Vikipedi

İnsanın evrimi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
By erdo can (mesaj | katkılar)
Devriyeler
145.947 değişiklik
→‎Dış bağlantılar: düzen. türkçeleştirme., değiştirildi: türk → Türk AWB ile
3. satır:
'''İnsanın evrimi''', [[İnsan|modern insanın]] (''[[Homo sapiens sapiens|Homo sapiens]]'') evrimsel kökenini ve ne tür evrimsel süreçlerle ortaya çıktığını incelediği gibi insanın en eski atalarını ve atasal kökenlerini de konu edinir. Bunun yanında insanla ortak ataları paylaşan ve insan ile yakın akraba olan türlerin evrimini ve kökenini de araştırır. İnsan evrimi, konu olarak 1863 yılında [[Thomas Henry Huxley|T. H. Huxley]] tarafından oluşturulan bilim dalı [[primatoloji]]yi ve günümüz [[maymunlar]]ının tüm yaşam formları ile onların eski atalarının [[fosil]]lerini de dikkate almaktadır.<ref name="Henke">Winfried Henke, Hartmut Rothe: Stammesgeschichte des Menschen. Springer yayınevi, Berlin 1999, S. 4</ref> Bunun yanında insanın evrimsel tarihi üzerindeki çalışma ve araştırmalar [[fiziksel antropoloji]], [[primatoloji]], [[arkeoloji]], [[dilbilim]], [[genetik]] ve [[embriyoloji]] dahil olmak üzere birçok bilimsel disiplinleri de içerir.<ref>{{Dergi kaynağı|author=Heng HH|title=The genome-centric concept: resynthesis of evolutionary theory|journal=Bioessays|volume=31|issue=5|pages=512–25|year=2009|month=May|pmid=19334004|doi=10.1002/bies.200800182}}</ref>
 
Genetik araştırmalar ve fosil kayıtlar ışığında, insanın da üyesi olduğu [[Primat]] takımının evrim sürecinde günümüzden yaklaşık 65-55 milyon yıl arasında [[Paleosen]] dönemde ortaya çıktığı tespit edilmiştir.<ref>"Nova – Meet Your Ancestors". PBS. Retrieved 2008-10-24.</ref><ref>"Plesiadapis" (PDF). North Dakota Geological Survey. Retrieved 2008-10-24.</ref> ''Hominidae'' ailesi veya [[büyük insansı maymunlar]], 15-20 milyon yıl önce [[Miyosen]] dönemde ''[[Hylobatidae]]'' (Gibongiller) ailesinden ayrılmıştır. Yaklaşık 14 milyon yıl önce ''[[Ponginae]]'' veya [[orangutan]]lar ''Hominidae'' ailesinden ayrılmıştır.<ref>Dawkins R (2004) The Ancestor's Tale. ^ "Query: Hominidae/Hylobatidae". Time Tree. 2009. Retrieved December 2010.</ref> Goril ve şempanze ata formlarının da ''Homo'' cinsine giden soy hattından 5-6 milyon yıl önce ayrıldığı düşünülmektedir. ''Homo'' cinsi veya insan ailesi, bundan 2.3 ile 2.4 milyon yıl önce [[Afrika]]'da ''[[Hominini]]'' ve ''[[Australopithecine]]'' türlerinin son ortak atasından evrilmiştir.<ref name="encylopediahumanevolution">{{Kitap kaynağı|title=The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution|author=Stringer, C.B.|chapter=Evolution of Early Humans|editors=Steve Jones, Robert Martin & David Pilbeam|year=1994|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-32370-3| page=242}} Also ISBN 978-0-521-46786-5 (paperback)</ref><ref name="evolutionthe1st4billionyears">{{Kitap kaynağı|title=Evolution: The First Four Billion Years|author=McHenry, H.M|chapter=Human Evolution|editors=Michael Ruse & Joseph Travis|year=2009|publisher=The Belknap Press of Harvard University Press|location=Cambridge, Massachusetts|isbn=978-0-674-03175-3|page=265}}</ref> Bu anlamda insanın yakın dönem evrimi, insan ve [[şempanze]]lerin ortak ataları olan popülasyonların birbirinden ayrılmasından sonra başlamıştır. Bu iki popülasyondan insanın ortaya çıktığı grup ile bu grubun tüm nesli tükenen soyları ''[[Hominini]]'' olarak adlandırılırlar.
 
