|
<!-- Lütfen bu mesajı bir karar alınmadan kaldırmayınız veya değiştirmeyiniz -->
{{Müslüman bilgin bilgi kutusu
<div class="boilerplate metadata" id="afd" style="margin: 0 5%; padding: 0 7px 7px 7px; background: #EDF1F1; border: 1px solid #FF4040; text-align: left; font-size:95%;">
|isim = Ahmed-i Hani
'''Bu sayfa, Vikipedi'nin [[Vikipedi:Silme politikası|silme politikası]] gereğince silinmeye aday görülmüştür.<br />
|resim_adı = Statue_of_Kurdish_poet_and_writer_Ahmadi_Xani_in_Sulaymaniyah,_Kurdistan,_Iraq.JPG|200px]]
Lütfen fikirlerinizi '''[[Vikipedi:Silinmeye aday sayfalar/Eqîdeya Îmanê|burada]]''' [[Vikipedi:Silinmeye aday sayfalar|Silinmeye aday sayfalar]] sayfasında belirtiniz.<br />
|resim_boyutu =
Sayfa üzerinde değişiklik yapabilirsiniz, fakat lütfen tartışma devam ederken sayfanın içini boşaltmayın veya bu şablonu kaldırmayın. Birleştirme ve isim değiştirme konularında daha fazla bilgi için [[Vikipedi:Hizmetliler için silme yönergeleri|Hizmetliler için silme yönergeleri]] sayfasını okuyunuz.<br/>
|resim_başlığı = Ahmed-i Hani'nin [[Süleymaniye, Irak|Süleymaniye]]'deki heykeli
<div class="NavFrame" style="padding:0;border-style:none;"><div class="NavFrame" style="border-style:none;padding:0;"><div class="NavHead" style="background:#EDF1F1;text-align:left;"><span style="font-weight:normal;">[[Vikipedi:Silinmeye aday sayfalar#Bir sayfanın silinmeye aday gösterilmesi (SAS şablonu konulması)|Aday sayfa nasıl eklenecek]] ([{{fullurl:Vikipedi:Silinmeye aday sayfalar#Tartışmalar|action=edit}} kayıt])</span></div>
|tam_adı = Ehmedê Xanî
<div class="NavContent" style="display:none;background:#EDF1F1;">
|doğum_tarihi = 1650/1651
{{sas bilgi|{{FULLPAGENAME}}}}
|doğum_yeri = [[Hakkari]], [[Çukurca]], Han Köyü
</div></div></div></div>
|ölüm_tarihi = 1707 (57-58 Yaşlarında)
[[Kategori:Silinmeye aday sayfalar]]
|ölüm_yeri = [[Ağrı]], [[Doğubayazıt]]
|dönem = [[17. yüzyıl]]
|bölge = [[Osmanlı İmparatorluğu]]
|okul/gelenek = [[Kürt Medreseleri]]<br />
İran Medreseleri <br /> Suriye Medreseleri
|ilgilendikleri = [[Fıkıh]], [[Astronomi]], [[Tarih]], ve [[Kürt Edebiyatı]]
|etnik = [[Kürt]]
|fikir = Kürt İttifakı
|çalışmaları = '''<u></u>'''<u>Eserleri</u>'''
*[[Mem û Zîn]]
*[[Eqîdeya Îmanê]]
*[[Nûbihara Biçukan]]
*Eqîdeya Îslamê
*Erdê Xweda
*Fî Beyanî Erkanî Îslam
|babası =
|eşi =
|çocuk =
