Su: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Kibele (mesaj | katkılar)
Gerekçe: + nedensiz içerik silinmesi
Mervetu (mesaj | katkılar)
Vikiçizer tarafından yapılan 18242776 sayılı değişiklik geri alınıyor. Makale bilimsel olarak zenginlestirildi ve yazim/imla hatalari duzeltildi.
103. satır:
| DiğerBileşikler = }}
}}
'''Su'''; Dünya'dadünyada bol miktarda bulunan ve hayat için vazgeçilmez olan, kokusuz ve tatsız bir [[bileşik]].<ref name="Britannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/636754/water "water."] Britannica.com</ref> Sıklıkla renksiz olarak tanımlanmasına rağmen kızıl [[Dalgaboyu|dalga boylarında]] ışığı hafifçe emmesi nedeniyle tabii bir mavi renge sahiptir.<ref name="Britannica"/>
 
Doğada su [[katı]], [[sıvı]] ve [[gaz]] hâllerinde görülür.<ref name="Britannica"/> Kimyasal formülü (H<sub>2</sub>O) 2 [[hidrojen]] ve 1 [[oksijen]] atomundan meydana gelir. H+ iyonu içeren bir madde ile (ör. [[asit]]) ve OH- iyonu içeren maddenin (ör: [[baz]]) verdiği nörtalleşme tepkimesi ile oluşur.
 
Bilim insanları Dünya'dakidünyada [[Abiyogenez|hayatın suda başladığını]] düşünmektedir.<ref name="Britannica"/> Su moleküler yapısı oldukça basit ve bol bulunan bir madde olmasına rağmen belirli koşullarda diğer bileşiklerden oldukça farklı davranışlar sergiler. Örneğin katı (buz) hâldeki su sıvı hâldeki suyun üzerinde yüzer. Dünyadaki hemen hemen tüm diğer bileşiklerde ise katı faz sıvı fazdan [[yoğunluk|yoğundur]] ve katı fazdaki bileşik batar.<ref name="Britannica"/> Suyun bu özelliğin bazı avantajları vardır. Örneğin soğuk bir bölgede göl yüzeyini kaplayan buz tabakası yalıtıcı görevi görür ve dipteki hayatı korur. Buzun çökmesi durumunda canlılar şiddetli soğuğa maruz kalacağından hayatlarını devam ettirmeleri imkansız hâle gelecektir.<ref name="Britannica"/>
 
Su yanıcı bir madde değildir. Bu özelliği nedeniyle ateş söndürücü olarak kullanılır. Fakat suyun bileşimindeki Oksijen[[oksijen]] (O) yakıcı bir gazdır, Hidrojen[[hidrojen]] (H) ise yanıcı bir gazdır. Oksijen ve hidrojen birleşerek söndürücü olan suyu oluşturur.
 
H2OH<sub>2</sub>O saf suyu temsil eder, saf suya tabii en yakın örnek yağmur suyudur. Saf su canlılar için içilebilir su değildir, insanlara yararı yoktur. Suyun akışkan olması dışında, insanlartaşıdığı vemineraller canlılar için içinde taşıdığı mineraller çok önemlidir. Canlıların içmesi gereken sudasuyun mineral olmasıicermesi gerekmektedir. Yağmur suyusuyum yani saf su, yağdıktan sonra toprağa düşünce toprağın yapısındaki mineralleri toplar, yeryüzünde bu yağmur suları bir akarsu oluşturur; bu içilebilir bir sudur. Genelde toprak altındaki suları kirleten bina yapılaşmaları, sanayiden, insan hayat alanından vs uzak sağlığa uygun olması için çok yüksek yerlerde, dağlardaki akarsu ya da tabii su kaynağı bulunup buralara su doldurma tesisi yapılır, bu tabii mineralli sular şişelenip marketlerde "tabii kaynak suyu" olarak satılır. Her bölgedeki toprakta mineraller ve oranları farklıdır, bu yüzden suyun faydaları bölgelere göre değişebilir.
 
== Suyun Polarlığı ve Hidrojen Bağları ==
Su molekulunun seklinin dogrusal olmamasi (sagdaki sekildeki gibi, H atomlari arasinda 104.45 aci vardir) ve oksijen atomunun hidrojen atomlarindan yuksek olan elektronegatifligi nedenleriyle su polar bir molekuldur. Oksijen atomu negatif ve hidrojen atomlari pozitif yukludur. Su, oldukca iyi bir polar cozucudur, tuz ve seker ile basit alkoller (ornegin etanol) gibi bircok hidrofilik organik molekulelu cozer. Asitlerin cogunlugu suda cozulerek anyonlari olusturur. Canlilarda bulunan protein, DNA ve polisakkarat gibi makromolekuller suda cozunurler. Ayni zamanda, su ve karbondioksit gibi maddeler suda cozunerek kola ve maden suyundaki baloncuklu yapiyi olustururlar.
 
