Paleo-Kızılderililer: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Hakan Kayı (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
Hakan Kayı (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
21. satır:
Bu tarih dönemi bir tartışma kaynağıdır ve bu konuda tartışmalar yıllarca sürecek gibi gözükmektedir. Son buzul çağının son dönemlerinde; günümüzden yaklaşık olarak 16.000 -13.000 önceki yıllar arasında, Amerika’nın insanlar tarafından yerleşime açılmasının kökeninin [[Orta Asya]]’dan gelen insanlara dayandığına dair iddialarda bir fikirbirliği oluşmuştur.<ref name=SpencerWells2/><ref>{{cite journal |last1=Bonatto |first1=SL |last2=Salzano |first2=FM |title=A single and early migration for the peopling of the Americas supported by mitochondrial DNA sequence data |journal=[[PNAS]] |year=1997 |volume=94 |issue=5 |pmid=9050871 |pmc=20009 |pages=1866–71 |doi=10.1073/pnas.94.5.1866|bibcode=1997PNAS...94.1866B}}</ref> Ancak Paleo-Kızılderililerin kökenleri konusunda; Avrupa'dan gelmelerini de içeren farklı teoriler mevcuttur.<ref name="ReferenceA">{{Cite journal| doi = 10.1590/S1415-47571999000400001| title = Lapa vermelha IV Hominid 1: morphological affinities of the earliest known American| year = 1999| last1 = Neves | first1 = W. A.| last2 = Powell| pages = 461 | first2 = J. F.| last3 = Prous| issue = 4 | first3 = A.| last4 = Ozolins | first4 = E. G.| last5 = Blum | first5 = M.| journal = Genetics and Molecular Biology| volume = 22 }}</ref>
==Paleo-Kızılderililerin Dönemleri==
[[File:High res mastodon rendering.jpg|thumb|thumb|right|240px|''Mammut americanum'' ([[Mastodon|Amerikan mastodonu]]) insan faaliyetleri veya iklim değişikliklerine bağlı olarak günümüzden 12.000 ile 9.000 yıl öncesinde nesli tükendi. Son yıllarda insan ve iklim kaynaklı etkilerin bir karışımının buna neden olduğu düşünülmektedir. Bakınız [[Kuaterner'de yok olma olayları]] veya [[Holosen yok oluşu]]]] Alaska’daki bölgelerde Paleo-Kızılderililere ait ilk bulgular bulunmuştur,<ref name="JohansenPritzker2008">{{cite book|author1=Bruce Elliott Johansen|author2=Barry Pritzker|title=Encyclopedia of American Indian history|url=https://books.google.com/books?id=sGKL6E9_J6IC&pg=PA451|accessdate=29 November 2011|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-817-0|pages=451–}}</ref><ref>{{cite web
|title=Period 1 (10,000 to 8,000 years ago)
|url=http://www.learnersportal.com/CanadaFP/Ancient/per1.html#Palaeo-Indian
|publisher=Learners Portal Breton University
|year=2006
|accessdate=2010-02-05}}</ref><ref name="HranickyRpa2010"/> ve akabinde kuzey [[Britanya Kolumbiyası]], batı [[Alberta]] ve [[Yukon]]da [[Old Crow Flats]] bölgesindeki alanlarda bu bulgulara rastlanmaya devam edilmiştir.<ref name="HerzGarrison1998">{{cite book|author1=Norman Herz|author2=Ervan G. Garrison|title=Geological methods for archaeology|url=https://books.google.com/books?id=YSPkmV_mRvkC&pg=PA125|accessdate=29 November 2011|year=1998|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-509024-6|page=125}}</ref> Paleo-Kızılderililer zaman içinde tüm Amerikaya dağıldılar.