Vikipedi

Afganistan: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Değişiklik özeti yok
Taslak maddede neyin eksiği, neyin kaynağı? Sorunlu ifade varsa kaynaksız yeniden eklenebilir tabii.
1. satır:
{{Ülkebirleştir|Afganistan}}{{Etnik grup bilgi kutusu
| grup = Afganistan'daki Türkler
| kendi_dilinde_adı = '''Farsça''' :
| resim =
'''جمهوری اسلامی افغانستان''' <br /> '''Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān '''
| başlık =
'''Peştuca''' : ''' د افغانستان اسلامي جمهوریت ''' <br /> '''Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat'''
| nüfus = '''4,500'''
| adı = Afganistan
| bölgeler =
| tam_adı = Afganistan İslam Cumhuriyeti
| diller = [[Türkçe]]
| bayrak_resmi = Flag of Afghanistan.svg
| dinler =
| arma_resmi = Coat of arms of Afghanistan.svg
| ilgili gruplar =
| slogan = لا إله إلاَّ الله و أشهد أن محمد رسول الله
(Allah'tan Başka İlah Yoktur. Muhammed O'nun elçisidir.)
| ulusal_marş =
| kraliyet_marşı =
| diğer_sembol_adı =
| diğer_sembol_resmi =
| harita_resmi = Afghanistan (orthographic projection).svg
| harita_açıklaması =
| harita2_resmi =
| harita2_açıklaması =
| başkent = [[Kâbil, Afganistan|Kâbil]]
| latd=34 | latm=32 | latNS =N
| longd=69 | longm=08 | longEW =E
| en_büyük_şehir = [[Kâbil, Afganistan|Kâbil]]
| en_büyük_yerleşim =
| en_büyük_yerleşim_tipi =
| resmî_diller = [[Darice]], [[Peştuca]]
| bölgesel_diller =
| dil_tipi =
| diller =
| etnik_gruplar =
| etnik_grup_yılı =
| milliyet = [[Afgan]]
| yönetim_biçimi = Başkanlık Tipi Cumhuriyet
| yönetici_unvanı1 = [[Devlet başkanı]]
| yönetici_adı1 = [[Eşref Gani Ahmedzai]]
| yönetici_unvanı2 = [[Başkan yardımcısı]]
| yönetici_adı2 = [[Abdül Reşid Dostum]]
| yönetici_unvanı3 = [[Genel Vali]]
| yönetici_adı3 = [[Abdullah Abdullah]]
| olay1 = [[Bağımsızlık]] <br /> - Tarih
| olay1_tarihi = [[Birleşik Krallık]]'tan <br /> [[8 Ağustos]] [[1919]]
| olay2 =
| olay2_tarihi =
| olay3 =
| yüzölçümü_sırası =
| yüzölçümü = 652.864<ref name="Area and administrative Population">[http://cso.gov.af/en Central Statistics Organization of Afghanistan]: [http://cso.gov.af/en/page/4722/2012-2-13 Statistical Yearbook 2012-2013]: [http://cso.gov.af/Content/files/Area%20and%20Administrative%20and%20Population.pdf Area and administrative Population]</ref>
| yüzölçümü_milkare = 252.072
| yüzölçümü_dipnotu =
| su_yüzdesi =
| yüzölçümü2 =
| yüzölçümü2_açıklaması =
| FR_dipnot2 =
| FR_IGN_yüzölçümü =
| FR_IGN_yüzölçümü_milkare =
| FR_IGN_yüzölçümü_sırası =
| FR_dipnot3 =
| kadastro_yüzölçümü =
| kadastro_yüzölçümü_milkare =
| kadastro_yüzölçümü_sırası =
| sayım_nüfusu = 31,822,848<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html | başlık = The World Factbook: Afghanistan | erişimtarihi = 24 Temmuz 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151106114223/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html | arşivtarihi = 6 Kasım 2015}}</ref>
| sayım_nüfusu_sırası = 40.
| sayım_nüfusu_tarihi = 2014
| nüfus_yoğunluğu = 43
| nüfus_yoğunluğu_milkare =
| nüfus_yoğunluğu_sırası =
| nüfus_yoğunluğu_dipnotu =
| GSYİH_SAGP = $36.838 milyar<ref name="imf2">{{Web kaynağı | url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=40&pr.y=12&sy=2012&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= | başlık = Afghanistan | yayıncı = Uluslararası Para Fonu | erişimtarihi = 26 Nisan 2014 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151106114223/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=40&pr.y=12&sy=2012&ey=2014&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= | arşivtarihi = 6 Kasım 2015}}</ref>
| GSYİH_SAGP_sırası =
| GSYİH_SAGP_yılı = 2014
| kişi_başına_düşen_GSYİH_SAGP = $1,177<ref name=imf2/>
| kişi_başına_düşen_GSYİH_SAGP_sırası =
| GSYİH_düşük = $21.747 milyar<ref name=imf2/>
| GSYİH_düşük_sırası =
| GSYİH_düşük_yılı = 2014
| kişi_başına_düşen_GSYİH_düşük = $695<ref name=imf2/>
| kişi_başına_düşen_GSYİH_düşük_sırası =
| Gini =
| Gini_sırası =
| Gini_yılı =
| Gini_kategorisi =
| İGE =
| İGE_sırası =
| İGE_kategorisi =
| para_birimi = [[Afgani]]
| para_birimi_kodu =
| zaman_dilimi = [[UTC]] +4:30
| utc =
| yaz_zaman_dilimi =
| yaz_utc =
| takvim =
| trafik_akışı =
| cctld = [[.af]]
| ISO_3166_kodu =
| telefon_kodu = +93
| harita3_resmi =
| harita3_açıklaması =
| dipnotlar =
| dipnot1 =
}}
'''Afganistan'daki Türkler''', [[Türkiye]]'den gidip [[Afganistan]]'a yerleşen [[Türkler]]'e verilen genel bir addır. Türkiye'den Afganistan'a genellikle işçi göçü olmuştur. Ülkedeki toplam Türk nüfus 4,500 civarıdır. Ülkeye göç [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] tarafından işgal edildikten sonra durma noktasına gelmiştir.
'''Afganistan''', resmî adıyla '''Afganistan İslam Cumhuriyeti''' [[Orta Asya]]'da yer alan ve [[deniz]]e [[sınır]]ı olmayan bir [[ülke]]dir. [[Orta Asya]]'da bulunur; ama [[etnik]] ve [[kültür]]el bağlarından dolayı bazı kaynaklar tarafından [[Orta Doğu]]'da kabul edilir. Doğu ve güneyde [[Pakistan]], batıda [[İran]], kuzeyde [[Türkmenistan]], [[Özbekistan]] ve [[Tacikistan]], doğuda da ufak bir [[sınır]]la [[Çin Halk Cumhuriyeti|Çin]] ile çevrilidir.
 