Kati ve sivi yaglar, alkanlar gibi hidrofobik maddeler ise suda cozunmezler. Oksitler ve sulfur gibi bircok inorganik-hidrofobik madde de suda cozunmez.
 
Sivi ya da kati haldeki su molekulleri, polarlık ozelligi sayesinde, komsu molekullerle en fazla dort tane hidrojen bagi kurabilir. Su molekulleri arasindaki hidrojen baglari, suyun yuksek gerilim yuzeyi, kilcal damarlilik, kohezyon-adezyon, yuksek oz isi gibi bircok yasamsal derecede onemli ozelliginin olusmasini saglar.<ref>[[:en:Water#Polarity and hydrogen bonding|26 Subat 2017 tarihli Ingilizce Vikipedi sayfasi]]</ref>
 
== Kohezyon ve adezyon ==
Su molekulleri aralarinda olusan [[Hidrojen bağı|hidrojen bagi]] sayesinde bir arada, biribilerine yakin kalirlar. Su molekullerinin birlikle kalmasinin saglayan hidrojen baglari nedeniyle olusan bu davranisa kohezyon denir. Moleküllerinin [[dipol]] (kutuplaşmış) olması nedeniyle su, birçok maddeye yapışabilir ve ıslatma özelliği buradan gelir. Molekuller arasi hidrojen baglari nedeniyle olusan kohezyon, suyun ve su icerisinde cozunmus olarak bulunan besleyici maddelerin bitki koklerinden yapraklarina kadar iletilmesini saglar. Koklerden yapraklara ulasan su buharlastikca, hydrogen baglari ve yarattigi kohezyon etkisiyle, topraktan daha fazla su molekulunun cekilmesini ve molekullerin birlikte kalarak yukselmesine yardim eder.
Su, kendi molekülleri arasındaki çekim kuvveti (kohezyon) sayesinde dağılmadan kalabilir. Moleküllerinin [[dipol]] (kutuplaşmış) olması nedeniyle su, birçok maddeye yapışabilir ve ıslatma özelliği buradan gelir.
 
Su aynı zamanda [[adezyon]] (farklı iki maddenin molekülleri arasındaki çekim kuvveti) kuvveti yüksek bir maddedir. Adezyon, [[Hidrojenhidrojen bağı]] nedeniyleyoluyla susuyun moleküllerihucre birbirleriniduvarlarina detutunmasini çekerlerve yaniboylelikle suyer moleküllericekimine arasındakarsi kohezyonkoyarak gücüyukselebilmesini desaglar. çok yüksektir. Suyun kohezyon ve adhezyon yetenekleriozellikleri, suyunsu molekullerinin belirli kılcal yapılardamarsal ag yapilari içinde kopmadan yükselmesine ve taşınmasına yardımcı olur. Bu da bitkilerin karada hayatlarını sürdürmeleri açısından önem arzsürdürmelerinin edertemellerindendir.
Örneğin; [[civa]]nın dağılmamasıdır.
 
Suyun sekliğiniakiskan yapisini sağlayan kohezyon maddesiozelligi, adezyon kuvveti ile çarpışarak suyu daha sek hâle getirir. Molekülleri sekleşen su, artık daha yumuşak ve saftır. Suyun rengini ve tadını sekliği belirler.
 
== Yüzey gerilimi ==
[[Dosya:Dolomedes.fimbriatus.female.jpg|sol|küçükresim|Hidrojen baglari ve kohezyon nedeniyle olusan suyun yuzey gerilimi ozelligi sayesinde, resimdeki orumcek su uzerinde durabilmektedir.]]
Su, molekülleri arasındaki güçlü kohezyon kuvveti nedeniyle oluşan yüksek yüzey gerilimine sahiptir. Bu görülebilir bir etkidir, örneğin, küçük miktardaki su çözünemez bir yüzey üzerine (örn: [[polietilen]]) konduğunda, su, diğer madde ile beraber düşene dek kalacaktır.
Su, molekülleri arasındaki güçlü kohezyon kuvveti nedeniyle oluşan yüksek yüzey gerilimine sahiptir. Su molekulleri birbirine hidrojen bagi ile bagliyken, uzerindeki havaya ayni sekilde bir etkilesimi yoktur. Bu nedenle, bir bardagi su ile tamamen doldurdugumuzda en ust kisminda bombeli bir sekli gozlemleyebiliriz, su molekulleri dagilmadan bir miktar birlikte kalarak bardak cizgisinin uzerinde yukselir. Ayni sekilde, orumcekler de suyun yuksek yuzey gerilimi uzerinde su uzerinde yuruyebilirler.
 