[[Afrika]], [[Asya]] ve [[Avrupa]]'nın farklı bölgelerinde giderek artan sayıda iyi korunmuş fosillerin bulunuşu, insan evrimi hakkındaki bulguların genişlemesine ve insanların ataları hakkında bilgilerin artmasına neden olmakla beraber bu bulgulardan elde edilen bilgiler, insan ve insan öncesi türlerin tam olarak yaşadıkları zaman aralıkları ile dağılım bölgelerinin eksiksiz olarak tespit edilmesinde ve bilimciler arasında tam bir görüş birliği sağlanmasında yeterli olmayıp buna dair daha fazla tartışmaların ve kapsamlı araştırmaların yapılmasını gerekli kılmaktadır. İnsan evrimi hakkındaki araştırmalar, mevcut yöntemlerin sınırlarında ya da bu bulguların sağladığı analitik verilerin altında hareket ettiği için<ref name="Wood/Harrison2011">Bernard Wood, Terry Harrison: ''The evolutionary context of the first hominins.'' In: ''Nature'', Band 470, 2011, S. 347–352, {{DOI|10.1038/nature09709}}</ref> insanın soy ağacı hakkındaki tartışmalar, insanın atası olan tarih öncesi birçok [[tür]]ün soy ağacındaki yerlerinin [[sistematik|sistematik sınıflandırması]] ile bu türlerin birbirleriyle olan akrabalık dereceleri ve yakınlıkları tartışmalı olup tam olarak tamamlanmamıştır.<ref name="Schrenk1">"İstatistiksel olarak belki her 100 veya 1000 nesil için tek bir fosil ortaya çıkarılabilmektedir. En iyi durumda her yeni fosille eskisinden daha muhtemel ve daha akla yakın yeni bir hipotez de ortaya çıkmaktadır. Bu, eldeki iki kemikle sanki Roma İmparatorluğu'nun tüm tarihini yeninden inşa etmeye çalışmak zorunda kalmak gibidir". Friedemann Schrenk - ''Spektrum der Wissenschaft'', Nr. 9/2010, S. 72</ref>
 
Çoğu kez ''Hominini'' türleri şu şekilde belirlenmiştir: insandan önce insana yakın türleri içeren ve "'''ön insan'''" denilen [[Australopithecine]]'ler; "'''ilk insanlar'''" olarak tanımlanan ''[[Homo habilis]]'' ve ''[[Homo rudolfensis]]''; "'''erken insanlar'''" olarak daha sonra ortaya çıkan ve ''Homo'' [[cins]]ine dahil olan tüm türler (''Homo sapiens'' hariç); "'''modern insan'''" veya "''günümüz insanı''" olarak tanımlanan ''Homo sapiens''.<ref name="Schrenk2">Örneğin Friedemann Schrenk "''Erken Dönemde İnsanlar. Homo sapiens'e Giden Yol''." isimli eserinde. C. H. Beck, 5., tamamen gözden geçirilmiş ve genişletilmiş yeni baskı, Münih 2008 (C.H.Beck Wissen), ISBN 978-3-406-57703-1<br />
Grzimek'in "Hayvanlar Dünyası" adlı kitabında ''Homo erectus'' "ilk insanlar" olarak tanımlanır; bakınız "Sistematik Bir Toplu Bakış" - ''Grzimek'in Hayvanlar Dünyası'', Cilt11 (=Memeliler 2), dtv, 1979, S. 508. ''[[Australopithecus]]'' cinsi ise bir "ön insan" cinsi olarak tanımlanır.</ref> Bunun yanında insanın evrimine, bazen insandan önceki bir zaman dilimi olan ve günümüzden 20 milyon yıl öncesini kapsayan [[Miyosen]] dönemindeki hayvandan insana geçiş aşaması da dahil edilir.
 