<ref name="LewisJurmain2008">{{cite book|author1=Barry Lewis|author2=Robert Jurmain|author3=Lynn Kilgore|title=Understanding Humans: Introduction to Physical Anthropology and Archaeology|url=https://books.google.com/books?id=Z6dg1FPViKEC&pg=PT342|accessdate=29 November 2011|date=10 December 2008|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-60474-7|pages=342–348}}</ref> Bu insanlar geniş bir coğrafyaya dağıldılar; böylece yaşam biçimlerinde bölgesel farklılıklar meydana geldi. Ne var ki, tüm gruplar ortak bir taş alet üretim, yongalama stili ve tanımlanabilir bir gelişimi paylaşmıştır. <ref name="HranickyRpa2010">{{cite book|author1=Wm. Jack Hranicky|author2=Wm Jack Hranicky Rpa|title=North American Projectile Points - Revised|url=https://books.google.com/books?id=ctw4OPNR540C&pg=PA135|accessdate=29 November 2011|date=17 June 2010|publisher=AuthorHouse|isbn=978-1-4520-2632-9|page=135}}</ref> Bu erken dönem Paleo-Kızılderililer yaklaşık olarak 20 ile 60 kişi arasında oluşan aileler tarafından yapılmış [[litik aşındırma]] alet çalışmaları tüm Amerika boyunca bulunmuştur.<ref name="Wishart2004">{{cite book|author=David J. Wishart|title=Encyclopedia of the Great Plains|url=https://books.google.com/books?id=rtRFyFO4hpEC&pg=PA589|accessdate=29 November 2011|year=2004|publisher=U of Nebraska Press|isbn=978-0-8032-4787-1|page=589}}</ref><ref name="Walker2008">{{cite book|author=Rickey Butch Walker|title=Warrior Mountains Indian Heritage - Teacher's Edition|url=https://books.google.com/books?id=Ah3wOOrWthAC&pg=PA34|accessdate=29 November 2011|date=December 2008|publisher=Heart of Dixie Publishing|isbn=978-1-934610-27-5|page=34}}</ref> Yılın ılık aylarında yiyecek boldu. Göller ve nehirler çeşitli balık, kuş ve suda yaşayan memeliler ile doluydu. Ormanlar ve sulak alanlar yemiş, üzüm ve yenilebilir köklerle doluydu. Sonbaharda kış için yiyecek depolamak ve kışlık giyecek hazırlamak ile uğraşıyorlardı. Kış süresince kıyıda balıkçılık yapan gruplar iç bölgelere avlanmaya ve yiyecek bulmaya geliyordu.<ref name="BastianMitchell2004m">{{cite book|author1=Dawn Elaine Bastian|author2=Judy K. Mitchell|title=Handbook of Native American mythology|url=https://books.google.com/books?id=IsyQu1kDK-kC&pg=PA6|accessdate=29 November 2011|year=2004|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-533-9|page=6}}</ref>
Son buzul çağında iklim değişiklikleri hem bitki hem de hayvan topluluklarında değişikliklere neden oldu.<ref name=Pielou>{{cite book
| last = Pielou
| first = E.C.
| url = https://books.google.com/?id=knEyjCYWEHQC&lpg=PP1&dq=After%20the%20Ice%20Age%20%3A%20The%20Return%20of%20Life%20to%20Glaciated%20North%20America&pg=PP1#v=onepage&q=
|format=Digitised online by Google books
| title = After the Ice Age : The Return of Life to Glaciated North America
| publisher = [[University of Chicago Press|University Of Chicago Press]]
| year = 1991
| isbn =0-226-66812-6
|accessdate=2009-11-18}}
</ref> Gruplar kaynakların azalması veya yeni kaynakların keşfiyle sürekli olarak yer değiştiriyordu. <ref name="LewisJurmain2008"/> Small bands utilized hunting and gathering during the spring and summer months, then broke into smaller direct family groups for the fall and winter. Family groups moved every 3–6 days, possibly covering up to {{convert|360|km|mi|abbr=on}} a year.