Kemankeş Kara Mustafa Paşa: Revizyonlar arasındaki fark

Arnavut asıllı olup [[Elbasan ilçesi|Elbesan]]'lı veya [[Avlonya]]'liydi.<ref name="uzuncarsılı">Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, (1954) ''Osmanlı Tarihi III. Cilt, 2. Kısım , XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar)'', Ankara: Türk Tarih Kurumu (Altıncı Baskı 2011 ISBN:978-975-16-0010) s.387-391</ref>Devşirme olarak İstanbul'a getirildi. [[Yeniçeri Ocağı]]'na katıldı. <ref name="sicilliosmani"> Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), ''Sicill-i Osmani'', İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN:975-333-0383 C.IV s.390 [http://archive.org/details/sicilliosmani01sruoft]</ref>Bu ocakta iken Ferhad Ağa'dan okçuluk dersleri aldı ve okçulukta büyük bir yetenek göstererek "Kemankeş" lakabı ile anılmaya başlamıştır. <ref name="yasamyapıt">Yılmaz, Mehmet "Mustafa Paşa (Kemankeş, Kara)" (1999) ''Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi'', c.2 c.310-311, İstanbul:Yapı Kredi Kültür Yayıncılık A.Ş. ISBN:975-08-0071-01.</ref>Bu ocakta çorbacılığa, [[kul kethüdası|kul kethüdalığı]]na terfi ettirildi. Önce kul kethüdalığından azledilmişseazledilmiş ise de 1634'de [[Sekbanbaşı]] yapıldı.

IV. Murat'ın [[1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı#Revan Seferi|Revan Seferi]]'ne iştirak etmiştir. [[Abaza Mehmet Paşa]], af edildikten sonra padişaha intisab ettiği sırada Kara Mustafa Ağa'nın ehliyeti hakkında bazı sözler söylendiğini bilen IV. Murat ocakta temizlik yapmak istediğinde, Revan Seferi'ne başlarken Nisan l635'de Mustafa Ağa'yı [[Yeniçeri Ağası]] olarak tayin etmis ve onun vasitasiylavasıtasıyla Yeniçeri Ocağı'nda istediği gibi temizliğin yapılmasını sağlamıştır. <ref name="uzuncarsılı"/>

Revan seferinden dönüşten sonra 17 Ekim 1635'de Kara Mustafa Ağa, [[Deli Hüseyin Paşa]]'nın yerine [[kaptan-ı derya]] görevine getirilmiştir. Burada da temizlik yapmştıryapmıştır. Sultan Murat'ın [[Bağdat Seferi]]'ne başlamasindanbaşlamasından onceönce sadrâzam [[Bayram Paşa]]'nın padisahtanpadişahtan onceönce Anadolu'ya, geçmesi sirasindasırasındada kaptan-i deryalık üzerinde kalmak üzere sadaret kaymakamı olmuştur. Kaptan-i derya görevi yine üzerinde bulunduğu halde padişahla birlikte Bağdat seferine hareket etmiştir.<ref name="uzuncarsılı"/>

Sadrazam Bayram Paşa'nın Urfa civarında vefat etmesi ile sadaret görevi açılmıştır ve bu göreve en uygun kişinin Kemankeş Kara Mustafa olduğu bilinmekle beraber [[Silâhtar Mustafa Paşa]] ile Ruznameci İbrahim Efendi IV. Murat üzerinde etkili olarak sadrazamlık gorevigörevi [[Tayyar Mehmet Paşa]]'ya verilmiştir. Aralık 1638'de ise Tayyar Paşa'nın Bağdat kuşatması sırasında şehit olması üzerine Kemankeş Kara Mustafa Paşa vezir-i âzam yapılmiıştıryapılmıştır. Bağdat kalesinin düşmesi Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın sadrazamlık zamanında olmuştur. PadışahinPadişahın İstabul'a dönüşünden sonra sadrazam arkada kalarak Mayıs 1639'da İranlılarla [[Kasr-ı Şirin Antlaşması]]'nı imzalamıştır. Aynı zamanda sınır kalelerini tamir ettirmiş, hudut işlerini düzeltmiş ve gerekli idari reformları tamamladıktan sonra İstanbul'a dönmüştür.<ref name="uzuncarsılı"/>

IV. Murat'ın ölümünden sonra Sultan [[İbrahim]] dönemi başlangıcında da Kemankes Kara Mustafa Paşa sadrazamlık görevine devam etmiştir. Bu sırada eski iki rakibinden intikam aldığı belgelidir. Silahdar Mustafa Paşa'yı önce [[Budin]] valiliğine tayin ettirmiş ve ardından idam edilmesine neden olmuştur. Deli Hüseyin Paşa'ya ise [[Özi]] valiliği verirdiripverdirip onu İstanbul'dan uzaklaştırmıştır.

