Vikipedi

Adnan Menderes: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
düzeltme AWB ile
65. satır:
1953 yılında CHP'nin tek-parti iktidarı sırasında edindiği malları haczedildi ve hazineye aktarıldı. [[Halkevleri]] kapatıldı ve [[Köy Enstitüleri]] Öğretmen Okulları'na dönüştürüldü.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72 | başlık = Rifat Serdaroğlu’nun mektubu | tarih = 12 Mayıs 2009 | yayıncı = Hürriyet | yazar = Özdemir İnce | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150923055916/http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/11637642.asp?yazarid=72 | arşivtarihi = 23 Eylül 2015}}</ref>
 
1950-1954 yıllarında Türkiye ekonomide kalkınma dönemine girdi. Bu dönemde serbest piyasa ekonomisine geçişe hız verildi. Yabancılara petrol arama ve çıkarma izni verildi. Yabancı sermayeyi teşvik yasası çıkarıldı. Gelen krediler özellikle tarım alanında kullanmaya başlandı. Tarımda makineleşme çalışmaları yoğunlaştırıldı. [[Marshall Planı]]'nın da katkısıyla ülkede yeni sanayi tesisleri kuruldu. 1954 yılında [[Türkiye Vakıflar Bankası]] kuruldu. Bu dönemde Türkiye'nin [[gayriGayri safi millimillî hasıla]]sı yılda ortalama %9 oranında büyüdü.
 
2 Mayıs 1954 tarihinde yapılan seçimlerde DP büyük bir zafer kazandı. Oyların %57'sini alarak iktidarını tek başına devam ettirdi. Bu oy oranı, 150 yıldan beri fasılalarla batılılaşmaya, modernleşmeye ve [[demokrasi]]yi uygulamaya çalışan Türkiye tarihinde demokratik bir seçimde bir siyasi parti tarafından ulaşılan en yüksek orandı ve bir daha da bu orana ulaşılamadı. DP 502, CHP %35,9 oy oranı ile 31, [[CMP]] %4 oy oranı ile 5, bağımsızlar 3 milletvekili çıkardı. 17 Mayıs'ta Menderes 3. kabinesini açıkladı. Bu kez kendisine daha yakın isimleri bakan olarak seçmişti çünkü önceki 4 yıl içinde İçişleri Bakanı 5, İşletmeler Bakanı 5, Çalışma Bakanı 5, Ulaştırma Bakanı 4, Gümrük ve Tekel Bakanı 4 kez değişmişti.
98. satır:
 
==== Ekonomi politikaları ====
Menderes iktidarlarının önceki döneminde alınan borçların geri ödenememesi ve dış ticaret açığının çok artması yüzünden 1958 yılından itibaren [[Türkiye ekonomisi]] zorluklar yaşamaya başladı. Cumhuriyet tarihinin en yüksek oranlı devaülasyonu yapıldı, dolar 2 liradan 9 liraya çıkarıldı. Türkiye 600 milyon dolar dış borcunu ödeyemeyeceğini açıklayarak moratoryum (borçların ödenemeyeceği ve yeni bir ödeme planına bağlanması ilanı) ilan etti ve [[IMF]] ilk stand-by anlaşması imzalandı.<ref>http://onpunto.com/ShowBlog2.aspxWeb=buzten&CId=80125</ref><ref>http://nealsak.kitapyurdu.com/kitap/120059/kurtarilanbirulkenasilbatirilir.htm</ref>. Menderes, [[ekonomik liberalizm|liberal]] ve dışa açık bir iktisat görüşüne sahipti, özel girişime geçmiş iktidarlara göre daha fazla serbesti tanıdı. Ekonomik girişimleri önceleri toplumun yoksul kesimini mutlu etti, ancak uzun vadede ekonominin dengesi bozuldu, aşırı dış alıma sebep oldu. Sanayileşme ve ekonomik gelişmeyle birlikte kırsal kesimden İstanbul gibi büyük şehirlere göç hızlandı. Bu yüzden büyük şehirlerde ilk gecekondu mahalleleri oluşmaya başladı. Menderes, en çok eleştiriyi, dışa bağımlılık politikaları yüzünden almıştır. Tek parti döneminde kurulan bazı traktör ve basma fabrikaları Menderes döneminde özelleştirildi veya ekonomik olmadıkları için kapatıldı. [[Nuri Demirağ]] tarafından kurulduktan sonra İsmet İnönü tarafından devletleştirme kapsamına alınan uçak ve uçak motoru fabrikaları, [[Eskişehir]] tank fabrikası ve [[Kırıkkale]] silah fabrikası Menderes döneminde [[NATO]] standartlarına uymadıkları gerekçisiyle kapatıldılar.{{fact}} Nuri Demirağ, THK aleyhine açtığı davasını kaybettikten sonra, Türkiye'de [[adalet]] kavramının gelişmesi için tek-parti diktatörlüğünün devrilerek çok-partili [[demokratik]] düzenin getirilmesi gerektiğine inanmıştı. Bu düşünceyle siyasete atıldı. 1945 yılında Türkiye’nin ilk muhalafet partisi olan [[MilliMillî Kalkınma Partisi]]’ni kurdu. Parti, 1946 ve 1950 seçimlerinde meclise giremedi. 1954 seçimlerinde Demokrat Parti'den adaylığını koydu, [[Sivas]] milletvekili oldu.
 
