Sıfat tamlaması: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Arif seso (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği
Sae1962 (mesaj | katkılar)
k Küçük değişiklikler yapıldı.
1. satır:
{{Örnekler|20%|
* altın anahtar
* bir yolcu
* çeyrek bilet
* kırmızı gül
* mavi gözlü çocuk}}
* son fırsat
* tatlı elma
* bir yolcu
* çeyrek bilet
* yeşil mi yeşil orman
}}
* son fırsat
'''Sıfat tamlaması'''; bir [[isim|ismin]] önüne o isim ile ilgili bilgi veren [[sıfat]]ların eklenmesi ile oluşturulmuş sözcükkelime grubudur. Sıfat tamlamaları bir ismin işaret ettiği varlık veya kavramın adedi, biçimi, rengi, durumu, konumu vs. hakkında bilgi verir. Örnekler:
* altın anahtar
* mavi gökyüzü, yarım ekmek, yaşlı adam, küçük ev, zeytinyağlı sarma, birinci yarışmacı, ikiz yatak, hangi çocuk, öteki okul, görünen köy
* mavi gözlü çocuk}}
'''Sıfat tamlaması'''; bir [[isim|ismin]] önüne o isim ile ilgili bilgi veren [[sıfat]]ların eklenmesi ile oluşturulmuş sözcük grubudur. Sıfat tamlamaları bir ismin işaret ettiği varlık veya kavramın adedi, biçimi, rengi, durumu, konumu vs. hakkında bilgi verir. Örnekler:
* mavi gökyüzü, yarım ekmek, yaşlı adam, küçük ev, zeytinyağlı sarma, birinci yarışmacı, ikiz yatak, hangi çocuk, öteki okul, görünen köy
 
Sıfat tamlamalarında birden fazla sıfat kullanılabilir. Bu sıfatlar [[noktalama işaretleri]] ve [[bağlaç]]larla ayrılır:
 
* az, ama doyurucu yemek
* şişman, beyaz kedi,
* soğuk ve yağmurlu hava,
* şişman, beyaz kedi,
* az ama doyurucu yemek
 
[[Sıfat#Belgisiz sıfat|Belirsizlik sıfatı]] "bir" ile kendisinden önceki sıfat arasına virgül konmaz:
Satır 24 ⟶ 25:
Bir sıfat, birden fazla ismi niteleyebilir. Aşağıdaki örneklerde sıfatlar ve niteledikleri isimler işaretlenmiştir:
 
* '''<u>Başıboş''' </u> ''taylar, oğlaklar ve köpekler<u>'' kırlarda koşuyor.
* Pazarcı "'''<u>Sulu sulu''' </u> ''elmalarım, armutlarım<u>'' var!" diye .
 
== Sıfat-fiillerle oluşturulanlar ==
{{Ana|Sıfat-fiil}}
Sıfat-fiiller (ortaçlar) [[fiil]]lerin sonuna sıfat-fiil ekleri olan ''-en'''", ''-esi'', ''-mez'', ''-ar'', ''-di(k)'', ''-di(ği)'',<ref name="E310">Ergin 310</ref> ''-ecek'' ve ''-miş'' getirilerek oluşturulurlar.<ref name="yıldız">{{Dergi kaynağı | son = Yıldız | ilk = Osman | başlık = Dâsitân-ı Sultân Mahmûd Mesnevisi'nde Fiiller | dergi = Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi | sayfalar = 129-150 | cilt = | basım = 15 | yıl = 2007 | ay = Mayıs | url = http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/II2/11-Gurer-gulsevin.pdf | erişimtarihi = 28-04-2010
| son = Yıldız
| ilk = Osman
| başlık = Dâsitân-ı Sultân Mahmûd Mesnevisi'nde Fiiller
| dergi = Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
| sayfalar = 129-150
| cilt =
| basım = 15
| yıl = 2007
| ay = Mayıs
| url = http://www.sosbil.aku.edu.tr/dergi/II2/11-Gurer-gulsevin.pdf
| erişimtarihi = 28-04-2010
}}</ref> Sıfat-fiiller de tıpkı sıfatlar gibi isimlerin önüne gelerek sıfat tamlaması oluştururlar:
 
* gelecek yıl, çalışan adam, koşar adım, öpülesi el, haşlanmış mısır, sarsılmaz inanç, bildik yüzler, vbv.s.
 
