Dış kuvvetler: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok
1. satır:
[[Dosya:Şelale, Kapıkaya Kanyonu 01.jpg|küçükresim|Derinlemesine aşınım yapan bir Şelale]]
'''Dış kuvvetler''', [[Akarsu|akarsular]], [[Rüzgâr|rüzgarlar]], [[Yer altı suyu|yer altı suları]], [[Buzul|buzullar]], [[dalgalar]] ve [[Akıntı enerjisi|akıntılar]] gibi çeşitli etmenlerin dünyayı şekillendirmesidir. Bu etmenler [[atmosfer]] kökenli olup enerjilerini [[Güneş|güneşten]] alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak [[Deniz seviyesi|deniz seviyesine]] indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.<ref>''[http://www.cografyasaati.com/docs/14bolum.pdf Dış kuvvetler], Erişim tarihi: 27 Nisan 2016''</ref>
 
====== '''Dış kuvvetler''', [[Akarsu|akarsular]], [[Rüzgâr|rüzgarlar]], [[Yer altı suyu|yer altı suları]], [[Buzul|buzullar]], [[dalgalar]] ve [[Akıntı enerjisi|akıntılar]] gibi çeşitli etmenlerin dünyayı şekillendirmesidir. Bu etmenler [[atmosfer]] kökenli olup enerjilerini [[Güneş|güneşten]] alırlar. Dış kuvvetler, iç kuvvetlerin etkisiyle oluşan yüksek yerleri aşındırarak [[Deniz seviyesi|deniz seviyesine]] indirmeye çalışır. Dünyanın şekillenmesinde iç ve dış kuvvetler değişim halindedir, bu değişim uzun bir zaman aralığını kapsadığından insanlar tarafından gözlenme şansı yoktur.<ref>''[http://www.cografyasaati.com/docs/14bolum.pdf Dış kuvvetler], Erişim tarihi: 27 Nisan 2016''</ref> ======
== Rüzgarlar ve oluşturdukları şekiller ==
 
[[Kuraklık|Kurak]] veya yarı kurak [[İklim|iklim]] bölgelerinde en çok etkili olan dış kuvvet rüzgarlardır. Rüzgarlar kopardıkları parçaları havalandırıp çarptırır, böylelikle aşındırma faaliyetini gerçekleştirmiş olur. Rüzgarlar hızlarının azaldığı yerlerde ise biriktirme faaliyetleri yaparlar.
== Rüzgarlar ve oluşturdukları şekiller ==
 
==== [[Kuraklık|Kurak]] veya yarı kurak [[İklim|iklim]] bölgelerinde en çok etkili olan dış kuvvet rüzgarlardır. Rüzgarlar kopardıkları parçaları havalandırıp çarptırır, böylelikle aşındırma faaliyetini gerçekleştirmiş olur. Rüzgarlar hızlarının azaldığı yerlerde ise biriktirme faaliyetleri yaparlar. ====
 
=== Rüzgar aşındırması ile oluşan yerşekilleri ===
Satır 9 ⟶ 11:
 
* [[Yardang]]: [[Kurak iklim]] bölgelerindeki az dirençli kayaçların rüzgar etkisiyle oluşmuş U şeklindeki yerşekilidir.
 
*= [[Tafoni]]: Kayaçların suların etkisiyle çözünüp gevşeyen kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması sonucunda oluşmuş olan yerşekilidir Tafoniler kuş yuvalarını andırır. =
* [[Şahit tepe]]: Duruşu yatay şekilde olan tabakaların uzanmış olduğu düzlük bölgelerdeki rüzgar aşındırması sonucu oluşmuş parçalı biçimdeki yerşekilidir.
 
=== Rüzgar biriktirmesi ile oluşan yerşekilleri ===
 
*= [[Barkan]]: Rüzgarların hızlarının azaldıkları yerlerde taşıdıkları kumları biriktirmesi sonucunda oluşur. Genellikle çöllerde görülür ve hilal şeklindedir, rüzgarların etkisiyle sürekli yer değiştiren kumullar ile oluşturdukları şeklin genel adıdır. =
* [[Kum|Kum yığınları]]: Rüzgarların küçük veya iri taşları biriktirmesi ile oluşur.
 
