Osmanlı-Kutsal İttifak savaşları: Revizyonlar arasındaki fark

21 Eylül 1694 günü Venedikliler Kaptan-General [[Antonio Zen]] komutasındaki Venedik donanması Ege Denizi'ne girerek [[Sakız Adası]]'na 9,000 asker çıkardılar.<ref name="norwich"> Norwich, John-Julius (2003), ''A History of Venice'', Londra: Penguin ISBN 9780141013831 {{ing}}</ref> 2,000 askerden oluşan Osmanlı garnizonu önce iç kaleye çekildiyse de denizden bombardımandan sonra Osmanlı garnizonu Venediklilerle yapılan bir anlaşmaya göre Sakız adasında yaşayan [[Müslüman]] halk ile birlikte anlaşma şartlarına uyularak hiç dokunulmadan gemilerle [[Çeşme]]'ye nakledildi.<ref name="osmanlitarihi"/><ref name="norwich"/>

[[Osmanlı Ordusu]] ilerlerken [[Prens Eugen]] [[Varadın]]'e çekilmişti. <ref name="sakaoğlu"> Sakaoğlu, Necdet (1999), ''Bu Mülkün Sultanları'', İstanbul: Oğlak Yayınları ISBN 9753292990. </ref>[[Sadrazam]] [[Elmas Mehmed Paşa]], [[Avusturyalılar]] buraya daha yeni yerleşirken hemen saldırma teklifinde bulundu ama teklif kabul edilmedi. Osmanlıların [[Tisza]] yönünde ilerlediğini duyan Eugene hızla [[Tisza]]'ya yöneldi, burada Osmanlı Ordusu'nun büyük kısmı köprüden geçmemişti. [[Savoy Prensi Eugen|Eugen]]'in geldiği haberi alınınca geçiş hızlandı ama bu yeterli olmadı, kurulan köprü aşırı yük almış ve dayanıksızlaşmış, yer yer de parçalanmıştı. Sonunda çarpışma başladı, nehri geçemeyen Osmanlı Ordusu mevzi almaya karar verdi, bu işe Avusturya topçusunun karşı kıyıları hiçbir karşılık almadan bombalamasına yol açtı. Sonunda ordu 30,000 kadar kayıp vererek dağıldı ve geri çekilmek zorunda kaldı. [[Sadrazam]] [[Elmas Mehmed Paşa]] öldü. Kantemiroğlu Elmas Mehmed Paşa'nın şehit düşmediğini, yeniçeriler tarafıdan öldürlduğunu yazar.<ref name="sakaoğlu"/>

Zenta Muharebesi yılın geç döneminde yapıldığı için Avusturya güçleri komutanı Prens Eugene bu Zenta Muharebesi'ndeki zaferini diğer bir büyük etkili harekat ile, özellikle Timaşvar Kalesi kuşatıp ele geçirme ile, takip edemeyeceğini anladı. Fakat kış gelmeden Osmanlılara bir başka darbe vurmak arzu etmekteydi. Bunun için büyük Avusturya ordusunun bir kısmı ile bir Osmanlı eyaleti olan Bosna'ya saldırmaya karar verdi. Hedefi Bosna eyalet merkezi [[Saraybosna]]'yı ele geçirmekti. Avusturya ordusunun bu saldırı için kurulan parçası 13 Eylül 1697'de sınır olan Tuna Nehri üzerindeki Osek (modern Hırvatistan'da [[Osijek]])'den ayrıldı ve bu ordu çok engebeli yollardan geçerek 3 Eylül günü Saraybosna önlerine geldi. Osmanlılar şehri terk etmişlerdi. Avusturya ordusu şehre girip talan etti; binalar harabeye döndürüldü ve şehir tümüyle yakıldı. <ref name="dewiki">Almanca Wikipedia "Großer Türkenkrieg" maddesi. [[http://de.wikipedia.org/wiki/Großer_Türkenkrieg] Almanca Wikipedia "Großer Türkenkrieg" maddesi]</ref> Prens Eugene savaş jurnalında bunu şöyle ifade etmiştir:<ref>{{de}}Tröst, Ernst, (1985) ''Prinz Eugen von Savoyen'' Viyana ve Münih:Ulstein ISBN 9783548209890</ref>

