Vikipedi

Gazel: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Hiroşi (mesaj | katkılar)
Devriyeler
38.354 değişiklik
Gerekçe: + vandalizm amaçlı değişiklik
Noyder (mesaj | katkılar)
34.095 değişiklik
Değişiklik özeti yok
1. satır:
{{düzenle|tarih=Şubat 2017}}
'''Gazel''' Türkçe [[Divan edebiyatı]]nın en yaygın nazım şeklidir. Gazel sözcüğü sözlük tarifi ile "kadınlarla sevgi üzerine konuşmak, söyleşmek" anlamina gelir.
Divan edebiyatının en yaygın nazım şeklidir.Anlamı kadınlara söylenen güzel sözdür.Kafiye örgüsü "aa,ba,ca" şeklinde olur. İlk beyite matla matladan sonraki beyte hüsn-i matla; son beyite makta, maktadan önceki beyite hüsn-i makta denir. En güzel beyite beyt'ül gazel ya da şah beyit denir. Şairin mahlasının geçtiği beyite Taç Beyit ya da tahallüs denir. Matla mısrası gazelin sonunda tekrarlanırsa reddi matla denir. Matladan başka mısra tekrarlanırsa reddi mısra denir. Bu uygulama Tanzimat döneminde yapılmıştır. Sebki hint şairleri iki matla kullanır. Böyle gazellere zul metali denir. Gazeldeki beyitler sadece kafiye, vezin değil anlam bakımından da birbirine bağlanmış ise buna yek ahenk denir. Bütün beyitler aynı güzellikte ise yek avaz denir. Mahlas beyitten sonra birkaç beyit eklenerek biri övülürse ona müzeyyel gazel denir. Arapça,Farsça,Türkçe ile karışık söylenmiş gazellere mülemma gazel denir. İki şairin birlikte veya beyit beyit söyledikleri gazele müşterek gazel denir. Matladan sonra gelen beyitlerin ortalarI ilk beyit ile kafiyeli ise musammat gazel denir. Kafiyesine de iç kafiye denir. Musammat gazeller mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün ya da Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün şeklinde yazılır. Her mısrada aks sanatı yapılmış gazellere mükerrer gazel denir. Gazellerde beyit sayısı genellikle 5-15 arası değişir. Ortalama olarak gazel beyit 5-7-9 arası yazılır. Gazeller her aruzun kalıbıyla yazılır. Bir şairi aynı vezin ve kafiyeyle gazeline başka gazel yazmaya tanzir denir. Gazele de naziri denir. Eğer nazire ters anlamda yazılmışsa buna nakize denir. Gazelde en çok aşk konusu işlenir. Rindlik, tasavvuf ,şarap zevki diğer konulardır.Aşkla ilgili gazellere aşıkane`; beşeri aşkı anlatan gazellere şuhane; yaşamdan zevk almayı anlatan gazellere rindane; gazel öğretici gazellere hakimane gazel denir.
 
== Gelismesi ==
Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü olan gazel Fars edebiyatında nazım şekli haline gelmiştir. Arap şiirinde nesib anlamında kadın ve aşktan söz eden kaside şeklinde yazılmış şiirlere tegazzül denir. Farsça gazel söyleyen ilk Şehidi Belhi'dir .Batı Türkçesi ile ilk gazel 13.yy. ikinci yarısında ve Anadolu'daki ilk menakıbname olan "Menakıbı Evhaduddini Kirmani adlı eserdeki gazel ile Mevlana'ya ait gazeldir.<ref>eski türk edebiyatı el kitabı</ref> Klasik Arap şiirinde gazel genel olarak üç başlık altında incelenmektedir. Bunlardan en önemlisi saf, temiz ve iffetli duyguların işlenmiş olduğu 'Uzrî Gazel'dir. Diğer ikisi ise Sarih (Açık) Gazel ve Sınaî (Yapay) Gazeldir. Her ne kadar Cemil b. Ma'mer'in ve Mecnunu Leylâ'nın öncülüğünü üstlendiği 'Uzrî Gazel 2016 yılında dilimizde detaylı şekilde ele alındıysa da Arap gazelinin diğer iki kolu henüz Türkçede işlenmemiştir<ref>Ayyıldız, Esat, Abbasî Dönemine Kadar 'Uzrî Gazel, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.</ref>.▼
 
Gazel Arapça edebiyatda bir nazım şekli değildir bir [[kaside]]nin başında bulunan aşktan, sevgiliden söz eden kisimlara verilen addır. Diğer bir adla "nesîb" olarak bilinir. Fakat sonraları bir şairin bahar, aşk, sevgili, şarap vb. coşkulu haller karşısındaki duygularını, kisa veya uzun olarak, ele alan şiirlere gazel denilmiştir. Arap şiirinde nesib anlamında kadın ve aşktan söz eden kaside şeklinde yazılmış şiirlere "tegazzül" denir.
 