Bundan sonra çok kapsamlı askeri, idari ve mali reformlerreformlar uygulamaya girişmiştir. Askeri reform olarak kapıkulu askeri sayılarının azaltılması ile uğraşmış; sadareti zamanında yeniçeri mevcudu 17,000'e ve sipahi ocağı mevcudu da 12,000'e inmiştir. Donanma için ise her yıl 40 kadirga yapılması kanununu uygulamaya geçirmiştir.<ref>1634-1644 döneminde tüm denizci ülkelerde yelkenli kalyonlar yapılıp kullanılırken Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın Osmanlı donanmasını kadırgalarla donatmak istemesi bu ıslahatında ne kadar tutucu olduğuna güzel bir nişanedir.</ref>

Uyguladığı parasal ve mali reformlar gününde kabul edilen klasik ve [[Merkantilizm|Merkantalist]] ekonomi kurallarına göre başarılı olmuştur. Ama modern ekonomi bilimine göre Osmanlı ekonomisini geriye götürdüğünün kabul edilmesi gerekir. Modern ekonomi bilimi prensiplerine göre piyasalarda fiyatlar her ne kadar (monopoli yaratmadan) serbestçe tayin edilirlerse o ülkenin ekonomik refahı o kadar fazla artacağı beklenmektedir. Halbuki Kemankeş Kara Mustafa Paşa piyasalarda fiyatların antik Romalılardan kalma narh usulüne göre merkezi olarak idare edilmesini zorlamak hedefi almıştır. Böylece "narh meselesi" olarak gördüğü merkezi sabit fiyatlama için gereken kanunsal kuralları daha sıkı uygulanmasını başarı olarak görmüş ve narhlarda düzenlemeler yaparak alım-satım fiyatlarını denetleme altına almıştır. Hedefinin piyasada ucuzluk ve bolluk sağlamak olmasına rağmen, modern ekonomi bilimine göre bu sabit fiyatların sabitliğinin geçici olacağı ve çok geçmeden ortaya darlıklar çıkacağı aşikardır. Kendi anlayışına göre eşya ve hayvan satışlarını "normal şekle" sokmuştur. Bu uygulamayı müfettişler kullanmak suretiyle ve nizam ve kanuna aykırı hareket edenleri pek ağır cezalara çarptırmak suretiyle, ekonomi bilimi esaslarına aykırı olarak, zorlamaya çalışmıştır. Ekonomide sirkulesirküle eden sıkkelerinsikkelerin ayarını değiştirmemeye kararlı olarak yeni ve tam ayarlı sıkkelersikkeler kestirmiştir. Devletin en önemli harcamalarından olan kapıkulu ocaklarının maaşlarını her biri 80 "akçeye" eşit olan safi "riyal kuruş" üzerinden vermiş ve kesinlikle ne akça ne de riyal kuruş sıkkelerindesikkelerinde bulunan maden alışımı karışım oranlarını değiştirmemiştir.<ref name="uzuncarsılı"/>

Maliye meselelerine gelince bunda paralı devlet işlemlerinde modern devlet maliyesine esas sağlayan hazine senetleri kullanılmasından ayrılarak eski ekonomi anlayışına uygun olarak tüm devlet işlemlerinin nakit ile yapılmasını sağlamıştır. Vergi tahsilinde de adaletli düzen sağlamak ve halka büyük acımasızlık yapılmasını önüne geçmek için tüm ülkeyi yeniden tahrir ettirmiştir. Bu suretle devlet bütçesinin gelir ve giderini dengeli hale sokmaya çalışmıştır. Bu reformları başında uzun zamandır ilk defa Osmanlı devleti bütçesi 6 bin kese "fazla gelir" sağlamıştır. Bu sağlanan fazla geliri iç hazineye koydurmak suretiyle harcama fırsatlarını atıl yapıp, battal edip hazineyi doldurmuştur.<ref name="uzuncarsılı"/> Bu kadar parayı piyasadan çekip, piyasalarda para darlığı ve bunun neticesinde eksik toplam talep yaratması ve bu paranın hiç ekonomiye katkısı olmadan atıl olarak hazinede saklanması ile modern ekonomi bilimi kurallarına göre büyük istidamistihdam problemleri yaratması gayet aşikardır. Modern iktisat bilimi kurallarına uygun olarak bakılırsa, sonradan Sultan İbrahim'in hiç rasyonel olmayan saray harcamalar yapması ortaya çıkmasaydı, Kemankeş Kara Mustafa Paşa'nın "reformlar"ınıinının Osmanlı ekonomisini büyük işsizliğe ve darlıklara sokması çok ihtimal dahilindeydi.