Sâmânîler: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Gerekçe: + deneme amaçlı değişiklik |
Teacher0691 (mesaj | katkılar) iç bağlantı düzeltme AWB ile |
||
108. satır:
Samanîler dönemi [[İran]] [[millet]]inin başlangıcı olarak kabul edilir. Egemenlikleri 102 yıl süren Samanîler topraklarını, [[Horasan, İran|Horasan]], [[Taberistan]], [[Kirman]], [[Hyrkania|Cürcan]], [[Rey]] ve [[Maveraünnehir]]'e kadar yaymışlardır. Egemenliklerini kabul ettirmek için [[Sasaniler]]'in devamıymış gibi davranmışlardır. Başkentleri [[Buhara]], [[Semerkand]] ve [[Herat]] gibi kentler olmuştur.
Samanîler eski [[İran]] [[kültür]]ünü canlandırmakla kalmadılar ve [[İslam|İslâmiyet]]in yayılması için de büyük çaba sarf ettiler. Pers-İran kültürünün tüm etkilerini [[Orta Asya]]'ya yaydılar. Sanatta çanak-çömlek yapımında ileri gittiler ve süslemeli yazıları olan eserler verdiler. Toprakları içindeki birçok topluluk [[İslâmiyet]]'e girmeye başladı. Tarihçilere göre Samanîlerin gayretleri ile o dönemde yaklaşık 200,000 [[Türkler|Türk]] [[İslâmiyet]]'e girdi.<ref>Ibn Athir, Cilt 8, s.396</ref> [[Türkler]]'in İslâma girişi gelecekte bölgeyi egemenlikleri altına alacak olan [[Gazneliler]]'in hızla güçlenmesine ortam hazırladı. Devletleri [[999]] yılında [[Karahanlılar]] tarafından yıkıldı.
Samanî Saltanatı yönetimi ve rolleri İran'ın ve Orta Asya içlerinde Selçuklular, Gazneliler ve İlhanlılar da bulunan daha sonraki hükümdarları için örnek teşkil etmiş olabilir. En önemlisi, Samanîlerin istikrarı ve serveti, zengin bir kültür hayatına hamilik etmelerini sağlamıştı. Hanedan bu himaye sayesinde Orta Asyadaki Türkler ve batıdaki Araplara karşı İran kimliğinin kesin temellerini atarak daha sonraki bütün İran tarihine damgasını vurdu. Samanîler önce Rudeki'ye hamilik yapmıştı. Bu şairin yarım kalan [[Şehname]] adlı eserini büyük şair [[Firdevsi]] (ö.1020) Gaznelilerin himayesinde tamamlayacaktı. Şehname Fars diline yaptığı büyük katkının yanında hükümdarlık konusunda İran tarihi ve efsanelerini içeren bir taban oluşturmuştu. Şehnamenin önemli temalarından biri, İran'la Orta Asyadaki Türk dünyası Turan arasındaki çatışmadır. Eser ayrıca Selçuklularla başlayıp varlığını modern çağda da devam ettiren Türk etkisinin habercisidir. Selçukluların selefi olan Gaznelilerin iki lideri Samanî ordusunda komutanlık yapan memluklardı. Bu komutanlardan biri olan Gazneli Mahmud (998-1030) Samanîlerin bir nevi halefi olarak kabul edilir. Mahmud'un, Firdevsi'nin kendisi için tamamladığı Şehnameye kayıtsız kaldığı söylenmektedir. Bir diğer büyük eser olan Beyhaki tarihi, yine Gazneliler zamanında Farsça yazılmıştır.<ref>Gene R. Garthwaite, ''Pers İmparatorluğundan günümüze İran Tarihi'', 2005, Blackwell Publishing Ltd., çeviri:Fethi Aytuna.</ref>
114. satır:
'''Kökenleri'''
Hânedan adını, [[Belh]] şehrinin hâkimi iken düşmanlarının baskısından kaçarak [[Emevîler]]’in Horasan valisi Esed b. Abdullah el-Kasrî’ye sığınan ve onun yardımları sayesinde [[Belh]]’i yeniden ele geçiren Sâmânhudât’tan alır. Sâmânîler’in kökeni hakkında iki görüş vardır. İran menşeli olduklarını savunan görüşün en önemli dayanağını, Behram Çubin’e ve İranlılar’ın efsanevî hükümdarı Keyûmers’e kadar uzanan soy kütükleri oluşturmaktadır. Buna karşı çıkanlar, şecerelerde Guzek (İbn Hurdâzbih, s. 39), Tamgaç (Dîvânü lugāti’t-Türk Tercümesi, I, 454) gibi Türk isimlerinin de geçtiğini, Behram Çubin’in İran kisrâsına karşı başarısız bir isyan girişiminin ardından [[Göktürk]] hakanının yanına giderek onun kızıyla evlendiğini, kaynaklarda birbirinden farklı şekilde Sâmânîler’in ortaya çıktığı yer adları olarak geçen Semerkant, Belh ve Eşnas şehirlerinin [[Akhunlar]] döneminden beri Türkler’in hâkimiyetinde bulunduğunu, ailenin atası Sâmân’ın unvanı olan “hudât” kelimesinin [[Farsça]]’da “sahip”, eski [[Uygur Türkçesi]]’nde “unvan ve rütbe” anlamında kullanıldığını belirterek [[Türkler|Türk]] kökenli olduklarını ileri sürerler (Caferoğlu, s. 83; Usta, s. 59-76). Ailenin [[İran]] kökenine dayandığını söyleyenlerin diğer bir delili de İran dili ve edebiyatının bu hânedan devrinde zirveye çıkmış olmasıdır. Ancak bu gelişmeyi sadece Sâmânîler dönemine bağlamak doğru değildir. Çünkü Sâmânîler, [[Farsça]] yazan şair ve edipler kadar [[Arapça]] yazanları da himaye etmişler, divanlarında resmî dil olarak Arapça’yı kullanmışlardır. Sâmânîler’in [[Türkler|Türk]] kökenli olduğunu söyleyen [[Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî]] onların [[Oğuzlar]]’dan (Türkmen) geldiklerini ileri sürmüş, ancak bu görüş kendisinin Sâmânîler’den birkaç yüzyıl sonra yaşamış olması ve kaynak belirtmemesinden ötürü şüpheyle karşılanmıştır. Yukarıda verilen bilgiler yanında bazı kaynaklarda “Sâmânî Türkleri” tabirinin geçtiği (Makdisî, s. 358; İbn Miskeveyh, II, 140-141) dikkate alınarak Sâmânîler’in [[Türkler|Türk]] asıllı olmaları ihtimalinin çok daha yüksek olduğu söylenebilir.<ref>William Robertson Smith</ref>
| |||