* [[Lösler]]: Kum yığınları ve barkanlar gibi lösler de rüzgarların taşıdıkları ince kumları bir yerde biriktirmesine denir. Lösler taşınmış topraklar oldukları için bulundukları bölgelerin iklimi hakkında bilgi vermezler. Rüzgar ve akarsu erozyonu ile farklı yerlere sürüklenen bu ince kumullar barajlar için sorun teşkil etmektedir,
*==== [[Kum|Kum yığınları]]: Rüzgarların küçük veya iri taşları biriktirmesi ile oluşur. ====
 
*==== [[Lösler]]: Kum yığınları ve barkanlar gibi lösler de rüzgarların taşıdıkları ince kumları bir yerde biriktirmesine denir. Lösler taşınmış topraklar oldukları için bulundukları bölgelerin iklimi hakkında bilgi vermezler. Rüzgar ve akarsu erozyonu ile farklı yerlere sürüklenen bu ince kumullar barajlar için sorun teşkil etmektedir, ====
 
=== Galeri ===
<gallery>
Satır 26 ⟶ 33:
 
== Akarsular ve oluşturdukları şekiller ==
Bir yatak içerisinde eğime bağlı olarak akan sulara [[akarsu]] denir. Akarsular [[Rüzgâr|rüzgarlar]] gibi dünyayı şekillendirmede etkilidir. Akarsunun doğduğu yere [[kaynak]], göle veya denize döküldüğü yere ağız, aktığı ve izlediği yola ise akarsu yatağı denir. Akarsuların kolları ile aktığı yere ise havza denir. Akarsunun bir bölümünden saniyede geçen su miktarına debi denirken yıl içindeki akım düzenine de rejim denir. Akarsuların yataklarını deniz seviyesine ulaştırsa denge profiline ulaşmış olur.
 
= Bir yatak içerisinde eğime bağlı olarak akan sulara [[akarsu]] denir. Akarsular [[Rüzgâr|rüzgarlar]] gibi dünyayı şekillendirmede etkilidir. Akarsunun doğduğu yere [[kaynak]], göle veya denize [[döküldüğü]] yere ağız, aktığı ve izlediği yola ise akarsu yatağı denir. Akarsuların kolları ile aktığı yere ise havza denir. Akarsunun bir bölümünden saniyede geçen su miktarına debi denirken yıl içindeki akım düzenine de rejim denir. Akarsuların yataklarını deniz seviyesine ulaştırsa denge profiline ulaşmış olur. =
=== Akarsu aşındırması ile oluşan yerşekilleri ===
 
* [[V şekilli vadi|Çentik vadi]]: Akarsuların hızlı bir şekilde aktığı eğimli alanları, aşındırmaları sonucunda oluşan vadi tipidir. Akarsular, yüksek, dar ve eğimli arazilerin bulunduğu bölgelerde derine doğru aşındırma yaparlar, bunun sonucunda ise çentik vadiler oluşur. Çentik vadilerin diğer bir adı ise V şekilli vadidir.
==== ''Akarsu aşındırması ile oluşan yerşekilleri'' ====
 
*==== [[V şekilli vadi|Çentik vadi]]: Akarsuların hızlı bir şekilde aktığı eğimli alanları, aşındırmaları sonucunda oluşan vadi tipidir. Akarsular, yüksek, dar ve eğimli arazilerin bulunduğu bölgelerde derine doğru aşındırma yaparlar, bunun sonucunda ise çentik vadiler oluşur. Çentik vadilerin diğer bir adı ise V şekilli vadidir. ====
* [[Boğaz vadi]]: Kara ve deniz seviyelerindeki değişimlere bağlı olarak akarsular tarafından açılmış derin ve boğaz görünümlü vadilerdir. Diğer bir ismi ise "yarma" vadidir.
* [[Kanyon|Kanyon vadi]]: Boğaz vadi ile aynı özellikleri taşır fakat kenarları basamak şeklindedir. Karstik bölgelerde yaygındır.
Satır 60 ⟶ 69:
</gallery>
 
== Karstik şekillerin aşınım ve biriktirmesi ==
Kalker, jips ve kuyu tuzu gibi kolayca eriyebilen maddelerin bulundukları alanlara karstik alanlar denir, karstik arazilerde suların etkisiyle oluşan şekillere de karstik şekiller denir. Karstik şekillerin oluşumunda kayaç yapısı ile iklim özellikleri etkilidir.
 
Satır 106 ⟶ 115:
</gallery>
 
=== Dalga ve akıntıların oluşturdukları şekiller ===
Dalga ve akıntılar kıyıların zamanla değişip farklı görünümler almasına neden olurlar.
 
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Dış_kuvvetler" sayfasından alınmıştır