{{Ülkelerine göre Türkler}}
Afganistan, farklı ülkerden gelen ulusları da barındırır. Ayrıca nüfusa oranları %5'i geçmeyen birçok etnik kökenli halk da (örneğin [[Beluciler]], [[Türkmenler]], [[Nuristaniler]], [[Araplar]] vs.) bu ülkede yaşamaktadır.
 
[[Kategori:Afganistan'daki etnik gruplar|Türk]]
Ticaretin merkez noktalarından birinde olan Afganistan, bu stratejik konumu nedeniyle tarih boyunca [[Türkler]], [[İranlılar]], [[Yunanlar]], [[Araplar]], [[Moğollar]], [[Britanyalılar]] ve [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler]] gibi çeşitli ulusların istilasına uğramıştır.{{kaynak belirt}}
[[Kategori:Ülkesine göre Türkler]]
 
== Etimoloji ==
Afganistan ismi, ([[Farsça]]: '''افغانستان''') Afgan toprakları anlamına gelir.
 
== Tarihçe ==
{{ana madde|Afganistan tarihi}}
Arkeolojik kazılarda paleolitik, mezolitik, neolitik, bronz ve demir çağlarına ait tipik eserlere rastlanan Afganistan topraklarında, kentsel yaşamın MÖ 3000 ile MÖ 2000 yılları arasında başlamış olabileceği değerlendirilmektedir. Afganistan’da [[Ahameniş İmparatorluğu|Ahameniş]] hakimiyeti [[II. Kiros]] tarafından MÖ 6. yüzyılda kurulmuş ve [[I. Darius]] tarafından güçlendirilmiştir. Bu siyasi varlık [[Büyük İskender]]’in Afganistan fetihlerine kadar hüküm sürmüştür.
 
Büyük İskender’in Keyaniyan Devleti’ni yıkması ile Makedonyalılar Afganistan topraklarında hüküm sürmeye başlamıştır. Afganistan’daki son Yunan Kral Hermaeus, MS 45 yılına doğru [[Kuşanlar]]ın egemenliğini kabul etmiştir. Bu döneme kadar yaklaşık iki yüz yıl, küçük Yunan prenslikleri, [[Yüeçiler]]in baskısı ile kuzeyden güneye sürülerek Afganistan’ın büyük bir kısmını işgal eden [[İskitler]] ve işgalci diğer kavimlerle beraber yaşamışlardır. [[İskitler]] Afganistan’dan Hindistan’a
Baltistan, İran’a Herat üzerinden yürümekle birlikte bugün Sistan olarak anılan o zamanki “Drangiana” bölgesini ele geçirmişlerdir. [[İskitler]] ayrıca Büyük İskender’in haleflerinden bir Yunan prensin elindeki Baktriya’yı işgal etmişlerdir. Ancak [[Yüeçiler]]in baskısı devam edince buradan da çıkmak zorunda kalmışlardır.
 
