|
[[Resim:AtaturkYukariBakarken.gif|thumb|right|210px|Mustafa Kemal Atatürk]]
{{wikiquote|Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Atatürk}}
'''Mustafa Kemal Atatürk''' ([[1881]] - [[10 Kasım]] [[1938]]), [[Kurtuluş Savaşı]]'nın askeri ve siyasi önderi, [[Türkiye Cumhuriyeti]]'nin kurucusu ve ilk [[cumhurbaşkanı]]dır.
==Hayatı==
:'''''[[Önemli olaylarla Atatürk]]''' sayfasında, Atatürk'ün hayatındaki tüm önemli olayları kronolojik sırayla bulabilirsiniz.''
===1881 - [[1912]]===
Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında [[Selanik]]'te Kocakasım Mahallesi, Islâhhâne Caddesi'ndeki üç katlı pembe bir evde doğdu. Babası [[Ali Rıza Efendi]], annesi [[Zübeyde Hanım]]'dır. Baba tarafından dedesi Hafız Ahmet Efendi 14 - 15. yüzyıllarda [[Konya]] ve [[Aydın]]'dan [[Makedonya]]'ya yerleştirilmiş Kocacık yörüklerindendir. Annesi Zübeyde Hanım ise Selanik yakınlarındaki Langaza kasabasına yerleşmiş eski bir Türk ailesinin kızıdır.
Milis subaylığı, evkaf katipliği ve kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, [[1871]] yılında Zübeyde Hanım'la evlendi. Atatürk'ün beş kardeşinden dördü küçük yaşlarda öldü, sadece [[Makbule Atadan|Makbule]] Hanım [[1956]] yılına değin yaşadı.
Mustafa öğrenim çağına gelince Mehmet Efendi'nin mahalle mektebinde öğrenime başladı, sonra babasının isteğiyle [[Şemsi Efendi Mektebi]]'ne geçti. Bu sırada babasını kaybetti (1888). Bir süre Rapla Çiftliği'nde dayısının yanında kaldıktan sonra Selanik'e dönüp okulunu bitirdi. Selanik Mülkiye Rüştiyesi'ne kaydoldu. Kısa bir süre sonra 1893 yılında Askeri Rüştiye'ye girdi. Bu okulda Matematik öğretmeni Mustafa Bey adına "Kemal" i ilave etti. 1896-1899 yıllarında Manastır Askeri İdadi'sini bitirip, İstanbul'da Harp Okulu'nda öğrenime başladı. 1902 yılında teğmen rütbesiyle mezun oldu., Harp Akademisi'ne devam etti. 11 Ocak 1905'te yüzbaşı rütbesiyle Akademi'yi tamamladı. 1905-1907 yılları arasında Şam'da 5. Ordu emrinde görev yaptı. 1907'de Kolağası (Kıdemli Yüzbaşı) oldu. Manastır'a III. Ordu'ya atandı. 19 Nisan 1909'da İstanbul'a giren Hareket Ordusu'nda Kurmay Başkanı olarak görev aldı. 1910 yılında Fransa'ya gönderildi. Picardie Manevraları'na katıldı. 1911 yılında İstanbul'da Genelkurmay Başkanlığı emrinde çalışmaya başladı.
===[[1911]] - [[1919]]===
1911 yılında İtalyanların [[Trablusgarp]]'a hücumu ile başlayan [[Trablusgarp Savaşı]]'nda, Mustafa Kemal bir grup arkadaşıyla birlikte Tobruk ve Derne bölgesinde görev aldı. 22 Aralık 1911'de İtalyanlara karşı [[Tobruk Savaşı]]'nı kazandı. 6 Mart 1912'de Derne Komutanlığına getirilmiştir.
Ekim 1912'de [[Balkan Savaşı]] başlayınca Mustafa Kemal [[Gelibolu]] ve Bolayır'daki birliklerle savaşa katıldı. Dimetoka ve [[Edirne]]'nin geri alınışında önemli hizmetleri görüldü. 1913 yılında [[Sofya]] Ateşemiliterliğine atandı. Bu görevde iken 1914 yılında [[yarbay]]lığa yükseldi. Hayatının ilk aşk ilişkisini de burada, bir Bulgar kızı ile yaşadı. Ateşemiliterlik görevi Ocak 1915'te sona erdi. Bu sırada [[I. Dünya Savaşı]] başlamış, [[Osmanlı Devleti]] de savaşa girmek zorunda kalmıştı. Mustafa Kemal 19. Tümeni kurmak üzere [[Tekirdağ]]'da görevlendirildi.