1930'ların sonlarında başlatılan Banknot Matbaası kurma işi İkinci Dünya Savaşı nedeniyle aksadı; ancak 1951 yılında kuruluş süreci yeniden başlatıldı ve 1958 yılında Ankara'da Banknot Matbaası kurularak, ilk banknotların [[Birleşik Krallık]]'ta basılmaya başlanmasından 120 sene sonra Türkiye Cumhuriyeti banknotlarının artık Türkiye'de basılması sağlandı.<ref>http://www.tcmb.gov.tr/yeni/egm/b001000.html</ref>
120. satır:
[[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]]'li bazı milletvekillerinin bazı [[cunta]]cı subaylarla sürekli temas halinde olduğu istihbaratını alan Hükümet, bu durumu soruşturmak için "Tahkikat Komisyonu"nu kurdu. 15 [[Demokrat Parti (1946)|DP]] milletvekilinden oluşan komisyon hem suçlama hem de yargılama hakkına sahipti ve kararlarına itiraz edilemiyordu. Ayrıca uygun gördüğü toplantıları ve yayınları yasaklama hakkına sahipti. Komisyonun ilk işi Muhalefet partisi [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] aleyhine soruşturma açmak oldu. Bu durum karşısında "bu yolda devam ederseniz sizi ben de kurtaramam" dediği ve birkaç ay önce [[Güney Kore]]'de gerçekleşen [[askeri darbe]]ye gönderme yaparak "Türk ordusu Kore ordusundan daha az şerefli değildir" diye konuştuğu için [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından, "[[askeri darbe]]yi teşvik ettiği" gerekçesiyle [[İsmet İnönü]]'ye 12 oturum meclisten men cezası verildi.{{olgu}} [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] Meclis Grubu'nun duruma itiraz etmesiyle olaylar iyice büyüdü ve sonunda [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] milletvekilleri polis zoruyla meclisten çıkartıldı. Meclis dışında ise üniversitelerde hükümete karşı protestolar düzenleniyordu ve 28 Nisan 1960 tarihinde [[İstanbul Üniversitesi]] öğrencisi Turan Emeksiz hükümete karşı [[İstanbul Üniversitesi]]'nde düzenlenen bir protesto mitinginde polisin açtığı ateş sonucu öldü. Hüseyin Onur ise sol bacağı kesilerek kurtarıldı. Hukukun üstünlüğünü savunan [[Yargıtay (Türkiye)|Yargıtay]] Başkanı Bedri Köker, Yargıtay Başsavcısı Rifat Alabay, Yargıtay 2. Başkanlarından Haydar Yücekök, Yargıtay Üyeleri Melehat Ruacan, Kamil Çoşkunoğlu, Faik Uras ve İlhan Dizdaroğlu 'görülen lüzum üzerine' re'sen günde emekliye sevkedildiler<ref>http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=6240747&yazarid=72</ref>. 5 mayıs 1960'ta Ankara [[Kızılay Meydanı]]'nında [[555K]] parolasıyla büyük bir protesto mitingi düzenlendi. 21 Mayıs'ta ise [[Harp Okulu]] öğrencileri ve subaylardan oluşan yaklaşık 1000 kişi [[Ankara]]'da hükümet aleyhinde sessiz bir yürüyüş yaptı<ref name="taraf2" /><ref>http://www.taraf.com.tr/makale/5783.htm</ref><ref>http://www.taraf.com.tr/makale/5799.htm</ref>.
 