Sistan (Sakastana) bölgesindeki İskitler üzerinde önemli etkiler bırakan [[Part İmparatorluğu]], [[Baktriana Devleti]]’nin kurulduğu dönemlerde Kuzey İran'da siyasi bir varlık olarak ortaya çıkmıştır. [[Yüeçiler]] MÖ 140 yılında Kuşanların liderliğinde Baktria bölgesi ele geçirerek egemenlikleri altına almaları sonucu bölgenin etnik ve kültürel yapısı bu yeni katılımla daha da zenginleşmiştir. Yüeçiler’in beş kolundan biri olan Kuşanlar, diğer Yüeçi prenslikleri üzerinde hakimiyet kurduktan sonra Afganistan’da bulunan rakip devletleri MÖ 50 ile MS 50 yılları arasında etkisiz hale getirmeyi başarmışlardır. Kuşanlar, Part İmparatorluğu'na boyun eğdirmiş ve [[Kabil]]’i de ele geçirmişlerdir. Kuşan hakimiyet
alanı I. Kaphidies zamanında Afganistan’ı da içine alacak şekilde Parthia ülkesinden Ganj Nehri’ne kadar, kuzeyde ise Soğd ülkesine kadar genişlemiştir. Bugünkü [[Bagram]] şehri ise iki bin yıl önce Kuşanlara başkentlik yapmıştır.
 
Kuşanlardan sonra [[Akhunlar]] 460 yılı civarında, Hazar Denizi’nden başlayan ve doğuya doğru Kuzey Afganistan’ı da içine alan bir devlet kurmuşlardır. Bölgenin Akhun hakimiyetine girmesine kadar devam eden dönem, Afganistan’da İran ve
Hindistan nüfuz mücadelesi dönemi olmuştur. Bu dönemde Partların etkisi tamamıyla ortadan kalkmış ve onların yerini Sasaniler almıştır. Kuşanların Afganistan’daki hakimiyeti 5. yüzyıl sonuna doğru Sasanilerle mücadele eden Akhunların bölgeyi istila etmelerine kadar sürmüştür. Akhunların güçlenmesi ile etkisizleşen Kuşan beyleri ise “Şahi” unvanı ile Müslümanların Afganistan topraklarında görülmeye başladıkları 880 yılına kadar Kabil’de hüküm sürmeye devam etmişlerdir.
 
Arap ordularının önce 636 yılında El Kadisiye’de, ardından 642 yılında Nihavend Savaşı’nda Sasanileri yenmeleri ile İslamiyetin yayılması doğuya doğru ivme kazanmıştır. Basra Valisi Abdullah Bin Amir 650 yılında bir ordusunu Horasan’a, diğer bir ordusunu da Sasani Kralı [[III. Yezdigirt]]’in peşinden Sistan’a doğru göndermiştir. Sasani Kralı’nın ele geçirilip öldürüldüğü bu sefer sonunda Arap orduları ilk defa Batı ve Kuzey Afganistan’ı, Baktria ve Herat’ı işgal etmişlerse de bölgede tamamen hakimiyet kuramamışlardır. Ancak [[Muaviye]] döneminde, 698 ve 700 yılında İslam orduları [[Kabil]]' i almak için saldırılarda bulunmuştur. 861 yılında Sistan’daki askeri güce komuta etmeye başlayan Yakub bin Leys komutasındaki [[Saffariler]], 867 yılında Kirman, Şiraz ve Herat’ı ele geçirdi. 871 yılında ise Belh, Toharistan ve Kabil bölgesinin yönetimi halife tarafından Yakub bin Leys’e verilmiştir. İran Platosu, Orta Asya ve Hindistan Alt Kıtası arasında bu üç istikamete bağlantı sağlayan stratejik özelliği ile Kabil Vadisi, yükselen İslamiyet dalgasına karşı uzun yıllar direniş merkezi olmuştur. Bu dönemde Orta Asya kökenli kavimlerin Afganistan’daki hakimiyetlerinin öne çıktığı görülmektedir.
 