Ertesi yıl 1698de Avusturya ordusu ilkbahar, yaz ve güz mevsimlerinde hiç önemli savaş harekatına girişmedi. Bunun ana nedeni Avusturya İmparatorluk devlet hazinesinin askeri harekatlar, kuşatmalar ve muharebeler sonucunda tamtakır olması ve askeri harcamalar için yeni mali kaynak bulmanın imkansız olması gelmektedir. Yaz 1698 döneminde Avusturya ordusu askerleri sanki yaz tatilindeymişler gibi eli boş kaldılar. Fakat ordunun seçme bindirilmiş piyadeler ("dragoner") alaylarının ikisinde büyük bir isyan çıktı. Bu isyanda askerler subaylarını yakalayıp tutukladılar ve bunları isteklerini karşılamak için rehine kullanmaya hazırlandılar. Fakat başkomutan olan Prens Eugene isyancıları gayet sert olarak ve isyancılara karşı hiç acımasız olarak ordusunda çıkan bu asker ayaklanmasını bastırdı. Bu iki alay içinde olan isyancı askerden tek birini bile affetmedi. İsyanın elebaşısı olan 12 askeri kurşun dizdirerek ve 20 askeri astırarak idam ettirdi. Diğer isyancı askerlerin hepsine meydan dayağı cezası vererek bu cezayi merhametsizcesine uygulattı. Bu ceza uygulamasından kaç askerin öldüğü; kaçının kötürüm olduğu belgelerde bulunmamaktadır. <ref name="dewiki"/>

Avusturya İmparatoru [[Leopold]] Avrupa'da beklenen değişmelere de dikkatini çektiği için "Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları"'nın biran evvel uygun bir barış antlaşması ile sona erdirmeyi çok istediği anlaşılmaktadır. Avrupa'da yakın bir gelecekte ortaya çıkması gayet muhtemel olan sorun aklen, fiziksel olarak ve psikolojik bakımdan engelli olan ve hiç erkek çocuğu bulunmayan İspanya Kralı [[II. Carlos]]'un yerine kimin gelip İspanya Kralı olacağı idi. İspanya Krallığına en uygun iki varış bulunmakta idi ve bunların ikisi de İspanya krallığı yapmış olan [[III. Felipe]]'nin torunu ve [[IV. Filipe]]'nin damatları idi. Bu iki muhtemel varislerden biri Avusturya İmparatoru Leopold idi ve diğeri Fransa Kralı [[XIV. Louis]] idi. Bu iki hükümdar da diğerinin İspanya Kralı olmasını kabul edilmez ve savaş gerektirecek bir durum olarak görmekteydiler. Bunun için Avusturya İmparatoru Leopold yakın gelecekte Fransa'ya karşı batı Avrupa'da mutlaka savaşacağını bilmekte idi. <ref>Gerçekten de II. Carlos'un veliaht bırakmadan 1700'de ölümü Batı Avrupa'da ve denizaşırı kolonilerde büyük değişmelere neden olacak [[İspanya Veraset Savaşı]]'nın 1702 çıkmasına neden oldu ve bu savaş 1715'e kadar devam etti.</ref> Doğu Avrupa'da yapılmakta olan Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları'nı en erken bir zamanda sona erdirmek istemekte idi. <ref name="norwich"/>

[[Hollanda Cumhuriyeti]] ve [[Birleşik Krallık]] da Fransa ile İspanya'nın tek bir kral, Fransa Kralı XIV. Louis, tarafından yönetilmesini bir kötü rüya olarak görmekteydiler. Bunun için [[Hollanda Cumhuriyeti]] ve [[Birleşik Krallık]] Osmanlı Devleti ile Kutsal İttifak Devletleri arasında savaşın sona erdirilmesi için arabulucuk yapmayı teklif ettiler. Hem Osmanlı Devleti hem de Avusturya bu müzakerelerin biran evvel başlayıp bir barış antlaşmasının imzalanması için gayet istekli taraflardı. <ref name="norwich"/>