Sonunda [[27 Mayıs 1960]] sabaha karşı saat 4'te radyoda Kurmay Albay [[Alparslan Türkeş]] [[Türk Silahlı Kuvvetleri|TSK]] olarak yönetime el koyduklarını belirtti ve [[askeri darbe]]nin sebeplerini bir radyo bildirisi ile halka duyurdu. Menderes ise [[27 Mayıs 1960]] günü [[Kütahya]]'da Albay [[Muhsin Batur]] tarafından gözaltına alınarak [[Ankara]]'ya götürüldü. Daha sonra da ve diğer tutuklu [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] üyeleri ile birlikte [[Yassıada]]'da hapsedildi.<ref>http://www.milliyet.com.tr/Yazar.aspx?aType=YazarDetay&Date=24.12.2009&ArticleID=1176324&AuthorID=75&b=Menderesin hucresi Ocalaninkinden kucuktu&a=Can Dündar&ver=71</ref> Darbeci subaylar ise [[Cemal Gürsel]] başkanlığında kurulan [[MilliMillî Birlik Komitesi]] ve kurucu meclis ile beraber ülke yönetimini devraldı. Yeni bir anayasa oluşturulması için ülkenin önde gelen hukuk profesörlerinden bir anayasa komisyonu kuruldu. Menderes ve diğer DP üyeleri ise bulundukları [[Yassıada]]'da kurulan [[Yüksek Adalet Divanı]] tarafından yargılanmaya başladı. Yapılan oturumlar her gece radyoda Yassıada Saati programında halka duyuruluyordu. 9 Temmuz 1961 tarihinde Anayasa Komisyonu'nun hazırladığı yeni [[anayasa]] için yapılan [[halk oylaması]]nda %61,7 oy oranı ile kabul edilerek yürürlüğe girdi.<ref>http://www.anayasa.gen.tr/1961ay.htm</ref><ref>http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=233026</ref> 1961 Anayasası'nın [[referandum]] sürecinde, hayır oyu yönünde propaganda yapmak serbest olmadığı halde,<ref>http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/news-26556-173-darbe-meclisleri.html</ref> [[Aydın]], [[Bolu]], [[Bursa]], [[Çorum]], [[Denizli]], [[İzmir]], [[Kütahya]], [[Manisa]], [[Sakarya]], [[Samsun]] ve [[Zonguldak]] vilayetlerinde 1961 Anayasası çoğunluk tarafından reddedildi.
 
== Menderes'e yöneltilen suçlamalar ==
144. satır:
 
== İdamı ==
[[27 Mayıs darbesi]]ni yapan [[cunta]]cıların özel olarak kurdukları mahkeme olan [[Yüksek Adalet Divanı]] 9 ay 27 gün süren yargılama süreci sonunda 14 kişinin idamına, 31 kişinin de ömür boyu hapse mahkûm edilmesine karar verdi. Geri kalan 418 sanığa ise 6 ay ile 20 yıl arasında değişen hapis cezaları veya beraat kararı verildi. Akabinde [[Pakistan]] devlet başkanı [[Muhammed Eyüb Han]] ve [[İran]] Şahı [[Muhammed Rıza Pehlevi]], [[Amerika Birleşik Devletleri]] başkanı [[John F. Kennedy|Kennedy]], [[Fransa]] cumhurbaşkanı [[Charles de Gaulle]], [[Birleşik Krallık]] Kraliçesi [[II. Elizabeth]], [[Almanya]] Başbakanı [[Konrad Adenauer]] idamların durdurulması için [[Cemal Gürsel]] başkanlığındaki [[MilliMillî Birlik Komitesi]]'ne çağrıda bulundular. Cemal Gürsel başkanlığındaki [[MilliMillî Birlik Komitesi]]; [[Celâl Bayar]], Adnan Menderes, [[Hasan Polatkan]] ve [[Fatin Rüştü Zorlu]] dışındakilerin idam cezasını affetti. Celâl Bayar'ın cezası yaş haddi nedeniyle ömür boyu hapse çevrildi. [[Fatin Rüştü Zorlu]] ve [[Hasan Polatkan]] 16 Eylül 1961 tarihinde ve adet olduğu üzere sabaha karşı, o gün başarısız bir intihar teşebbüsünde bulunan, tutanaklara da geçen; tutuklu kaldığı süre içerisinde görevli bazı askerlerce sözlü ve fiziksel olarak [[şiddet]] gören<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ahaber.com.tr/tarih/2015/04/13/iste-adnan-menderese-iskencenin-belgeleri | başlık = İşte Adnan Menderes'e işkencenin belgeleri. | tarih = 13 Nisan 2015 | yayıncı = A Haber | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151221141202/http://www.ahaber.com.tr/tarih/2015/04/13/iste-adnan-menderese-iskencenin-belgeleri | arşivtarihi = 21 Aralık 2015}}</ref> Adnan Menderes ise [[İmralı Adası]]'nda 17 Eylül 1961'de sağlık muayenesini yapan doktor heyetinden sağlam raporu alınmasının akabinde, öğleden sonra saat 13:21'de idam edildi.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tarihtebugun.org/17298-17-eylul-1961_Adnan_Menderes_imrali_adasinda_idam_edildi.html | başlık = 17 Eylül 1961 - Adnan Menderes İmralı adasında idam edildi | erişimtarihi = 28 Mayıs 2016 | yayıncı = Tarihte Bugün | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150316105515/http://www.tarihtebugun.org/17298-17-eylul-1961_Adnan_Menderes_imrali_adasinda_idam_edildi.html | arşivtarihi = 16 Mart 2015}}</ref> O dönem iktidara gelenlerin talebiyle idamlar yargı mensubu [[Salim Başol]] tarafından onaylanmıştır.
 
== Ölümünden sonra ==
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Adnan_Menderes" sayfasından alınmıştır