Afganistan toprakları bu zaman diliminde Türk soylu kavimler ile İrani kavimler arasında bir mücadele ve hakimiyet sahası olmuştur. Saffarilerin 900 yılında [[Samanîler]]e mağlup olmasıyla Afganistan'ın bir bölümü Samani egemenliğine geçti. Gazneliler Hanedanı’nın asıl kurucusu Sebük Tigin, Samanilerin otoritesini tanımakla birlikte kendi adına para bastırmış, Zamin-Davar, Gor ve Zabilistan, bölgesinde güçlü bir otorite tesis etmiştir. Afganistan’da böylelikle egemenlik kuran Sebük Tigin, Gazne’yi işgal eden ve Kabil bölgesinde hakimiyet kurmaya çalışan Pencab Racası Jaipal’a karşı başlattığı mücadele
sonunda 988 yılında Kabil ve civarını kendi hakimiyet alanına alarak [[Gazne Devleti]] topraklarına katmıştır. Taciklerin bir kolu olan [[Gurlular]] ile Behramşah’ın uzun süren mücadelesi Gaznelilerin aleyhine sonuçlanmış ve [[Gazne]], Gurlu beyi Alaaddin tarafından ele geçirilmiştir. Gurlular 1187 yılında [[Gazne Devleti]]' ni tamamen ortadan kaldırmıştır. Ancak Gurluların Afganistan Platosu’nda kurmuş oldukları hakimiyet de uzun sürmemiştir. Gurlu ordusu 1204 yılında [[Harzemşahlar]] ve [[Karahitaylar]]' ın müşterek ordusuna karşı yapmış olduğu savaşta yenilmesinden sonra Gazne bir süre Gurlu ordusunda görevli Türk komutanların denetimine geçmiştir. Gazne, 1215 yılında [[Harzemşahlar]] tarafından ele geçirilmiş ve [[Gurlular]] dönemi Afganistan’da tamamen kapanmıştır. Harzemşahların egemenliğide uzun sürmemiş, [[Cengiz Han]] önderliğindeki [[Moğollar]] tarafından [[Gazne]], Kabil ve 1222 yılında [[Herat]] ele geçirildi. [[Ögeday]]’in ölümü ve Moğol İmparatorluğunun bölünmesi üzerine Afganistan, [[İlhanlılar]]ın yönetimine girmiştir.
 
Bölgedeki Moğol egemenliği, 14. yüzyıl sonlarında [[Timur]] ordularınca sona erdirilmiştir. Timur'un kurduğu devlet, ölümünden sonra dağılmışsa da torunlarından [[Babür Şah|Muhammed Babür]]’ün bölgede kurduğu Türk devleti uzun süre yaşamıştır. [[Babür]]'ün Afganistan'ı merkez yaparak kurduğu devlet, sadece buraya değil Hindistan'a da Türkler’in tekrar yerleşmesini sağlamıştır.
 
[[Babür Devleti]], Afganistan'ı hakimiyet altında tutmakla birlikte Hindistan ve Afganistan arası dengeyi sağlayamamış ve ağırlığı Hindistan'a kaydırmıştır. Bu durum; kuzeyden [[Özbekler]] ve kuzeybatıdan da [[Safeviler]]in Afganistan’a inmesine sebep olmuştur. Böylece 17. yüzyılın ortalarına doğru Abdali ve Galzay adını almış olan Halaçlar, dağlık bölgelerden [[Kandehar]] ve [[Zemindaver]]’in daha verimli bölgesi olan Tarnak Argandap vadilerine göçmüşlerdir.
 
18. yüzyılda [[Babür Devleti]]'nin zayıflaması üzerine, Afgan kabileleri de bağımsız hareket etmeye başlamıştır. Bu durumda Gılzay gibi bazı kabilelerin Babür, Abdaliler gibi bazılarının da İran tarafında yer almaları, ülkedeki karışıklığı artırmıştır. Bu esnada Nadir Kulu komutasındaki [[Türkmen]] ordusu Afganistan ve İran'ı yönetim altına almış; Hindistan Babür Türk Devletini de vergiye bağlamıştır. [[Nadir Şah]]'ın ölümünden sonra yönetime geçen [[Ahmet Şah]], Hindistan'daki [[Babür Devleti]]’ni hakimiyeti altına almıştır (1756-1757).
 
Bu yıllarda [[İran]]’ın sergilediği yayılmacı politikanın tehlikesini gören Ahmet Şah, bu konuda [[Osmanlı Devleti]] ile ortak hareket etmeyi istedi ise de, girişimlerinden bir netice alamamıştır. Ahmet Şah’tan sonra Afganistan yönetiminde bulunan Timur Şah ve Zaman Şah dönemlerinde ülke, önceki ihtişamlı ve güçlü durumunu koruyamamış, iç karışıklıklar baş göstermiştir.
 
Bu karışılıklar 19. yüzyılın ilk çeyreğine kadar sürdükten sonra, [[Dost Muhammed Han|Dost Muhammed]]’in yönetime geçmesi ile ülkedeki birlik tekrar sağlanmıştır. Ancak bu dönemde ise [[Kuzey Hindistan]], Afgan birliğini zayıflatma çabası içine girmiştir. Bu yıllarda [[İngilizler]]’in yavaş yavaş Hindistan’ı hakimiyetleri altına aldıkları gözlenmektedir. İlk Afgan-İngiliz ilişkisi, Kuzey Hindistan’da [[Peşaver]] probleminin çözümünde İngiliz hakemliği ile olmuştur. Arkasından 1839-1842 yılları arasında süren [[Birinci İngiliz-Afgan Savaşı]] patlak vermiştir.
 