<ref name="Starbuck2006">{{cite book|author=David R. Starbuck|title=The archeology of New Hampshire: exploring 10,000 years in the Granite State|url=https://books.google.com/books?id=DcKQoMp9Qv0C&pg=PA27|accessdate=29 November 2011|date=31 May 2006|publisher=UPNE|isbn=978-1-58465-562-6|page=27}}</ref><ref name=Fiedel/> Beslenme genellikle yeterli ve eğer avlanma başarılı olursa protein açısından zengindi. Giyinme aynı zamanda barınma içinde kullanılan farklı av hayvanı derileriydi.<ref name=Alabama>{{cite web|title=Alabama Archaeology: Prehistoric Alabama|url=http://bama.ua.edu/~alaarch/prehistoricalabama/paleoindian.htm|publisher=University of Alabama Press|year=1999|accessdate=2010-04-10}}</ref> Erken ve Orta dönem Paleo-Kızılderililer dönemleri sırasında, bu insanların, günümüzde nesli tükenmiş [[megafauna]] hayvanlarını avlayarak yaşamlarını sürdürdü.<ref name="LewisJurmain2008"/> Büyük buzul çağı memelileri dev kunduzlar, step bizonu, [[Misk sığırı]], [[mastodon]], yünlü [[mamut]] ve Kuzey Amerika ren geyiğiydi.<ref>{{cite journal |last= Breitburg |first= Emanual |author2=John B. Broster |author3=Arthur L. Reesman |author4=Richard G. Strearns |title= Coats-Hines Site: Tennessee's First Paleoindian Mastodon Association |journal= Current Research in the Pleistocene |volume=13 |year=1996 |pages=6–8|url=http://web.utk.edu/~anthrop/research/TennesseeArchaeology/04_The_First_Peoples_of_Tennessee_03032008.pdf|format=PDF|accessdate=2009-11-18}}</ref>
[[File:Folsom point.png|left|140px|thumb |[[Sivri uçlu aletler|Folsom sivri uçlu aleti]].]]
Yaklaşık olarak İ.Ö. 11.500 yıl önce ortaya çıkan [[Clovis kültürü]]nün<ref name="CavanaughPayne2006">{{cite book|author1=Catherine Anne Cavanaugh|author2=Michael Payne|author3=Donald Grant Wetherell|title=Alberta formed, Alberta transformed|url=https://books.google.com/books?id=V_XNCXJcjlkC&pg=PA9|accessdate=29 November 2011|year=2006|publisher=University of Alberta|isbn=978-1-55238-194-6|page=9}}</ref> hayatta kalmak için megafaunaya ihtiyaç duymadığı açıktı.<ref>{{cite journal | year=2011 | title=A recycled small Cumberland-Barnes Palaeoindian biface projectile point from southeastern Connecticut | journal=Bulletin of the Massachusetts Archaeological Society | author=McMenamin, M. A. S. | volume=72 | issue=2 | pages=70–73}}</ref> Daha küçük düzeyde bir bölgesel bir oyun, suda yaşayan memeliler ve çeşitliliği olan floradan oluşan karmaşık bir bölgesel baskın stratejisi uyguladılar.<ref name="Zeman2002">{{cite book|author=Scott C. Zeman|title=Chronology of the American West: from 23,000 B.C.E. through the twentieth century|url=https://books.google.com/books?id=KK1q6N16zIAC&pg=PA9|accessdate=29 November 2011|year=2002|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-57607-207-3|page=9}}</ref>
Paleo-Kızılderili gruplar yetenekli avcılardı ve çok çeşitli aletler taşıyorlardı. Bunların içinde sivri uçlu ve kesme ve saklama için de aletler vardı.<ref name="Sturtevant1985">{{cite book|author=William C. Sturtevant|title=Handbook of North American Indians|url=https://books.google.com/books?id=kGWuMa6sRYsC&pg=PA87|accessdate=29 November 2011|date=21 February 1985|publisher=Government Printing Office|isbn=978-0-16-004580-6|page=87}}</ref> Çok farklı kaynaklardan elde edilen sivri uçlu aletler ve çekiç taşlarının ticaretinin yapıldığı ve farklı yerlere taşındığı tespit edilmiştir.