== "Takısız isim tamlaması" tartışması ==
Satır 49 ⟶ 39:
Sıfat tamlamaları, [[isim tamlaması|isim tamlamalarının]] aksine [[iyelik eki|iyelik]] ve [[ilgi eki]] almaz:
 
* evrak çanta'''sı''' (belirtisiz isim tamlaması)
* köpeğ'''in''' tasma'''sı''' (belirtili isim tamlaması)
* ekşi üzüm (sıfat tamlaması)
* dalgalı deniz (sıfat tamlaması)
* ekşi üzüm (sıfat tamlaması)
* evrak çanta'''<u>'''</u> (belirtisiz isim tamlaması)
* köpeğ'''<u>in'''</u> tasma'''<u>'''</u> (belirtili isim tamlaması)
 
Türkçede ''altın, cam, tahta'' gibi sözcüklerkelimeler hem bir malzemenin [[isim|adınıismini]] belirtir hem de bu malzemeden yapılmış nesneleri tanımlarken [[sıfat]] (önad) olarak kullanılır:<ref>{{TDK2|cam|Güncel Türkçe Sözlük|8 Mart 2012}}</ref><ref>{{TDK2|altın|Güncel Türkçe Sözlük|8 Mart 2012}}</ref><ref>{{TDK2|tahta|Güncel Türkçe Sözlük|8 Mart 2012}}</ref>
 
* Türkiye'de her yıl yaklaşık olarak 25 ton '''altın''' çıkarılmaktadır. (isim)
* Gelinlere <u>'''altın''' bilezik</u> takma âdeti pek çok ülkede görülür. (sıfat)
* '''<u>Cam'''</u> çok yüksek sıcaklıklarda işlenir. (isim)
* Salatayı <u>'''cam''' kâse</u>ye koyalım. (sıfat)
* En sağlam '''<u>tahtaları'''</u> dirsek kısımlarında kullandık. (isim)
* Çocukluğumda en sevdiğim oyuncağım, <u>'''tahta''' at</u>ımdı. (sıfat)
 
Uzun yıllar bunlar ve benzerîbenzeri sözcüklerlekelimelerle oluşturulan ''altın bilezik, tahta kaşık, cam bardak, demir kapı'' gibi tamlamaların takısız (eksiz) [[isim tamlaması]] olduğu görüşü hakimdi. Günümüzde ise bunların ''sıfat tamlaması'' olduğu görüşü gitgide yaygınlaşmakta ve akademik yayınlarda daha çok bu şekilde ele alınmaktadır.<ref>''[http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1992722273_kerimo%C4%9Flucaner.pdf Takısız İsim Tamlaması Tartışması ve Tür - Öbek ilişkisi] Yrd. Doç. Dr. Caner Kerimoğlu. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 6/1 Winter. s. 1442-1456, 2011.''</ref>
 
== Sıfat öbeğigrubu ==
 
Bazı sözcüklerkelimeler bir arada kullanıldıklarında -tek başlarına sıfat olmasalar dahi- cümlede sıfat gibi davranabilir. Bu sözcükkelime gruplarına sıfat öbeğigrubu denir. Sıfat öbeklerigrupları ile de sıfat tamlaması oluşturmak mümkündür:
 
* '''<u>aşka dâir'''</u> her şey
* '''<u>dağ gibi'''</u> adam
* '''milyonların sevgilisi''' sanatçı
* '''<u>görülmeye değer'''</u> film
* '''<u>işine bağlı'''</u> adam
* '''aşka dâir''' her şey
* '''<u>milyonların sevgilisi'''</u> sanatçı
* '''işine bağlı''' adam
* '''<u>on dokuz tane'''</u> yumurta (bkz. [[Sıfat#Sayı sıfatı|sayı sıfatı]])
 
== KaynakçaKaynaklar ==
{{kaynakça}}
 
== Literatür ==
* Ergin, Muharrem. <nowiki>''</nowiki>''Üniversiteler İçin Türk Dili.''<nowiki>''</nowiki> İstanbul: Bayrak Yayım, 2009.
{{Kaynakça}}
{{Türkçe dilbilgisi}}
 
{{Türkçe dilbilgisidil bilgisi}}
[[Kategori:Türkçede tamlamalar]]
 
[[Kategori:Sıfatlar]]
[[Kategori:Türkçede tamlamalar]]