Dost Muhammed, ülkesi İngilizler’ce işgal edilmesine rağmen 1863’te [[Kabil]]’e dönerek tekrar Afgan birliğini sağlamıştı. Dost Muhammed’in 9 Haziran 1863 tarihinde vefat etmesi ile Afganistan, tekrar iktidar mücadele kaosuna sürüklenmiştir. Oğlu Şir Ali’nin 1868’de iktidarı ele geçirmesiyle bu mücadele durulmuştur. [[Ruslar]]’ın [[Türkistan]]’ı işgali, Afganlar ile İngilizleri doğal müttefik yapmıştır. [[Ruslar]], [[Türkistan]]’ı işgal etmelerine rağmen Afganistan önderliğinde [[Orta Asya]] Devletleri’ni de içine alan bir birlik oluşmasından hep çekinmişlerdir.
 
1879’da vefat eden Şir Ali'nin yerine Yakup Han geçtiyse de, kısa bir süre sonra Afganistan'ın hakimiyetini Abdurrahman Han ele geçirmiştir. 1901’de vefat eden Abdurrahman Han zamanında [[İkinci İngiliz-Afgan savaşı]] yaşanmıştır (1878-1880). Bu savaş sonunda ülke, büyük çapta harap olmuş ve millî birlik zayıflamıştır. Afganistan'ın içinde bulunduğu bu olumsuz şartları fırsat bilen Ruslar, 1881’de Türkmenistan'ı işgal etmiş ve böylece de Afganistan ile komşu olmuşlardır. 1901’de başa geçen Habibullah Han, 1919’da ölünce yerine [[Emanullah Han]] geçti. Emanullah Han, Hindistan'daki İngiliz valiye bir mektup göndererek Afganistan'ın bağımsız bir devlet olduğunu ve İngiltere ile iyi ilişkiler kurmak istediğini iletmiştir.
 
İngiltere ise Afganistan bağımsızlığını kabul edip-etmemekte tereddüt etmiştir. Bu durum ilişkilerin gerginleşmesine ve [[Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı]]'nın başlamasına sebep olmuştur (1919). Bu savaşta başarı elde edemeyen İngilizler, 8 Ağustos 1919’da yapılan anlaşma ile Afganistan'ın bağımsızlığını tanımıştır.
 
=== Sovyet-Afgan Savaşı ===
{{ana madde|Sovyet-Afgan Savaşı}}
Sovyetler Birliği, 1979'da Afganistandaki [[Marksist]] hükümetin isteğiyle işgal etmiş ve kendi denetiminde bir sosyalist Afgan yönetimi kurdurmuştur. Buna tepki gösteren yerel güçler, Batı ülkelerinin de desteğiyle SSCB'ye karşı bir silahlı mücadele başlatmışlar ve pek çok bölgede egemenlik sağlayacak düzeyde başarı göstermişlerdir. Tüm bu yıpratıcı mücadele SSCB'nin içinde bulunduğu zor ekonomik durumu daha da ağırlaştırmış ve SSCB'nin dağılmasıyla sonuçlanacak olaylara büyük bir etki yapmıştı.
 
=== ABD ve Koalisyon İşgali ===
{{ana madde|Afganistan Savaşı (2001-günümüz)}}
[[Amerika Birleşik Devletleri]]'nde yapılan 11 Eylül saldırılarının sorumlusu olarak ilan edilen [[el-Kaide]]'nin bu bölgede yerleştiği iddiaları, [[Taliban]] rejiminin bu olaya müdahale etmemesi ve kaynak sağladığı iddiasıyla [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve koalisyon güçleri tarafından işgal edilmiş ve Taliban yönetimden uzaklaştırılmıştır.
 
== Coğrafya ==
[[Dosya:Afghan topo en.jpg|thumb|right|250px|Topoğrafya Haritası]]
Afganistan genellikle engebeli bir araziye sahiptir. Ülkenin doğusundan içlerine uzanan ve himalaya dağlarının bir uzantısı olan [[Hindukuş Dağları]], güneyindeki [[Çağay Dağları]] ve kuzeydeki [[Pamir]] Dağları ülkenin başlıca yükseltileridir.Ülkenin en yüksek noktası Hindukuş Dağları'ndaki 7492 m. ile [[Nowşak]] tepesidir.
Ülkenin güneybatısı ve batısı dağlık değildir. Ancak fazla akarsu kaynağı olmaması nedeniyle tarım yapılamaz. Ülkede başlıca [[Amu Derya]], [[Helmend Nehri|Helmend]], [[Farahrud]], [[Murgap]] ve [[Herirud]] nehirleri vardır.
 
