|
|çatışma = Basmacı Ayaklanması
|parçası = [[I. Dünya Savaşı]] ve [[Rus İç Savaşı]]
|resim = [[Dosya:Basmacı2.png|200px]]
|başlık = Ayaklanmacıların bayrağı
|tarih = 1916-1934
|notlar =
}}
'''Basmacı Ayaklanması''', ([[Rusça]]: Басмачество, ''Basmaçestvo''), [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyet]] yönetimine karşı [[Orta Asya]]'da [[1917]]'de başlayan ve aralıklı olarak [[1931]]'e değin süren ayaklanma hareketi. Ruslar ''Basmak'' ve ''Baskın'' kelimesinden yola çıkarak ayaklanmaları ''Basmacı Ayaklanması'' olarak nitelendirdiler. Ancak, bu hareket [[Türkistan]]'ın genelinde ''Korbaşılar Hareketi'' olarak milli bir direniş hareketi olarak kabul edilir.
[[Çarlık Rusyası|Çarlık]] döneminde [[Türkmenistan]], [[Başkurdistan]] ve [[Kırım]]'da [[Rus]] kolonizatörlere karşı saldırılar, soygunlar düzenleyen çeteler yaygındı. Bu çetelere [[Başkırt]]lar ''Ayyar'', [[Türkmen]]ler ''Basmacı'' adını veriyordu. [[1917 Sovyet Devrimi]]'nden sonra [[Türkmenistan]]'da, [[Fergana Vadisi]]nde Ruslara başkaldıran siyasal amaçlı örgütlere de Basmacı adı yakıştırıldı. [[Özbek]] ve [[Kazak]] basınında bu anlamda, [[Cezayir Bağımsızlık Savaşı|Cezayir Basmacıları]], Hint Basmacıları gibi, sömürge yönetimine başkaldıran, özgürlük yanlısı direnişçiler için de kullanıldı.
[[1917 Sovyet Devrimi]] sırasında [[Fergana]]'da Mehmet Emin Bey, [[Hokand Hanlığı|Hokand]]'da Kiçkine Irgeş önderliğinde bağımsızlık yanlısı Basmacı çeteleri örgütlendi. [[Bolşevik]]ler [[Şubat]] [[1918]]'de [[Hokand Hanlığı|Hokand]]'ı ele geçirip Hokand Milli Hükümeti'ne son verince Mehmet Emin Bey [[Margilan]]'a çekilip direnişini sürdürdü.
Basmacılar [[1921]]'de [[Buhara]]'da da örgütlendiler. Lakay aşireti reislerinden İbrahim Bey gibi [[Buhara Emirliği|Buhara emirine]] bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. [[Enver Paşa]], Hacı Sami ve arkadaşları [[Türkmenistan]]'ı [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|Sovyetler]]'e karşı ayaklandırmak için [[Ekim]] [[1921]]'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, [[Jön Türk]] hareketinin önderi olarak [[Osmanlı]] padişahlarının otoritesini sarstığı ve [[II. Abdülhamid]]'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutsak etti. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama [[Ağustos]] [[1922]]'de Belcivan'a (bugün [[Tacikistan]]) çekilmek zorunda kaldı ve orada [[Kızıl Ordu]]'yla girdiği çatışmada öldürüldü. Orta Asya Türklerini bir [[Turan]] bayrağı altında birleştirme ülküsünü gerçekleştiremedi.
Enver Paşa'nın ölümünden sonra arkadaşları Hacı Sami'nin önderliğinde Basmacıları yeniden örgütlediler. Lakay reisi İbrahim Bey'i de yardıma zorlayan Hacı Sami, sayı ve donanım bakımından üstün Kızıl Ordu birliklerine karşı [[Haziran]] [[1923]]'e kadar savaştıktan sonra [[Türkiye]]'den gelen arkadaşlarının tümünü yitirdi; [[Afganistan]]'a geçti. Kızıl Ordu Türkmenistan'ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. Bu kez [[Hive Hanlığı|Hive]] Hanı Cüneyd Bey, yönetimindeki Basmacılarla [[1924]]'te [[Hive]]'yi yeniden ele geçirdi, 1927'ye değin mücadeleyi sürdürdü. [[1873]]'ten beri Ruslara karşı direnen ve Rus uyrukluğuna geçmeyi kabul etmeyen Cüneyd Bey, 1927'de Ruslarla barış yaptı ama onların Basmacıları tutukladığını, kendisini de ele geçirmek istediklerini görünce çete savaşını [[1929]]'a değin sürdürdü; bütün [[Karakum Çölü|Karakum]] [[Türkmenler]]i ayaklandırdı. Sonra [[İran]]'a, oradan da [[Afganistan]]'a geçti. Ruslar Buhara'da Şerefeddinof adlı [[Kazan (şehir)|Kazanlı]] bir [[Komünizm|komünist]] yönetiminde özel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmacı için bütün kabilesinin sorumlu tutulacağını bildirdiler ve bu kararlarını uygulamaya koydular. 1931'de Lakaylı Ali Bey'in yakalanmasıyla Basmacı direnişi sona erdi.
Basmacı Ayaklanması [[Türkistan]] ulusal dernekleri, partileri; [[Başkurdistan]], [[Buhara Hanlığı|Buhara]] ve [[Hive Hanlığı|Hive]] hükümetleri üyeleri, [[Kırgız]] ve [[Kazak]] aydınları, [[Türkiye]]'den gelen subaylar, [[Paştunlar]]ın ve [[Kaşgar]]lıların desteğiyle sürdürülmüştü. 16. yüzyıldan sonra [[Türkistan]] ve [[Orta Asya]]'da böylesine farklı grupları kapsayan ve bu denli uzun süren başka bir halk hareketi gerçekleşmemişti.
| 