| etkilendikleri = [[Aristoteles]], [[Hipokrat]], [[Şihabeddin Sühreverdî]], [[Firdevsî]], [[Farabi]], [[Muhyiddin İbn Arabî|İbn-i Arabî]], [[Ömer Hayyam]], [[Ali Hariri]], [[Molla Ahmed-i Cezirî|Melayê Cizirî]], [[Faki Tayran]]
| etkiledikleri = [[Mahmud Beyazidi]], [[Abdurrahman Şerefkendi]], [[İsmail Beyazidi]], [[Muradhan Beyazidi]], [[Mesture Erdelan]], [[Nali]], [[Said Nursî]], [[Celadet Ali Bedirhan]],
[[:ku:Hêmin|Hêmin]]
|box_width =
}}
'''Ahmed-i Hani''' ({{dil-ku|Ehmedê Xanî}}; 1650/1651, Han köyü, [[Çukurca]], [[Hakkari]] - 1707, [[Doğubayazıt]], [[Ağrı]])<ref>http://www.iranicaonline.org/articles/ahmad-e-kani</ref>, 17. yüzyıl'da yaşamış [[Kürtler|Kürt]] [[Kürt edebiyatı|edebiyatçı]], [[astronom]], [[şair]], [[tarihçi]] ve [[alim|İslam alimi]].<ref>http://www.kurdishacademy.org/?q=node/81</ref>
{{kayda değerlik|tarih=Mayıs 2016}}
== Hayatı ==
'''''Eqîdeya Îmanê''''' (İnanç Risalesi) [[Ahmed-i Hani]]'nin [[Kürtçe]] eseri, genel anlamda [[İslam]]'ın temellerini içeren, dini konuları işleyen bir kitaptır.<ref>http://m.batmanajansi.com/ahmed-xan-nin-ak-da-man-eseri-dagitildi/728/</ref> [[Şiir]]sel bir dille yazılan kitap yetmiş üç beyitten oluşmaktadır.<ref>https://books.google.fr/books/about/Eq%C3%AEdeya_%C3%AEman%C3%AA.html?id=iuOuAAAACAAJ&redir_esc=y</ref><ref>http://www.avestakitap.com/urun_221_Avesta_Ehmedê%20Xanî%20Külliyatı%202-%20‘Eqîdeya%20Îmanê.html</ref><ref>Kadri Yıldırım, ISBN 9789944382502</ref>
Ahmed-i Hani 1650-51 yılında [[Hakkari]]'nin [[Çukurca, Hakkâri|Çukurca]] ilçesine bağlı Han Köyünde doğmuştur. Babasının adı Şeyh İlyas annesinin adı Gulnigar'dır. Hânî Aşiretinden olmasından ve Han köyünde doğması ötürü Ahmed-i Hani (Ehmedê Xanî, Hani'li Ahmed) olarak tanınmaktadır.<ref>http://www.nusaybinim.com/cumhurbaskani_ehmede_xani_turbesinde_dua_etti_haber2748.html</ref>
=== Eğitimi ===
Hani ilk eğitimini aile içinde babası Şeyh İlyas'tan [[fıkıh]] derslerini aldı. ardından Beyazıt'taki Muradiye medresesine gider. Daha sonra [[Ahlat, Bitlis|Ahlat]] ve [[Bitlis]] medreselerinde öğrenim görür. Botan ve [[Mezapotamya]]'da devam eder öğrenimine. [[Bağdat]], [[Şam]], [[Halep]] ve [[İran]] medreselerinde de uzunca yıllar öğrencilik hayatı yaşadı. Hani özellikle [[Suriye]] medreselerinde [[Antik Çağ felsefesi|Antik Yunan felsefesi]]'ni, Mezopotamya ve İran medreselerinde ise [[İslam felsefesi]], [[astronomi]], [[şiir]] ve sanat tekniğini öğrenmiştir.