1914 yılında başlayan I. Dünya Savaşı'nda, Mustafa Kemal Çanakkale'de bir Türk savaş kahramanı oldu ve "Çanakkale geçilmez!" sözü burada doğdu. 18 Mart 1915'te [[Çanakkale Boğazı]]'nı geçmeye kalkan [[İngiliz]] ve [[Fransız]] donanması ağır kayıplar verince Gelibolu Yarımadası'na asker çıkarmaya karar verdiler. 25 Nisan 1915'te Arıburnu'na çıkan düşman kuvvetlerini, Mustafa Kemal'in komuta ettiği 19. Tümen, Conkbayırı'nda durdurdu. Mustafa Kemal, bu başarı üzerine [[albay]]lığa yükseldi. İngilizler 6-7 Ağustos 1915'te Arıburnu'nda tekrar taarruza geçti. Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal 9-10 Ağustos'ta Anafartalar Zaferini kazandı. Bu zaferi 17 Ağustos'ta Kireçtepe, 21 Ağustos'ta II. Anafartalar zaferleri takip etti. Çanakkale Savaşları'nda yaklaşık 253.000 kayıp veren Türk ulusu, onurunu [[İtilaf Devletleri]]ne karşı korumayı başarmıştı. Mustafa Kemal'in askerlerine "Ben size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum!" emri cephenin kaderini değiştirmiştir.
Mustafa Kemal Çanakkale Savaşları'dan sonra 1916'da Edirne ve [[Diyarbakır]]'da görev aldı. 1 Nisan 1916'da [[tümgeneral]]liğe yükseldi. Rus kuvvetleriyle savaşarak [[Muş]] ve [[Bitlis]]'in geri alınmasını sağladı. [[Şam]] ve [[Halep]]'teki kısa süreli görevlerinden sonra 1917'de İstanbul'a geldi. Velihat Vahidettin Efendi'yle Almanya'ya giderek cephede incelemelerde bulundu. Bu seyehatten sonra hastalandı. Viyana ve Karisbad'a giderek tedavi oldu. 15 Ağustos 1918'de Halep'e 7. Ordu Komutanı olarak döndü. Bu cephede İngiliz kuvvetlerine karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından bir gün sonra, 31 Ekim 1918'de Yıldırım Orduları Grubu Komutanlığına getirildi. Bu ordunun kaldırılması üzerine 13 Kasım 1918'de İstanbul'a gelip Harbiye Nezâreti'nde (Bakanlığında) göreve başladı.
===1919 - 1923===
[[Mondros Mütarekesi]]'nden sonra İtilaf Devletleri'nin Anadolu'yu işgale başlamaları üzerine; Mustafa Kemal 9. Ordu Müfettişi olarak [[19 Mayıs]] [[1919]]'da [[Mustafa Kemal Atatürk'ün Samsun'a çıkması|Samsun'a çıktı]]. [[22 Haziran]] [[1919]]'da [[Amasya]]'da yayımladığı genelgeyle "Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını" ilan edip [[Sivas Kongresi]]'ni toplantıya çağırdı. 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında [[Erzurum]], 4 - 11 Eylül 1919 tarihleri arasında da Sivas Kongresi'ni toplayarak vatanın kurtuluşu için izlenecek yolun belirlenmesini sağladı. 27 Aralık 1919'da Ankara'da heyecanla karşılandı. 23 Nisan 1920'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılmasıyla ulusal kuvvetlerin tek merkezde toplanması ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması yolunda önemli bir adım atılmış oldu. Meclis ve Hükümet Başkanlığına Mustafa Kemal seçildi Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kurtuluş Savaşı'nın başarıyla sonuçlanması için gerekli yasaları kabul edip uygulamaya başladı.
Türk kurtuluş mücadelesi 15 Mayıs 1919'da Yunanlıların İzmir'i işgali sırasında Hasan Tahsin tarafından düşmana ilk kurşunun atılmasıyla başladı. 10 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Antlaşması'nı imzalayarak aralarında Osmanlı İmparatorluğu'nu paylaşan I. Dünya Savaşı'nın galip devletlerine karşı önce Kuvâ-yi Milliye adı verilen milis kuvvetleriyle savaşıldı. Fakat işgalci emperyalist devletlere karşı başarılı bir mücadele için düzenli bir ordu şarttı. Türkiye Büyük Millet Meclisi düzenli orduyu kurdu, Kuvâ-yi Milliye - ordu bütünleşmesini sağlayarak savaşı zaferle sonuçlandırdı.