Bu kuvvetin kaynağı temel olarak su moleküllerini bir arada tutan moleküller arası çekici kuvvetlerdir. Suyun içinde olan moleküller her yönden komşu moleküllerle kuşatıldıkları için, üzerlerine etkiyen toplam kuvvet sıfırdır. Buna karşın, yüzeydeki moleküllerin sadece bir tarafı diğer su molekülleriyle çevrili olduğu için, bunlar içeriye doğru net bir kuvvetle çekilirler. Bu durum yüzeyde bir gerilme oluşturup yüzeyin minimum olmasını sağlar. Hacimleri eşit birçok geometrik şekil içinde yüzey alanı en az olan küredir. Su damlalarının küresel bir şekil alması da yüzey geriliminin en az yüzey oluşturacak şekilde molekülleri hareket ettirmesidir.<ref>[http://www.mypearsonstore.com/bookstore/campbell-biology-0134093410 Campbell] Biology, 11th Edition</ref>
 
== Kılcal hareket ==
Kılcal hareket, suyun çok dar (kılcal) bir boru/kanalda [[yerçekimi]] kuvvetine karşı hareketini ifade eder. Bu harekethareketle oluşurbirlikte, çünkü su boru/kanalınkanal yüzeyine yapışıryapışan vesu dahamolekullerinin sonra boru/kanala yapışan su, kohezyon kuvveti sayesinde üzerinden daha fazla suyun geçmesini sağlar. İşlem, yerçekimi adhezyon kuvvetini yenecek kadar su boru/kanaldan yukarı geçinceye dek tekrarlanır. Bu olayı doğada da görmek mümkündür. Örneğin [[ağaç]]ların kılcal damarlarında su en yüksek dallara kadar yerçekimine karşı hareket edebilmektedir.Buna aynı zamanda kapiler etki denmektedir.
 
== Erime ==
1 gram buzu eritmek için 0&nbsp;°C'de 80 kalori gerekir. Erime ısısının yüksek olması suyun donmasını geciktirir; böylece biyolojik sistemler düşük sıcaklıklara dayanıklı olabilen özelliklerini kazanırlar.
 
== Özgül Yuksek öz ısı özelligi ==
Suyun Isınmaısınma (özgülöz ısı) ısısı oldukca yüksektir. 1 gr suyun sıcaklığını 1&nbsp;°C arttırmak için 1 kalori'lik enerji gereklidir. Bu özgülöz ısı, amonyak dışındaki tüm maddelerinkinden yüksektir. Böylece su sıcaklıklarda fazla artış olmadan daha fazla enerji depolayabilir ve böylece canlı sistemde sıcaklık ve metabolik olaylar daha kararlı olabilmektedir. Suyun yuksek oz isi ozelligi molekulleri arasinda olusan hidrojen baginin bir sonucudur. Su molekuleri arasindaki hidrojen baglarini kirmak icin daha fazla isi gerekir, ayni sekilde su molekulleri arasinda hidrojen baglari kuruldugunda isi verilir.
 
== Buharlaşma ==
SuyunHerhangi gizlibir arkiskanin molekulleri birbirine cekim gucuyle yakin kalir. Bu etkilesimi kirabilecek kadar hizli davranacak enerjiye sahip molekuller akiskandan ayrilip havaya gaz olarak gecerler. Bu isleme [[Buharlaşma|buharlasma]] denir. Suyun [[buharlaşma ısısı]] yüksektir. 100&nbsp;°C'de 1 g suyu 1 g su buharı hâline dönüştürmek için 539 kaloriye ihtiyaç vardır. Gizli buharlaşmaBuharlaşma ısısının yüksekliği canlı sisteminin [[izotermal]] olmasında en önemli katkıya sahiptir. Suyun gizli buharlaşma ısısı, Hsu molekulleri arasinda olusan hidrojen bağlarından dolayı yüksektir. Su molekulleri buhar haline gecip akiskan suyu terkedebilmek icin oncelikle aralarindaki hidrojen baglarini yikabilecek kadar enerjiye sahip olmalidir.
 
== Donma ==
Satır 205 ⟶ 213:
* {{Web kaynağı | url = http://www.su.gen.tr/suyun-ozkutlesi.html | başlık = Suyun Özkütlesi | yazar = | tarih = 2014-05-29 | eser = | yayıncı = | erişim_tarihi = 2015-01-26 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20160307045334/http://su.gen.tr/suyun-ozkutlesi.html | arşivtarihi = 2016-03-07}}
* {{Web kaynağı | url = http://www.su.gen.tr/suyun-molekul-yapisi.html | başlık = Suyun Molekül Yapısı | yazar = | tarih = 2014-05-16 | eser = | yayıncı = | erişim_tarihi = 2015-01-26 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151115020729/http://su.gen.tr:80/suyun-molekul-yapisi.html | arşivtarihi = 2015-11-15}}
* [http://www.mypearsonstore.com/bookstore/campbell-biology-0134093410 Campbell Biology, 11th Edition]
 
{{commonscat-ufak|water}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Su" sayfasından alınmıştır