Hani'nin [[Kabe]]'yi tavaf ettiği, [[Mısır]]'a gittiğini yazdığı eserinin içeriğinde açıkça görülmektedir. Her yerde isim yapmış alimleri araştırır ilmi ve bilimi daha da ilerletmek için onların yanında diplomasını aldıktan sonra Beyazıt'taki Muradiye medresesinde eğitim vermeye çalışır.<ref>[[Mehmed Uzun]], Kürt Edebiyatına Giriş, s. 25-28</ref>
Hani, [[İshakpaşa Sarayı]]'nın temeli atılırken (1674) [[dua]] okumuştur. Beyazıt Beyi Mir Muhammed'dir. Daha sonra Beyazıt'ta Muradiye Camii'nde imamlık yapmıştır. Mir Muhammed'e divan [[kâtip]]liğinde bulunmuştur. Onunla yakınlığını, ona sevgisini bir şiirinde ifade etmiştir, ölümüne dair üzüntüsünü belgelemiştir. Mir adına İran sınır Serdar'ı ile alınan karara imza atmıştır.
Hani iyi bir eğitmen ve dil uzmanıdır. Dönemin felsefi, teolojik ve edebiyat bilgilerini iyi özümsediği ve bu yönüyle yetkinleştiği anlaşılıyor. Ayrıca Kürtçe ile birlikte Arapça, Farsça ve Osmanlıca’ya oldukça hâkim olduğu biliniyor. Şiirlerindeki derin kültürel birikim ve bilgi hayranlık uyandıracak düzeydedir. [[Mem û Zîn]] adlı temel yapıtında her olayı ele alışı derin bir çözümleme biçimindedir.<ref>[[Kanate Kurdo]], Tarixa Edebiyata Kurdî</ref>
Ahmed-i Hani, [[Şihabeddin Sühreverdî]], [[Farabi]], [[Feqiyê Teyran]], [[Molla Ahmed-i Cezirî]], [[Platon]], [[Aristoteles]], [[Muhyiddin İbn Arabi]], [[Ali Hariri]], [[Firdevsi]] ve [[Ömer Hayyam]] gibi daha birçok büyük şahsiyetten etkilenme düşünceler ortaya koyar. Hani bu birikimini 4 ayrıdilde dile getirir. Kültürel birikimi söz konusu dilleri yetkince kullanmasına dillere hakimiyeti de birikimin sistemleşmesine yol açmaktadır.
=== Düşünceleri ===
Ahmed-i Hani'nin siyasi özlemi, düşünceleri açıktır ki o dönemin genel atmosferinden doğmuştur. Bu dönemde, Kürt düşün hayatının geri olduğu açık. Ancak bu, Kürt düşünce ve edebiyat mirasının hiç olmadığı anlamına gelmiyordu. Önemli bir düşünce ve edebiyat mirasına sahipti. Fakat bu Kürtlerin sosyo-ekonomik koşullarından dolayı yaygınlık kazanamamıştı. Çok dar sınırlar içinde düşüne haps olmuştu. Bu bir idari yaptırımdan çok sosyal ve kültürel nedenlerden kaynaklanıyordu. Hani daha çok birlik ve ittifak parolalarını kullanarak sesini yükseltiyor, Kürtlerin kendi aralarındaki çelişkilerine de dikkat çekiyordu. Butür şartlar altında Beyler Hani’yi anlayamadılar. Kısaca bu modern düşünceler pratikleşmeyip sonrasız kaldı.<ref>http://diyarbakirayder.com/index.php?option=com_content&view=article&id=223:ahmede-xani-hayati-ve-eserleri&catid=44:ic-birakanlar&Itemid=71</ref>