Mustafa Kemal yönetimindeki Türk Ulusal [[Kurtuluş Savaşı]]nın önemli aşamaları şunlardır:
* Sarıkamış (20 Eylül 1920), Kars (30 Ekim 1920) ve Gümrü'nün (7 Kasım 1920) kurtarılışı.
* Çukurova, Gaziantep, Kahramanmaraş ve Şanlıurfa savunmaları (1919- 1921)
* I. İnönü Zaferi (6 -10 Ocak 1921)
* II. İnönü Zaferi (23 Mart-1 Nisan 1921)
* Kütahya-Eskişehir Muharebeleri
* Sakarya Zaferi (23 Ağustos-13 Eylül 1921)
* Büyük Taarruz, Başkomutanlık Meydan Muhaberesi ve Büyük Zafer (26 Ağustos - 9 Eylül 1922)
Sakarya Zaferinden sonra 19 Eylül 1921'de Türkiye Büyük Millet Meclisi Mustafa Kemal'e Mareşal rütbesi ve Gazi unvanını verdi. Kurtuluş Savaşı, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan kentinde imzalanan Lozan Antlaşması'yla sonuçlandı. Böylece Sevr Antlaşması'yla paramparça edilen, Türklere 5-6 il büyüklüğünde vatan bırakılan Türkiye toprakları üzerinde ulusal birliğe dayalı yeni Türk devletinin kurulması için hiçbir engel kalmadı.
23 Nisan 1920'de Ankara'da TBMM'nin açılmasıyla Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu müjdelenmişti. Meclisin Türk Kurtuluş Savaşı'nı başarıyla yönetmesi, yeni Türk devletinin kuruluşunu hızlandırdı. 1 Kasım 1922'de hilafet ve saltanat birbirinden ayrıldı, saltanat kaldırıldı. Böylece Osmanlı hanedanının yönetimden bağları koparıldı. 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet (halk egemenliği) idaresi kabul edildi, Atatürk oybirliğiyle ilk cumhurbaşkanı seçildi. 30 Ekim 1923 günü İsmet İnönü tarafından Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükümeti kuruldu. Türkiye Cumhuriyeti, Atatürk'ün "Bağımsızlık benim karakterimdir" sözünde dile getirdiği üzere "Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir" ve "Yurtta barış, dünyada barış" temelleri üzerinde yükselmeye başladı.
===1923 - 1938===
Atatürk, 24 Nisan 1920 ve 13 Ağustos 1923 tarihlerinde TBMM Başkanlığına seçildi. Bu başkanlık görevi, devlet-hükümet başkanlığı düzeyindeydi. 29 Ekim 1923 yılında Cumhuriyet ilan edildi ve Atatürk ilk cumhurbaşkanı seçildi. Anayasa gereğince dört yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yenilendi. 1927, 1931, 1935 yıllarında TBMM Atatürk'ü yeniden cumhurbaşkanlığına seçti.
Atatürk sık sık yurt gezilerine çıkarak devlet çalışmalarını yerinde denetledi. İlgililere aksayan yönlerle ilgili talimatlar verdi. Yurt dışına hiçbir resmi ziyaret için çıkmamakla birlikte, Cumhurbaşkanı sıfatıyla Türkiye'yi ziyaret eden yabancı ülke devlet başkanlarını, başbakanlarını, bakanlarını ve komutanlarını ağırladı.
15-20 Ekim 1927 tarihinde Kurtuluş Savaşı'nı ve Cumhuriyet'in kuruluşunu anlatan büyük Nutuk'unu (Söylev), 29 Ekim 1933 tarihinde de [[10. Yıl Nutku]]'nu okudu. Nutuk, hem Kurtuluş Savaşı'nın hesabını veren, bir diğer deyişle ulusal mücadelenin kimlere karşı niçin ve nasıl verildiğini anlatan, hem de mücadelenin Cumhuriyet kurulduktan sonraki safhasında yapılması gerekenler ve yapılacak olanlar konusunda önemli bilgiler içeren değerli ve önemli bir konuşmadır.