== Nüfus Yapısı ==
[[Dosya:Kabul TV Hill view.jpg|thumb|200px|left|[[Kâbil]]]]
Afganistan'ın nüfusu 2011 Temmuz ayı verilerine göre) 29.835.392 kişidir.<ref>[http://www.deik.org.tr/Contents/FileAction/1691 DEİK Afganistan Ülke Bülteni] Yayın tarihi: Haziran 2011</ref> Nüfusun %44,6'sını 0-14 yaş grubu oluşturmaktadır (erkek 7.095.117/kadın 6.763.759). 15-64 yaş aralığı ise nüfusun %52,9'unu oluşturmaktadır (erkek 8.436.716/kadın 8.008.463). 65 yaş ve üzeri ise %2,4 gibi bir orana sahiptir (erkek 366.642/kadın 386.300).{{Fact}} Oldukça genç bir nüfusa sahip olan Afganistan'da bebek ölüm oranı her 1000 bebekten 160,23 ölüm şeklinde gerçekleşmektedir. Ortalama çocuk sayısı her 1 kadına 6,69 çocuk şeklindedir. Nüfus artış oranı %2,67 olan Afganistan'da mülteci nüfusu da önemli bir oran teşkil eder. Her 1000 kişiden 23,06'sı mülteci statüsündedir. Bu oran İran mültecilerini de kapsamaktadır. Ortalama yaş (ömür) beklentisi erkeklerde 43,16 yıl, kadınlarda 43,53 yıl ve ortalama 43,34 yıl olarak gerçekleşmektedir.{{Fact}}
 
HIV/AIDS - hastalıklarına yakalanan yetişkin sayısı %0,01 olarak gerçekleşmiştir.
 
[[Dosya:Children of Kabul, Afghanistan.jpg|thumb|200px|Afganistan'da nüfusun %44,6'sını 0-14 yaş grubu oluşturmaktadır. Ortalama çocuk sayısı her 1 kadına 6,69 çocuk şeklindedir. [[Kâbil]], Afganistan'da çocuklar.]]
Yüzölçümü yaklaşık [[Fransa]] kadar olan Afganistan'ı [[Hindukuş Dağları|Hindukuş]] ve [[Pamir]] sıradağı zincirleri kuzey ve güney olmak üzere iki bölüme ayırır. [[1979]]'da, [[Sovyet-Afgan Savaşı]] öncesi yaklaşık 15 milyon nüfusu bulunan Afganistan'ın 2006 itibarıyla tahmini nüfusu 30 milyon'dur.{{delil}}
 
Başkent [[Kabil]] ülkenin en büyük kentidir; diğer önemli kentler batıda [[Herat]], güneyde [[Kandahar]] ve kuzeyde [[Mezar-ı Şerif]]'tir. Yerel ve ulusal düzeyde bütünleşmenin zayıf olduğu Afganistan'da coğrafi engellerin yanında toplumsal hayatın da büyük sorunları vardır. Okuma yazma oranı yüzde 10 civarında olan Afganistan fert başına düşen gelir bakımından da dünyanın en yoksul ülkeleri arasındadır.
 
=== Etnik Gruplar ===
[[Dosya:Afghanistan ethnic groups 2005.jpg|250px|thumb|left|Afganistanda Etnik Gruplar (2005)]]
2010 itibarıyla [[Peştun]]: %42, [[Tacik]]: %27,Türk: %21, [[Hazaralar]]:%9, [[Aymak]]: %4, [[Beluci]]: %2, Diğer: %4.<ref>[http://www.operationspaix.net/DATA/DOCUMENT/6393~v~Afghan_Ethnic_Groups__A_Brief_Investigation.pdf Afgan Etnik Gruplar: Kısa Bir İnceleme] Erişim Tarihi: 17.05.2012 (İngilizce)</ref>
 
Afganistan'daki [[Türk halkları]] genelde [[Afganistan Özbekleri]] ve [[Afganistan Türkmenleri]]'nden ibarettir. Bunun dışında az da olsa [[Pamir]] bölgesinde [[Kırgızlar]] da vardır. Rus savaşı esnasında Pamir bölgesindeki Kırgızların büyük kısmı Türkiye'nin [[Van (il)|Van İline]] yerleştirilmiş ve yaşadıkları köye [[Ulupamir]] ismi verilmiştir. Bölgede hayvancılık ve koruculuk yapmaktadırlar.<ref>[http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1711814839_1_sa%C4%9F%C4%B1radem_t.pdf Sürgün Sosyolojisi Bağlamında Uygulamalı ve Kıyaslamalı Bir Çözümleme] Erişim Tarihi: 17.05.2012</ref>
 
== Din ==
Halkın %99'u [[Müslüman]]'dır. Bunların %80'i [[Sünni]], %19'u [[Şii Müslüman]]dır. %1'i ise diğer dinlere mensuptur.<ref>[http://www.infoplease.com/ipa/A0855613.html Dünya Dinleri] Erişim Tarihi: 17.05.2012</ref><ref>[http://www.pbs.org/newshour/extra/teachers/lessonplans/world/afghanistan_overview_handout.pdf Afganistan Genel Dinleyicisi] Erişim Tarihi: 17.05.2012 (İngilizce)</ref>
 
== Ekonomi ==
[[Dosya:Afghan Schoolchildren in Kabul.jpg|right|200px|thumb|Geleneksel kıyafetleriyle Afgan okul çocukları]]
Afganistan, kara ile çevrili bir ülkedir, ekonomisi tarıma ve hayvancılığa (koyun ve keçi yetiştirmeye) bağlıdır. 15 milyonluk çalışabilir nüfusa sahiptir. İşgücünün sektörlere göre dağılımında tarım %80, endüstri %10, hizmetler sektörü ise yine %10'luk bir paya sahiptir. Endüstri ağırlıklı olarak küçük çapta tekstil, sabun, mobilya, ayakkabı, gübre, çimento; el yapımı halılar; doğal gaz, yağ, kömür, bakır işletmelerine dayanmaktadır.
 