Avusturya İmparatoru Leopold Kutsal İttifak'a dahil olanlarla bu konuda fikirlerini almıştı. Avusturya'ya uyan Venedik barıştan yana görünüyordu. Osmanlılardan dana fazla araziler ele geçireceklerini umdukları için Lehistan ve Rusya savaşa devam edilmesini istemekte idi. İmparator Leopold Çar I. Petro ile Viyana'da ikili bir toplantı yapmıştı ama bu toplantıda mutabakata varamamışlardı. Çar ısrarla [[Kerç]] Kalesi’nin Rusya'ya teslim edilmesini istemekteydi. İmpartor Leopold bu konunun kendi desteği ile barış müzakerelerine getirileceğini ama Osmanlıların bunu hiç kabul etmeyeceklerini söyledi. Çar I.Petro bunun üzerine barışı kimin istediğini sormdu ve imparator kesin tavrını ortaya koyarak tüm hıristiyan dünyasının istediğini söyledi. Çar I. Petro arabulucu oalark görünen İngiltere ve Hollanda’nın kendi ticarî menfaatleri için barış istediklerini iddia etti ama imparatoru buna ikna olmadı. Lehistan ise bu savaşlar boyunca hiç başarı kazanamıştı ama yıllardır ele geçirmeye çalıştıkları Kamenice’yi istemekteydiler. İmparator Leopold barış müzakerelri sırasında Lehistan menfaatlerinin korunacağı üzerine garanti verdi ve bunu üzerine Lehistan da barışa razı oldu. <ref name="TDV"> Özcan, Abdulkadir "Karlofça ( Karlofça Antlaşması)" (2001), ''Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:24 Sayfa:504-507'', Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Online:[http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c24/c240321.pdf]</ref>

Zenta Muharebesi'den sonra elde kalan Osmanlı kuvvetleri Tuna kıyılarına çekilmek zorunda kalmışlardı. Avusturya'nın Zenta Muharebesi galibiyeti Kutsal İttifaka dahil diğer devletlerin de Osmanlı Devleti arazilerini bir parçasını birer parçasını ele geçirmeye teşvik etti. Venedikliler Mora yarımadasından ilerleyerek [[Atina]]'yı ele geçirdi; Dalmaçya kıyılarında kalan Osmanlı yerleşkelerini fethetti ve Bosna eyaletine girerek buradaki birçok kaleyi işgal ettiler. 1695'de itibaren Rusya Kırım taraflarına saldırıya geçmişti ve 1696'da Azak kalesini ellerine geçirdiler. Bütün bunlar Osmanlı devletini yeniden barış istemeye zorlamaktaydı.<ref name="TDV"/>

Rumen asıllı (1673-1723) döneminde yaşamış tarihçi [[Dimitri Kantemiroğlu]] göre bu sefer ki barış müzakereleri için zemini hazırlayanın Divan-ı Humayun baştercümanı olan [[Aleksandros Mavrokordatos (diplomat)|Aleksandros Mavrokordatos]] idi. Mavrokordatos barış konusunu önce Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa ile sonra da İngiltere ve Hollanda büyükelçileri ile konuşmuş ve her iki tarafın gıyabında bu elçilere Osmanlı barış isteklerini söyleyip onları aracılık denemeye teşvik etmiştir. <ref name="cantemir">Dimitri Kantemir (Tr. haz.: Özdemir Çobanoğlu) (1980) ''Osmanlı İmparatorluğu'­nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi'' Ankara:Cumhuriyet Kitapları.</ref>

İngiltere ve Hollanda Viyana'da imparatorun müteffiklerini barış yapılması hususunda Avusturya ile anlaşmasını sağladığı haberini Osmanlı devleti nezdindeki elçilerine ulaştırdılar. Böylece İngiltere’nin İstanbul büyükelçisi William Paget ve Hollanda büyükelçisi Jacobüs Colliers Edirne’ye gittiler ve orada Sadrazam Amcazâde Hüseyin Paşa ile müzakerelerde bulunarak barış hususunda aracılık yapabileceklerini bildirdiler. <ref name="TDV"/>