Atatürk özel yaşamında sadelik içinde yaşadı. [[29 Ocak]] 1923'de [[Latife Uşaklıgil|Latife Hanım]]la evlendi. Birçok yurt gezisine birlikte çıktılar. Bu evlilik 5 Ağustos 1925 tarihine dek sürdü. Çocukları çok seven Atatürk, [[Afet İnan|Afet]] (İnan), [[Sabiha Gökçen|Sabiha]] (Gökçen), Fikriye, Ülkü, Nebile, Rukiye, Zehra adlı kızları ve Mustafa adlı çobanı manevi evlat edindi. Abdurrahim ve İhsan adlı çocukları himayesine aldı. Yaşayanlarına iyi bir gelecek hazırladı.
Soyadı Kanunu gereğince, [[24 Kasım]] [[1934]]'de TBMM'ce Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadı verildi ve bu soyadının kendisinden başkasına verilemeyeceği yasalara işlendi.
1937 yılında çiftliklerini hazineye, bir kısım taşınmazlarını da Ankara ve Bursa Belediyelerine bağışladı. Mirasından kızkardeşine, manevi evlatlarına, Türk Dil Kurumu ve Tarih Kurumu'na pay ayırdı. [[10 Kasım]] [[1938]] saat 9:05'te, yakalandığı [[siroz]] hastalığından kurtulamayarak [[İstanbul]]'da [[Dolmabahçe Sarayı]]'nda hayata gözlerini yumdu. Cenazesi [[21 Kasım]] [[1938]] günü törenle geçici istirahatgâhı olan [[Ankara Etnografya Müzesi]]'nde toprağa verildi. [[Anıtkabir]] yapıldıktan sonra nâşı görkemli bir törenle [[10 Kasım]] [[1953]] günü ebedi istirahatgâhına gömüldü.
== Kişiliği ==
Kitap okumayı, müzik dinlemeyi, dans etmeyi, ata binmeyi ve yüzmeyi çok severdi. [[Zeybek]] oyunlarına, [[güreş]]e, [[Rumeli]] türkülerine büyük ilgisi vardı. [[Tavla]] ve [[bilardo]] oynamaktan büyük keyif alırdı. Sakarya adlı atına ve köpeği Foks'a çok değer verirdi. Zengin bir kitaplık oluşturmuştu. Akşam yemeklerine devlet adamlarını, sanatçıları ve bilim adamlarını davet eder, ülkenin sorunlarını tartışırdı. Temiz ve düzenli giyinmeye özen gösterirdi. Doğayı çok severdi. Sık sık [[Atatürk Orman Çiftliği]]'ne gider, modern tarıma geçiş yolunda yürütülen çalışmalara bizzat katılırdı. [[Fransızca]] ve [[Almanca]] biliyordu.
[[Resim:Ataturk.gif|thumb|right|210px|Atatürk]]
==Devrimleri==
Atatürk, kendi deyişiyle Türkiye'yi "Çağdaş uygarlık düzeyine çıkarmak" amacıyla bir dizi devrim yaptı. Bu değişiklikler köklü oluşları ve eski sistemi düzenlemektense yerine yenisini getirmeleri nedeniyle ''reform'' değil, ''devrim'' olarak adlandırılmışlar ve genelde ''Atatürk Devrimleri'' olarak anılmışlardır. Bu yapılanlar beş ana başlık altında toplanabilir:
===Siyasal alandaki devrimler===
* Saltanatın Kaldırılması ([[1 Kasım]] [[1922]])
* Cumhuriyetin İlanı ([[29 Ekim]] [[1923]])
* Halifeliğin Kaldırılması ([[3 Mart]] [[1924]])
===Toplumsal alandaki devrimler===
* Kadınlara ve erkeklerle eşit haklar verilmesi ([[1926]]-[[1934]])
* Şapka ve kıyafet devrimi ([[25 Kasım]] [[1925]])
* Tekke zâviye ve türbelerin kapatılması ([[30 Kasım]] [[1925]])
* Soyadı kanunu ([[21 Haziran]] [[1934]])
* Lâkap ve unvanların kaldırılması ([[26 Kasım]] [[1934]])
* Uluslararası saat, takvim ve uzunluk ölçülerinin kabulü ([[1925]]-[[1931]])
===Hukuk alanındaki devrimler===
* [[Mecelle|Mecellenin]] kaldırılması ([[1924]]-[[1937]])
* ([[1924]]-[[1937]])
===Eğitim ve kültür alanındaki devrimler===
* Öğretimin birleştirilmesi ([[3 Mart]] [[1924]])
* [[Türk alfabesi|Yeni Türk harfleri]]nin kabulü ([[1 Kasım]] [[1928]])