<ref name="KeokePorterfield2005">{{cite book|author1=Emory Dean Keoke|author2=Kay Marie Porterfield|title=Trade, Transportation, and Warfare|url=https://books.google.com/books?id=aKIEZsxbYdUC&pg=PA1|accessdate=29 November 2011|date=January 2005|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-0-8160-5395-7|pages=1–}}</ref> Taş aletlerin [[Kuzey Dakota]] ve [[Kuzeybatı Toprakları]]’ndan [[Montana]] ve [[Wyoming]]’e ticaretinin yapıldığı yada taşındığı bulgulanmıştır.<ref name="upper"/> [[Britanya Kolumbiyası]]nın iç kısımlarından [[Kaliforniya]] kıyısına giden ticaret rotaları bulunmuştur.<ref name="upper">{{cite book |first= P. Jeffrey |last=Brantingham |first2=Steven L. |last2=Kuhn |first3=Kristopher W. |last3=Kerry |title=The Early Upper Paleolithic beyond Western Europe|url=http://www.ucpress.edu/books/pages/9850.php|publisher=University of California Press|pages=41–66 |year=2004|accessdate=2009-11-19}}</ref>
Kıtanın kuzey yarısını kaplayan buzullar günümüzden 17.500 ile 14.500 yıl önce erimeye başlayarak ortaya yeni ülke çıkardı.<ref name=Pielou/> Aynı zaman diliminde dünyadaki büyük memelilerin çoğunun soyu tükenmeye başladı. Kuzey Amerika’da [[deve]]ler ve [[at]]lar yok oldu; atlar İspanyol askerler tarafından getirilene kadar; 15. yüzyılın sonu, Amerika’da görülmedi.<ref>{{cite web|title=A brief history of the horse in America: Horse phylogeny and evolution|work=Ben Singer|url=http://www.canadiangeographic.ca/Magazine/ma05/indepth/|publisher=Canadian Geographic |year=2005|accessdate=2009-11-18}}</ref> [[Kuaterner'de yok olma olayları]] meydana gelirken geç dönem Paleo-Kızılderililer hayatta kalmak için başka seçenekler üzerinde yoğunlaştı.<ref name=Southeast>{{cite book |title=The Paleoindian and Early Archaic Southeast
|first1=David G
|last1=Anderson
|first2=Kenneth E
|last2=Sassaman
|format=Digitised online by Google books
|url=https://books.google.com/?id=rbfIL7NKFwgC&lpg=PP1&dq=Paleo%20Indian&pg=PP1#v=onepage&q=
|publisher=University of Alabama Press
|isbn=0-8173-0835-0
|accessdate=2009-11-15 |year=1996
}}</ref>
İ.Ö. 10.500-9.500 yılları arasında avcı gruplar bizon gibi küçük hayvanlara yöneldi.<ref name=Mann>{{cite book |title=1491: New Revelations of the Americas before Columbus|first=Charles C. |last=Mann|format=Digitised online by Google books|url=https://books.google.com/?id=XhAqcIq_pGcC&pg=PA334&dq=Paleo-Indians&q=Paleo-Indians |publisher=Random House of Canada|isbn=1-4000-3205-9 |accessdate=2009-11-17 |date=2006-10-10}}</ref> Bizon avına dair bilinen en erken gelenek Folsom insanlarına aittir. Folsom insanları yılın büyük bölümünde küçük gruplar halinde hareket etmekteydi. her yıl aynı kaynakların bulunduğu yerlerde buluşuyorlardı. <ref name=Manitoba>{{cite web|title=Folsom Traditions |url=http://www.umanitoba.ca/faculties/arts/anthropology/manarchnet/chronology/paleoindian/folsom.html|publisher=University of Manitoba, Archaeological Society|year=1998|accessdate=2010-04-10}}</ref> O bölgede kamp kuruyor ve hazırlanıyorlardı.<ref name=Mann/> Paleo-Kızılderililer çok kalabalık değildi.<ref name=Beginn>{{cite web |url=http://www.multiculturalcanada.ca/Encyclopedia/A-Z/p4/1 |title=Beginnings to 1500 C.E |work=Encyclopedia of Canada's Peoples|accessdate=2009-11-17}}</ref>
==Kaynakça==
| |||