Afganistan çok zengin [[bakır]] rezervine sahiptir.<ref>[http://www.bgs.ac.uk/afghanminerals/docs/copper_A4.pdf Afganistan Mineralleri] Erişim Tarihi: 17.05.2012 (İngilizce)</ref>
 
Elektrik üretimi 905 milyon kWh olarak gerçekleşmektedir. Buna istinaden tüketim 1.042 milyar kWh olmuştur. Hiç elektrik ihracatı yapamayan Afganistan, 200 milyon kWh elektrik ithalâtı yapmaktadır. Tarım ve hayvancılık ürünleri, haşhaş, buğday, meyveler, fındık; yün ve deridir. İhracat tutarı 2005'te 471 milyon$ olarak gerçekleşmiştir. İhracat ürünleri, haşhaş, meyve ve fındık, el yapımı halılar, yün, pamuk, deri, değerli taş ve mücevherlerdir. İhracat ortakları ise Pakistan, [[İran]], [[Almanya]], [[Hindistan]], [[Birleşik Krallık|Birleşmiş Krallıklar]], [[Belçika]], [[Lüksemburg]], [[Çek Cumhuriyeti]]'dir. İthalat tutarı, 2005 verileriyle $3.87 milyar dolar olan Afganistan'ın ithalât ürünleri yabancı sermaye, yiyecek ve petrol ürünleri, çok sayıda tüketim malıdır. İthalat ortakları ise Pakistan, İran, [[Japonya]], [[Singapur]], Hindistan, [[Güney Kore]] ve Almanya'dır. Para birimi [[Afgani]]'dir ve uluslararası ISO kodu "AFA"dır.
 
== Ulaşım ve Taşımacılık ==
Demiryollarının toplam uzunluğu 24.6&nbsp;km, karayolları 42150&nbsp;km (bunun 12,350&nbsp;km si [[asfalt]], geri kalanı yani 29,800&nbsp;km si [[stabilize]] yoldur), su yolları 1,200&nbsp;km dir. Ülkede boru hatlarının toplam uzunluğu 466&nbsp;km dir. 51 adet havaalanı bulunan Afganistan'ın en büyük havalalanı [[Kabil Uluslararası Havaalanı]]'dır. 11 adet helikopter alanı mevcuttur.
 
== Eğitim ==
[[Dosya:Schoolgirls in Bamozai.JPG|thumb|200px|[[Gardez]] şehri yakınında bulunan Bamozai ilköğretim okulunun kız sınıfında oturan kız çocukları. Okulun binası yoktur ve dersler açıkhavada [[bostan]]ın gölgesinde yapılmaktadır. ([[Paktiya Vilayeti]], Afganistan, 2007)]]
 
Afganistan eğitim sistemi 6+3+3 şeklinde bir kademelendirme üzerinde şekillenmiştir. Buna ilişkin olarak [[okul]] öncesi eğitim ile başlayan süreç (0-3 yaş ve 4-6 yaş iki aşamalıdır), 6 yıllık bir genel öğretim sistemi ile devam etmektedir. Bu aynı zamanda genel okur yazarlık kursları ile de desteklenmektedir. 6. sınıf sonrasında ise ikili bir ayrım ile [[din]] eğitimi ağırlıklı ortaokullar ve genel eğitim müfredatını benimsemiş ortaokullarda eğitim verilmektedir. Son aşama olan liseler ise 3 farklı bölümden oluşmaktadır. Bu noktada bir anlamda branş eğitimi almakta olan öğrenciler, öğretmenlik, teknik meslek liseleri ve sosyal bilimler-fen bilimleri ağırlıklı liselerde öğrenim görebilmektedirler. Bundan sonra ise branşlarına ilişkin yüksek öğrenim kurumlarına devam etmektedirler.
Afganistan'da eğitim alanında kadın ve erkek arasında herhangi bir ayrım yapılmamıştır. Her Afgan vatandaşı eğitim hakkından yararlanmada eşit haklara sahiptir. Her 7 yaşına gelen her [[çocuk]] devlet okullarından parasız yararlanma hakkına sahiptir. Afganistan Anayasası 43. maddesine göre, devlet okulları parasızdır ve ilköğretim zorunludur. Ancak Afganistan'ın uzun yıllar süren işgallere maruz kalması ve ülkenin içinde bulunduğu siyasi, ekonomik açmazlar eğitim sistemini de olumsuz etkilemiştir. Ülkede [[2005]] yılı verilerine göre 5 milyona yakın çocuk okullarda eğitim görmüştür. Ancak okullaşma oranındaki düşüklük, öğretmen ve kırtasiye yetersizliği gibi nedenlerden ötürü istenilen verim alınamamaktadır. Buna rağmen 2003 yılında 8.500 çadırda 25.000 civarında öğrenci, bu çadırlarda verilen eğitim hizmetinden yararlanmıştır.<ref>[http://web.firat.edu.tr/daum/docs/63/04%20Afganistan%20E%C4%9Fitim%20Sis-%20Ya%C5%9Far%20KAZU-%C3%B6dendi-7%20syf-25-31.doc Afganistan Eğitim Sisteminin İncelenmesi] Yayıncı: [[Fırat Üniversitesi]], Erişim Tarihi: 03.01.2010</ref>
 