* Türk [[Türk Dil Kurumu|Dil]] ve Tarih Kurumlarının kurulması ([[1931]]-[[1932]])
* Üniversite öğreniminin düzenlenmesi ([[31 Mayıs]] [[1933]])
* Güzel sanatlarda yenilikler
===Ekonomi alanındaki devrimler===
* [[Aşar]] vergisinin kaldırılması
* Çiftçinin özendirilmesi
* Örnek çiftliklerin kurulması ([[Atatürk Orman Çiftliği]] gibi)
* Sanayiyi Teşvik Kanunu'nun çıkarılarak sanayi kuruluşlarının kurulması
* I. ve II. 5 yıllık Kalkınma Planları'nın (1933-1938) uygulamaya konulması
*Anadolu'nun yeni yollarla donatılması
==Yapıtları==
* Tâbiye Meselesinin Halli ve Emirlerin Sureti Tahririne Dair Nesayih
* Takımın Muharebe Talimi (Almanca'dan çeviri - 1908)
* Cumalı Ordugâhı - Süvari: Bölük, Alay, Liva Talim ve Manevraları (1909)
* Tâbiye ve Tatbikat Seyahati (1911)
* Bölüğün Muharebe Talimi (Almanca'dan çeviri - 1912)
* Zabit ve Kumandan ile Hasbihal (1918)
* Nutuk (1927)
* Vatandaş İçin Medeni Bilgiler (1930)
* Geometri (1937)
Atatürk'ün ayrıca, 1915-1918 yılları arasında Anafartalar, Doğu Cephesi ve Karlsbad'daki hatıralarını yazdığı günlükleri de bulunmaktadır. Bunlardan ''Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe'', [[Türk Tarih Kurumu]] tarafından kitap olarak basılmıştır. Bununla birlikte 1908-1938 yılları arasında Mustafa Kemal'in imza attığı, yazdığı, söylediği,kişisel notları dahil herşeyin toplandığı [[Atatürk'ün Bütün Eserleri]] adlı bir ansiklopedi de Kaynak Yayınları tarafından hazırlanmakta.
==İlgili makaleler==
*[[Atatürk İlkeleri]]
*[[Önemli olaylarla Atatürk]]
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.ataturk.net Ataturk.net]
* [http://www.ataturk.com Ataturk.com]
* [http://www.biyografi.info/kisi/mustafa-kemal-ataturk Biyografi.info - Mustafa Kemal Atatürk]
* [http://www.tsk.mil.tr/anitkabir/hayati.html Genelkurmay Başkanlığı sayfasında hayatı]
{{tr_cumhurbsk}}
{{Tr basbakanlar}}
[[Kategori:Atatürk|*]]
[[Kategori:Askerler]]
[[Kategori:Devlet Adamları]]
[[Kategori:Eğitimciler]]
[[Kategori:Siyasetçiler]]
[[Kategori:1881 doğumlular]]
[[Kategori:1938 yılında ölenler]]
[[ar:مصطفى كمال أتاتورك]]
[[az:Mustafa Kamal Atatürk]]
[[bg:Кемал Ататюрк]]
[[bs:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[ca:Kemal Atatürk]]
[[cs:Kemal Atatürk]]
[[de:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[el:Μουσταφά Κεμάλ]]
[[en:Kemal Atatürk]]
[[eo:Kemal ATATÜRK]]
[[es:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[et:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[fa:مصطفی کمال آتاترک]]
[[fi:Kemal Atatürk]]
[[fr:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[gl:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[he:מוסטפה כמאל אתא תורכ]]
[[hr:Kemal Atatürk]]
[[hu:Musztafa Kemal Atatürk]]
[[id:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[io:Kemal Atatürk]]
[[it:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[ja:ケマル・アタテュルク]]
[[ku:Mustafa Kemal Ataturk]]
[[nl:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[no:Kemal Atatürk]]
[[pl:Kemal Atatürk]]
[[pt:Kemal Atatürk]]
[[ro:Mustafa Kemal Atatürk]]
[[sh:Kemal Atatürk]]
[[sk:Kemal Atatürk]]
[[sr:Мустафа Кемал Ататурк]]
[[sv:Kemal Atatürk]]
[[tt:Kemal Atatürk]]
[[uk:Ататюрк Кемаль]]
[[zh:穆斯塔法·凯末尔·阿塔土克]]
| 