz süreçlerin orijinal krater topoğrafyasını bozduğu durumlarda daha çok [[çarpma yapısı]] veya [[astrobleme]] terimleri kullanılır.Eski literatürde, çarpma krater oluşumunun anlamı tam olarak farkedilmedenfark edilmeden önce yeni farkedilenfark edilen çarpma-ilişkili özellikleri tanımlamak için [[gizli patlama yapısı]] veya [[kriptovolkanik yapı]] terimleri kullanılıyordu.<ref>French, B.M. (1998). ''[[Traces of Catastrophe]]: A Handbook of Shock-Metamorphic Effects in Terrestrial Meteorite Impact Structures;'' Simthsonian Institution: Washington DC, p. 97. http://www.lpi.usra.edu/publications/books/CB-954/CB-954.intro.html.</ref>
 
Merkür,Ay ve Mars'ın güney yüksek arazileri gibi eski yüzeylerin krater oluşum kayıtları,aşağı yukarı 9.3 milyar yıl önceki iç Solar Sistem içerisindeki [[yoğun erken bombardıman]] periodlarını kayıt ediyor.Dünya üzerindeki krater oluşum oranı oldukça az,yine de farkedilebilirfark edilebilir;Dünya ortalama olarak her milyon senede bir,20&nbsp;km çapında bir krater oluşumu için birden üçe kadar çarpma tecrube edinir..<ref>Carr, M.H. (2006) ''The surface of Mars;'' Cambridge University Press: Cambridge, UK, p. 23.</ref><ref>Grieve R.A.; Shoemaker, E.M. (1994). The Record of Past Impacts on Earth in ''Hazards due to Comets and Asteroids,'' T. Gehrels, Ed.; University of Arizona Press, Tucson, AZ, pp. 417-464.</ref> Bu gösteriyor ki gezegende daha önceden keşfedilmiş olanlardan daha fazla genç krater olmalı.İç Solar Sistem'deki krater oluşum oranı,küçük parçalar ailesini yaratan asteroit kuşağı içerisindeki çarpışmalar sonucu dalgalanır.<ref name="BottkeEtAl07">{{cite journal| last=Bottke|first= WF|author2=Vokrouhlický D Nesvorný D.|date=2007|title=An asteroid breakup 160 Myr ago as the probable source of the K/T impactor|journal=Nature| volume= 449|pages=48–53|doi=10.1038/nature06070| pmid=17805288| issue=7158|bibcode = 2007Natur.449...48B }}</ref> 160 milyon yıl önce bir çarpışmada oluşan [[Baptistina]] ailesinin, çarpma oranında ani bir yükselmeye neden olduğu düşünülüyor.Dış Solar Sistem krater oluşum oranı,iç Solar Sİtemdekinden farklı olabilir.
 
Dünya'nın aktif yüzey süreçleri kolaylıkla çarpma kayıtlarını tahrip edebilse de,yaklaşık 170 karasal çarpma krateri tanımlandı..<ref>Grieve, R.A.F.; Cintala, M.J.; Tagle, R. (2007). Planetary Impacts in ''Encyclopedia of the Solar System,'' 2nd ed., L-A. McFadden et al. Eds, p. 826.</ref> Bunların yarıçapı 10 metreden 300 kilometreye kadar bir aralıkta yer alırken , yaş olarak yakın zamanlardan (örneğin 1947'de oluşumuna şahit olunuş Rusya'daki [[Sikhote-Alin Kraterleri]] ) 2 milyar yıla kadar bir süreye dayanır.<ref>Shoemaker, E.M.; Shoemaker, C.S. (1999). The Role of Collisions in ''The New Solar System,'' 4th ed., J.K. Beatty et al., Eds., p. 73.</ref> Jeolojik süreçlerin daha yaşlı kraterleri aşındırma eğiliminden dolayı çoğunun 500 milyon yıldan daha kısa bir süre önce oluştuğu düşünülmektedir.Çarpma kraterleri kıtaların kararlı iç bölgelerinde de bulunmuştur. Okyanus dibinin hızlı değişim oranı, levha tektoniğine bağlı olarak kıtasal bir levhanın başka bir kıtasal levha altına girmesi gibi nedenlere bağlı olarak deniz tabanını araştırmak zor olduğu için çok az [[denizaltı krateri]] bulunabilmiştir.Çarpma kraterleri kendilerine benzeyen [[kaldera]] gibi yeryüzü şekilleri ile karıştırılmamalıdır.
30. satır:
[[Daniel Barringer]](1860-1929) ,çarpma kraterini tanımlayan ilk insan, [[Arizona]]'daki [[Meteor Krateri]]'ni tanımladı,ve bu krater [[Barringer Krateri]] olarak adına atfedildi.İlk olarak Barringer'in fikirleri tam olarak kabul edilmemişti ,hatta Meteor Kraterleri'nin kökeni tam olarak tanımlandığında bile.
 
1920'lerde ,Amerikalı yer bilimci [[Walter.H.Butcher]] şimdilerde çarpma krateri olduğu farkedilenfark edilen [[Amerika Birleşik Devletleri]]'ndeki birçok alan üzerinde çalıştı.Bu kraterlerin büyük patlayıcı olaylar neticesinde oluştuğu kanaatine vardı,ama bu kuvvetin büyük ihtimalle volkanik kökenli olabileceğine inanıyordu.Bununla birlikte 1936'da yerbilimci [[John D.Boon]] ve [[Claude C.Albrittton Jr]] ,Bucher'ın araştırmalarını yeniden gözden geçirdiler ve üzerinde çalıştığı kraterlerin büyük ihtimalle çarpmalara bağlı olarak oluştuğu kanaatine vardılar.
 
Krater oluşumu konusu 1960'lara kadar spekülatif kalmaya devam etti.Bu zamanlarda bazı araştırmacılar,en dikkat çekeni [[Eufene M.Shoemaker]]([[Shoemaker-Levy 9]] [[kuyrukluyıldız]]ının kaşifi) birçok krater üzerindeki detaylı araştırmaları bir araya getirdi ve açık bir şekilde bunların çarpmalara bağlı olarak oluştukları sonucuna vardı,özellikle şoklanmış metamorfik etkilerinin belirlenmesi çarpma olayları ile ilişkilendirildi (en aşına olunanı [[şoklanmış kuvars]]).
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Çarpma_krateri" sayfasından alınmıştır