Esasen barış yanlısı olan Sadrazam bu sefer Sultan II. Mustafa ile görüştü. Sultan II. Mustafa barışa ancak Osmanlılar tarafından kaybedilen arazilerin hiç olmazsa bir kısmının geri verilmesi halinde yanlı olacağını yoksa barış müzakerelerin aleyhinde olduğunu bildirdi. Fakat Sadrazam bunun ancak son mağlubiyetten sonra askeri zorla olamıyacağını Padişaha inandırdı ve II. Mustafa barış müzakerelrin açılmasına ikna oldu. Sonra Amcazade Hüseyin Paşa devlet ricali ile bir toplantıda barış için gerçekçeleri onlara açıkladı. Bu gerekçeler özetle 16 yıldır süren savaşların devletin iç durumunu her yerde bozması; savaş için mali kaynaklar olarak olağanüstü vergilere başvurulmasının halkı ezmesi; köylü halkın çift bozarak köylerini boşalması; Anadolu'da asayisizliğin artması; Rumeli de ise hristiyan tebanın ayaklanmaya her zaman hazır olması; Bağdat ve Basra çevresinde bazı Arap ayaklanmaları çıkması ve savaş için asker ve mühimat tedarikinin gayet zor hatta imkansız hale gelmesidir. <ref name="TDV"/>

Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa, [[Reîsülküttâb]] [[Rami Mehmed Paşa| Râmi Mehmed Efendi]] ile Dîvân-i Humâyün tercümanı [[Aleksandros Mavrokordatos (diplomat)|İskerletzâde Aleksandre Mavrokordato]]’ya aracı İngiltere ve Hollandq elçileriyle görüşme görevi verdi . Bu görüşmelerin başında İngiltere elçisi William Paget, Mehmed Râmi Efendi’ye, önce hangi şartlarla aracılık yapacağını anlattı. Buna göre Avusturya imparatoru ittifaka dahil her ülkenin ele geçirdiği arazilerin kendi elinde kalması şartı ile barış görüşmelerine razı olduklarını kendine ilettiğini ve Osmanlı devleti buna razı olmazsa aracılık yapmasının imkansız olduğunu belitirtti. Elçi William Paget sonra eğer Osmanlı devleti bunu kabul etmeyip kendisi aracılık yapmazsa neler olabileceğini düşündüğünü anlattı. Elçiye göre bu halde Kutsal İttifak'nın savaşı devam ettireceklerdi . Bu halde kuşatma altında bulunan Timeşvar'in düsebileceğini, sonra müteffiklerin Belgrad'da saldırıp o kenti de kuşatıp ellerine geçireceklerini; belirtti. Bu halde muteffikler Tuna Nehri'ni kontrol edecekleri için Osmanlıları su üzerinden nakliyatı duracak ve su üzerinden nisbeten ucuz ve kolay tedarik yapmanın imkansızlaşacaktı. Karadan tedarik yapmanın ise gayet zor olduğunu belirtti. Bu halde Osmanlıların Tuna Nehri üzerindeki ve ilerisindeki arazilerin tümünü kaybedeceklerini düşündüğünü bildirdi. Mehmed Râmi Efendi bunları Sadrazama iletti ve Osmanlı devletinin ricali de bundan haberdar oldu. <ref name="TDV"/>

== Dış bağlantılar ==

* Afyoncu, Erhan (2004). "On Soruda: Zenta Muharebesi", ''Populer Tarih'' Kasım, İstanbul:Popüler Tarih, Dünya Yayınları. Online:[[https://groups.google.com/forum/#!searchin/merakediyorum/Afyoncu$2C$20Erhan$20(2004).$20%22On$20Soruda$3A$20Zenta$20Muharebesi%22$2C/merakediyorum/N2D9-54l4lk/QDWl_9IeVuIJ]]