Deterministik sistem: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmemiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Bgedikaslan (mesaj | katkılar) EKLEME |
Bgedikaslan (mesaj | katkılar) EKLEME |
||
23. satır:
Dini ilimlerde ise meselenin kader inancı çerçevesinde, sonsuz ve sınırsız bir ilahi irade karşısında insan iradesinin ne anlam ifade ettiği noktasında tartışıldığını görüyoruz. Tartışmalar, İslam inanç esaslarını akli delillerle ispatlama ve savunma görevini üstlenmiş olan kelam ilmi çevresinde yoğunlaşmaktadır. Biz bu çalışmamızda, sosyolojide ve kelamda determinizm-iradecilik dikotomisinin izini sürecek, ilgili teorileri kamplara ayırarak inceleyecek, iki disiplinin soruna bakış açısındaki benzer ve farklı yönleri vurgulamaya gayret edeceğiz.
Sosyolojide Determinizm-İradecilik Dikotomisi Sosyolojide, pozitivist sosyoloji tasavvuruyla yorumlayıcı sosyoloji tasavvuru arasında derin farklılıklar vardır. Birincisi, bireyin eylemini belirleyen yapı ve sistemleri vurgulayan makro teoriler üretirken; ikincisi, yapı ve sistemleri inşa eden insan faili vurgulayan teorilere vücut vermektedir.<ref>http://dergipark.ulakbim.gov.tr/abuifd/article/viewFile/5000192876/5000168008</ref>
=== TIP ALANINDA ===
==== BULAŞICI HASTALIKLARIN YAYILIMININ TAHMİNİNDE DETERMİNİSTİK MODELLERİN KULLANIMI ====
Ölüm istatistiklerinin dünyada ilk örneği 17. Yüzyılın başından 1830’lu yıllara kadar Londra’da hastalık sonucu ölüm sayılarının haftalık olarak işlendiği “Bills of Mortality” kayıtlarıdır. Londra’da 1592 veba salgınının ardından tutulmaya başlanan kayıtlar, 1603 yılındaki salgından sonra ölüm sayılarındaki artış ve azalışları tam olarak bildirecek şekilde haftalık olarak kilise yazmanları (Parish Clerks) tarafından toplanmış ve işlenmiştir. İlk demograflardan birisi olarak kabul edilen John Graunt, 1662 yılında yayımladığı “Natural and Political Observations made upon the Bills of Mortality” isimli kitabında, Londra’da II. Charles döneminde vebanın salgına dönüşmeye başladığı uyarısını verecek bir sistemin kurulmasını önermiştir.
Bulaşıcı hastalıklar ile ilgili ilk matematik model 1766 yılında yayımladığı “An attempt at a new analysis of the mortality caused by smallpox and of the advantages of inoculation to prevent it” çalışması ile Daniel Bernoulli’ye aittir. Çalışmada, bu dönemde çiçek hastalığı için geliştirilen bir aşılama yöntemi olan variolation tartışmaları matematik bir modelle değerlendirilmiştir. Variolation, hafif düzeyde çiçek hastalığı enfeksiyonu taşıyan bir bireyden alınan yara kabuğu veya cerahatin sağlıklı bireylere burun veya ağız yoluyla verilmesi şeklindeki bir aşılama tekniğidir. Variolation enfekte olmuş bireylerin % 30 olan ölüm risklerini % 1’e kadar indirse de, kimi zaman hastalığa belki de hiç yakalanmayacak olan bireylerin ölümüne de yol açması nedeni ile tartışma konusu olmuştur. Bernoulli kurduğu modelle, yaygın olarak yapılacak aşılama sonucunda, toplum için ortalama beklenen ömrün 26 yıl 7 aydan 29 yıl 9 aya çıkacağını ispatlamıştır.
1906 yılında Hamer kızamık salgınlarının tekrarını incelemek üzere kesikli bir zaman modeli tasarlamış ve analiz etmiştir. Model birim zamanda ortaya çıkan yeni vaka sayısının, hastalığa duyarlı ve hastalık taşıyan bireylerin sayısına bağlı olduğunu varsayan ilk model olması nedeni ile önem taşımaktadır.
Sıtmada yeni vakaların sayısı ve kontrolü ile ilgilenen Ross, 1911 yılında diferansiyel eşitlik modeli geliştirmiştir.
Bu çalışmaları takiben en büyük katkıyı, matematik modellerin bulaşıcı hastalıkların yayılımının tahmininde ilk örnek olarak gösterilen ve 1927 yılında birincisi yayımlanan “A Contribution to the Mathematical Theory of Epidemics” isimli makaleleri ile A. G. McKendrick ve W. O. Kermack yapmıştır.
Bu çalışmayı 1932 ve 1933 yıllarında yayımladıkları çalışmalar takip etmiştir.
Kermack – McKendrick Modeli kapalı bir toplulukta zaman içerisinde bulaşıcı bir hastalığın yayılımını açıklamaya çalışmaktadır. Özellikle 1665-1666 Londra veba, 1865 Londra kolera ve 1906 Mumbai (Bombay) veba salgınlarında gözlenen hasta sayılarındaki hızlı yükseliş ve düşüşlerin nedenlerine deterministik modeller ile öneriler getirilmektedir.
== ÖRNEKLER ==
| |||