Ahmed-i Hani'nin en önemli yönü, yurtsever ve halkçı oluşudur. Birçok aşirete bölünmüşlük kendisi için en temel sorundur. Denilebilinir ki, tüm düşüncelerinde ana tema budur. Bu nedenle Kürtlerin birliği, Kürtlerin diğer halklar gibi özgür yaşaması, Kürt kültürü ve dili'nin özgürce gelişmesi için feryat eder. Tüm bunları sağlamanın yolunun çağdaş bir millet olmaktan geçtiğine inanır. Kürtlerin aslında hiçbir yönü ile komşu halklardan geri olmadığını yalnızca birlik ve iyi yöneticilerden yoksun olduğunu savunur. Bu nedenle şiirlerinde komşu halkların sanatıyla dilleriyle yarışır ve bununla Kürtlerin sahip olduğu yeri dile getirir. Ancak Hani’de başka halkları karşısına alan bir milliyetçiliğe rastlanmaz. Tam tersine Hani hep eşitliği gösterir. Komşu halkların kültürel, tarihsel, dinsel yakınlıklarını kardeşlik olarak görür. Kimi şiirlerinde her bir mısrasını ayrı bir dilde ([[Kürtçe]], [[Farsça]], [[Türkçe]], [[Arapça]]) ifadelendirdiği dörtlüklerde sembolize eder.<ref>http://m.hurbakis.net/ehmede-xaninin-gozunde-kurt-ulusal-sorunu</ref>
Hani halka çok kolay bir şekilde [[İslam|dini]] eğitim vermek için hem Arapça hem de Kürtçe dilinde çok pratik ve halkın kavrayabileceği metotlar geliştirir. Hani’nin özellikle çocuklar için [[Nûbihara Biçukan]] adlı eseri yazar nitekim eserinde ‘’ne ji boy sahip rewacan, belki ji boy piçûkên kurmancan’ eder. Yani eseri küçük çocuklar için yazdım der.<ref>http://www.idefix.com/kitap/ehmede-xani-ahmed-i-hani-/urun_liste.asp?kid=21887</ref><ref>http://www.ehmedexani.org/index.php?page=categori&op=read&id=71</ref>
Edebiyat, şiir, tarih, astronomi ve fıkıh ile ilgili pek çok eser yazan Ahmed-i Hani 1707'de Doğubayazıt'ta vefat etmiştir. Türbesi Ağrı [[Doğubayazıt]]'tadır.
2015 yılında Ağrı Havalimanına Ahmed-i Hani ismi verildi<ref>http://www.ntv.com.tr/turkiye/agri-havalimanina-kurt-edebiyatci-ahmed-i-hani-ismi-verildi,3VjSmYR6wkK5HwN50QQUHw</ref>
== Eserleri ==
* ''[[Mem û Zîn]]'', (''Mem ve Zin'')
* ''[[Nûbihara Biçukan]]'', (''Küçüklerin Baharı'')
* ''[[Eqîdeya Îmanê]]'', (''İman'ın Akidesi'')
* ''Eqîdeya Îslamê'', (''İslam'ın Akidesi'')
* ''Fî Beyanî Erkanî Îslam'', (''''İslam'ın Temelleri'')
* ''Erdê Xweda'', [Allah'ın Arzı], (''[[Astronomi]] ve [[Coğrafya]] ile ilgili eser'')
* ''Dîwana Helbestan'', (''Şiir Dîvanı'')
==Ayrıca bakınız==
* [[Kürt edebiyatı]]
== Kaynakça ==
{{kaynak-düz}}
{{Commonscat|Ahmad Khani}}
{{kaynakça|2}}
[http://www.kulturtv.com.tr/kitap/63292/Ehmed%C3%AA-Xan%C3%AE-Kulliyati-2--%E2%80%98Eq%C3%AEdeya-%C3%8Eman%C3%AA Eqîdeya Îmanê]
{{İslam astronomları}}
[[Kategori:1651Kürtçe doğumlularkitaplar]]
[[Kategori:1707Din yılında ölenlerkitapları]]
[[Kategori:Kürt yazarlar]]
[[Kategori:Kürt şairler]]
[[Kategori:Osmanlı Kürtleri]]
[[Kategori:Mutasavvıflar]]
[[Kategori:Osmanlı yazarları]]
[[Kategori:Kürtçe eser veren şairler]]
[[Kategori:Kürtçe eser veren yazarlar]]
[[Kategori:17. yüzyıl yazarları]]
[[Kategori:Kürt filozoflar]]
[[Kategori:Kürt tarihçiler]]
[[Kategori:Müslüman astronomlar]]
[[Kategori:Kürt astronomlar]]
[[Kategori:Kürt edebiyatçılar]]
[[Kategori:Kürt bilim insanları]]
| 