== En uzak ata ==
Satır 76 ⟶ 77:
:''[[Homo neanderthalensis]]'' (Neandertal insanı) – 350 000 yıl önce evrimleşti - 30 000 yıl önce yok oldu
:''[[Homo rhodesiensis]]'' 300 000 yıl önce evrimleşti
:[[Denisova Adamıinsanı]] – Altay bölgesinde 40 000 yıl önce
:''[[Homo floresiensis]]'' 94 000 yıl önce evrimleşti? - 12 000 yıl önce soyu tükendi "Hobbit"
:''[[Homo sapiens]]'' – Yakın insan, 200 000 yıl önce
Satır 227 ⟶ 228:
Fosil bulgular aracılığıyla hakkında göreli bilgilere sahip olunan ve halihazırda iki ayak üzerinde dik yürüyebilen insanın atalarından biri de ''[[Australopitekus]]'lardır''. Australopitekus türlerinin birbirleriyle olan akrabalıkları ve ''[[Homo]]'' türleriyle olan akrabalık ilişkileri henüz tam olarak açıklık kazanmamıştır. Şu an için ''[[Australopithecus anamensis]]'' kuşkusuz en erken ''[[Hominini]]'' türü olarak kabul edilmektedir.<ref name=" Harrison 532–534" /> Türkçe çevirisi tam anlamıyla "''Kuyruksuz Güney Maymun Adamı''" olan ''Australopitekus'' buluntularına dair en önemli arkeolojik alanlarından biri [[Güney Afrika]]'da [[Johannesburg]] kentinin 50&nbsp;km kuzeyinde yer alan [[Gauteng]] vilayeti olup zengin fosil yatakları içeren bu bölge "[[insanlığın beşiği]]" olarak kabul edilir.<ref>{{Kitap kaynağı|last=Fleminger|first=David|title=The Cradle of Humankind|year=2008|publisher=30° South Publishers|isbn=0958489130|pages=7–10}}</ref> [[UNESCO]] tarafından [[Dünya Mirasları|dünya mirası]] kabul edilen [[insanlığın beşiği]]nde bugüne kadar gün ışığına çıkarılan fosiller arasında her ikisi ''[[Australopithecus africanus]]'' türüne ait olan [[Taung çocuğu]] ile [[DIK 1-1|Dikika çocuğu]] (Selam) olarak tanınan üç yaşındaki bir kız çocuğu ile ''[[Australopithecus afarensis]]'' türüne ait olan [[Lucy (fosil)|Lucy]] fosili bulunmaktadır. [[Tanzanya]]'nın [[Laetoli]] bölgesindeki [[Olduvai Kanyonu]]'nda birkaç Australopithecus afarensis bireyine ait bulunan fosil ayak izleri bu türün temsilcilerinin halihazırda iki ayak üzerinde yürüdüklerini göstermektedir.<ref name="Leakey76">[[Mary Leakey]] et al.: ''Fossil hominids from the Laetolil Beds.'' In: ''Nature'', Band 262, 1976, S. 460–466, {{doi|10.1038/262460a0}}</ref> Buna karşın 1999'da [[Meave Leakey]] tarafından [[Kenya]]'da bulunan ''[[Kenyanthropus platyops]]'un'' ''Australopithecus'' cinsine mi dahil edileceği yoksa kendi başına ayrı bir cins olarak mı sayılması gerektiği kesinlik kazanmamıştır.
 
Buna karşın çok güçlü bir çene yapısına sahip olan ''[[Paranthropus]]'' ise kendi başına bir cins olarak kabul edilmiş ve iri yapılı ''[[Australopithecine|Australopitesin'lere]]'' dahil edilmiştir.<ref name="encylopediahumanevolution">{{Kitap kaynağı|title= The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution | author=Wood, B.A. | chapter=Evolution of australopithecines | editors=Steve Jones, Robert Martin & David Pilbeam | year=1994 | publisher= Cambridge University Press | location= Cambridge |isbn=0-521-3270-3 | pages=231–240}} Also ISBN 0-521-46786-1 (paperback)</ref><ref name="humanbiology3rded">{{Kitap kaynağı|title= Human Biology: An introduction to human evolution, variation, growth, and adaptability | author=Pilbeam, D.R | chapter=Hominid evolution | editors= Harrison, G.A., Tanner, J.M., Pilbeam, D.R., & Baker, P.T.| year=1988 | publisher= Oxford University Press | location = Oxford, U.K. | isbn=0-19-854144-9| pages=104–143}} Also ISBN 0-19-854144-0 (paperback)</ref> ''[[Paranthropus]]'' gibi iri yapılı [[Australopitesin]]lerde güçlü çene oluşumlarına dair adaptasyonların nedeni olarak 2,5 milyon yıl önce ortaya çıkan [[iklim değişikliği|iklim değişiklikleri]] ve buna bağlı olarak ısı düşüşleri gösterilmektedir. Bu dönemde kendini gösteren iklim değişiklikleri bir yandan 2,7 milyon yıl önce başlayan arktik [[Pleistosen|Kuvaterner Buzul Çağı]], diğer yandan [[Büyük Rift Vadisi]]'nin tektonik yükselişi tarafından tetiklendi.<ref>{{Dergi kaynağı
| last = Augustin | first = Laurent | coauthors = et al
| title = Eight glacial cycles from an Antarctic ice core
"https://tr.wikipedia.org/wiki/İnsanın_evrimi" sayfasından alınmıştır