▲Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü olan gazel Fars edebiyatında nazım şekli haline gelmiştir. Arap şiirinde nesib anlamında kadın ve aşktan söz eden kaside şeklinde yazılmış şiirlere tegazzül denir. Farsça gazel söyleyen ilk Şehidi Belhi'dir .Batı Türkçesi ile ilk gazel 13.yy. ikinci yarısında ve Anadolu'daki ilk menakıbname olan "Menakıbı Evhaduddini Kirmani adlı eserdeki gazel ile Mevlana'ya ait gazeldir.<ref>eski türk edebiyatı el kitabı</ref> Klasik Arap şiirinde gazel genel olarak üç başlık altında incelenmektedir. Bunlardan en önemlisi saf, temiz ve iffetli duyguların işlenmiş olduğu 'Uzrî Gazel'dir. Diğer ikisi ise Sarih (Açık) Gazel ve Sınaî (Yapay) Gazeldir. Her ne kadar Cemil b. Ma'mer'in ve Mecnunu Leylâ'nın öncülüğünü üstlendiği 'Uzrî Gazel 2016 yılında dilimizde detaylı şekilde ele alındıysa da Arap gazelinin diğer iki kolu henüz Türkçede işlenmemiştir<ref>Ayyıldız, Esat, ''Abbasî Dönemine Kadar 'Uzrî Gazel'', Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.</ref>.
 
Islâmiyet’i kabulünden sonra İran’da Arap şiirinin etkisi altında oluşturulan "yeni İran edebiyatı" içinde gazel lirik şiirin en tercih edilen nazim şekillerinden biri olmuştur. Yeni İran şiirinde Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü olan gazel Fars edebiyatında nazım şekli haline gelmiştir. Farsça gazel söyleyen ilk "Şehidi Belhi"'dir
 
Batı Türkçesi ile ilk gazel 13.yy. ikinci yarısında ve Anadolu'daki ilk menakıbname olan "Menakıbı Evhaduddini Kirmani" adlı eserdeki gazel ile Mevlana'ya ait gazeldir.<ref>''Eski Türk edebiyatı el Kitabı''</ref>
 
== Yapısal terimler==
 
Kafiye örgüsü "aa,ba,ca" şeklinde olur. İlk beyite "matla", matladan sonraki beyite "hüsn-i matla"; son beyite "makta", maktadan önceki beyite "hüsn-i makta" denir. En güzel beyite "beyt'ül gazel" ya da "şah beyit" denilir. Şairin "mahlas"ının geçtiği beyite "Taç Beyit" ya da "tahallüs" denir. Matla mısrası gazelin sonunda tekrarlanırsa "reddi matla" denir. Matladan başka mısra tekrarlanırsa "reddi mısra" denir.
 
Bu uygulama Tanzimat döneminde yapılmıştır. "Sebki hint" şairleri iki matla kullanır. Böyle gazellere "zul metali" denir. Gazeldeki beyitler sadece kafiye, vezin değil anlam bakımından da birbirine bağlanmış ise buna yek ahenk denir. Bütün beyitler aynı güzellikte ise yek avaz denir. Mahlas beyitten sonra birkaç beyit eklenerek biri övülürse ona müzeyyel gazel denir. Arapça,Farsça,Türkçe ile karışık söylenmiş gazellere mülemma gazel denir. İki şairin birlikte veya beyit beyit söyledikleri gazele müşterek gazel denir. Matladan sonra gelen beyitlerin ortalarI ilk beyit ile kafiyeli ise musammat gazel denir.
 
Kafiyesine de iç "kafiye" denir. Musammat gazeller<br/>
mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün <br/>ya da <br/>
Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün<br/> şeklinde yazılır. Her mısrada aks sanatı yapılmış gazellere "mükerrer gazel" denir.
 
Gazellerde beyit sayısı genellikle 5-15 arası değişir. Ortalama olarak gazel beyit 5-7-9 arası yazılır. Gazeller her aruzun kalıbıyla yazılır.
 
Bir şairi aynı vezin ve kafiyeyle gazeline başka gazel yazmaya "tanzir" denir. Gazele de "naziri" denir. Eğer nazire ters anlamda yazılmışsa buna "nakize" denir.
 
Gazelde en çok aşk konusu işlenir. Rindlik, tasavvuf ,şarap zevki diğer konulardır. Aşkla ilgili gazellere "aşıkane"; beşeri aşkı anlatan gazellere "şuhane"; yaşamdan zevk almayı anlatan gazellere "rindane"; gazel öğretici gazellere "hakimane" gazel denir.
 
== Özellikleri ==
 
* Gazel, beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
Satır 14 ⟶ 40:
== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}
 
== Dış kaynaklar==
 
* Pala, İskender (1999 27.bas. 2016), ''Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü'', İstanbul:Kapı Yayınları, ISBN:9758950218, Sayfa
* Dilçin, Cem (1983) ''Örneklerle Türk Şiir Bilgisi'', Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları ISBN: 9789751604897
* İpekten, Haluk (1994, 14.bas.2011), ''Eski Türk Edebiyatı Nazım şekilleri ve Arûz'', İstanbul:Dergah Yayınları, ISBN 9759953539
* Muallim Nâci,(haz. M. A. Yekta Saraç), (2004) ''Edebiyat Terimleri: Istılahât-ı Edebiyye'', İstanbul:
* Tural, Sadık Kemal (ed.) (2001, 2003, 2004, 2005, 2006), ''Türk Dünyası Edebiyat Terimleri ve Kavramları Ansiklopedik Sözlüğü'' 5 Cilt, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, ISBN:3990000025722
 
== Dış bağlantılar ==
 
* İpekten, Haluk (1996) "Gazel", ''Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. c.13 say. 440-442'' Online: [http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c13/c130244.pdff]
 
{{Divan edebiyatçıları}}
{{Müzik-taslak}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazel" sayfasından alınmıştır