== İdari yapı ==
{{ana|Afganistan'ın illeri|Afganistan'ın ilçeleri}}
Ülke 34 ile ayrılmıştır. Bu iller de kendi içinde ''volasvaleyi'' ([[Peştuca]]: ولسوالۍ) adı verilen 398 ilçeye ayrılmıştır. Afganistan'ın illeri aşağıdaki haritada numaralandırılmış olarak gösterilmiştir.
[[Dosya:Afghanistan provinces numbered.png|right|400px]]
{|
|
* <small>1</small> [[Badahşan (il)|Badahşan]]
* <small>2</small> [[Badgis]]
* <small>3</small> [[Baglan (il)|Baglan]]
* <small>4</small> [[Belh (il)|Belh]]
* <small>5</small> [[Bamyan (il)|Bamyan]]
* <small>6</small> [[Daykundi]]
* <small>7</small> [[Ferah (il)|Ferah]]
* <small>8</small> [[Faryab (il)|Faryab]]
* <small>9</small> [[Gazni (il)|Gazni]]
* <small>10</small> [[Gur (il)|Gur]]
* <small>11</small> [[Helmand]]
* <small>12</small> [[Herat (il)|Herat]]
|
* <small>13</small> [[Cüzcan (il)|Cüzcan]]
* <small>14</small> [[Kâbil (il)|Kâbil]]
* <small>15</small> [[Kandehar (il)|Kandehar]]
* <small>16</small> [[Kapisa]]
* <small>17</small> [[Host (il)|Host]]
* <small>18</small> [[Kunar]]
* <small>19</small> [[Kunduz (il)|Kunduz]]
* <small>20</small> [[Lagman]]
* <small>21</small> [[Lovgar]]
* <small>22</small> [[Nangarhar]]
* <small>23</small> [[Nimruz]]
|
* <small>24</small> [[Nuristan]]
* <small>25</small> [[Uruzgan]]
* <small>26</small> [[Paktiya]]
* <small>27</small> [[Paktika]]
* <small>28</small> [[Pençşir]]
* <small>29</small> [[Parvan]]
* <small>30</small> [[Samangan (il)|Samangan]]
* <small>31</small> [[Sar-i Pol (il)|Sar-i Pol]]
* <small>32</small> [[Tahar]]
* <small>33</small> [[Vardak]]
* <small>34</small> [[Zabul (il)|Zabul]]
|
|}
 
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
== Dış bağlantılar ==
{{commons|أفغانستان}}
* [http://afganistan.ihh.org.tr/genel/demografik/demografik.html Afganistan Demografik Yapı]
* [http://afganistan.ihh.org.tr/tarih/afganistandevleti/afganistandevleti.html Afganistan Devleti'nin Kuruluşu]
 
{{Asya ülkeleri}}
{{İslam İşbirliği Teşkilatı}}
{{İslam Devletleri}}
{{Ekonomik İşbirliği Örgütü}}
{{Koordinat|33_56_N_66_11_E_type:country_region:AF|33° 56' N, 66° 11' O}}
 
[[Kategori:Afganistan| ]]
[[Kategori:Güney Asya ülkeleri]]
[[Kategori:Denize kıyısı olmayan ülkeler]]
[[Kategori:İran platosu]]
[[Kategori:İslam cumhuriyetleri]]
[[Kategori:Cumhuriyetler]]
[[Kategori:Orta Asya ülkeleri]]
[[Kategori:İslam İşbirliği Teşkilatı ülkeleri]]
[[Kategori:Birleşmiş Milletler üyesi ülkeler]]
[[Kategori:Peştuca konuşan ülkeler]]
[[Kategori:Farsça konuşan bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:1747'de kurulan bölgeler ve ülkeler]]
[[Kategori:1709'da kurulan bölgeler ve ülkeler]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Afganistan" sayfasından alınmıştır