İbrahim Temo: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Nebra (mesaj | katkılar)
Değişiklik özeti yok
düzeltme, yazış şekli: Türkçe’y → Türkçey (2) AWB ile
17. satır:
'''İbrahim Temo''' (d. [[22 Mart]] [[1865]], [[Struga]], Osmanlı Devleti - ö. [[1939]], [[Mecidiye, Köstence]], [[Romanya]]), [[Arnavut]] asıllı Osmanlı [[siyasetçi]], tıp doktoru.
 
Hem Arnavutluk, hem Türkiye, hem de Romanya’nın tarihine ait bir siyasi kişiliktir.<ref name=kimlik/> Türkiye’nin o zamana kadarki en önemli siyasi oluşumu olan [[İttihat ve Terakki Cemiyeti]]’nin kurucularından birisi olarak üstlendiği tarihi rol, onun en önemli kimliğidir<ref name=celik/>
 
[[Osmanlıcılık]] idealine inanmış bir aydın olan Temo, cemiyetin kuruluşundan 6 yıl sonra [[II. Abdülhamit]]'in baskısından kaçıp Romanya’ya gitmiş; orada Jön Türk hareketinin Rumeli teşkilatını kurmuştur. Meşrutiyet öncesinde Romanya’da Jön Türk hareketini yaymaya çalışırken ülkedeki Arnavut örgütlerini ''Başkim'' adı altında birleştirdi. [[İkinci Meşrutiyet|Meşrutiyet]]’in ilanından sonra İstanbul’a döndüğünde ise kuruluş hedefinden uzaklaştığını düşündüğü İttihat yönetimine karşı [[Osmanlı Demokrat Fırkası]]’nı kurarak muhalefet etti ve nihayet 1911’de bir daha dönmemek üzere Romanya’ya yerleşti. Romanya’da göz doktorluğunu sürdürmenin yanısıra Romen siyasi hayatına katılan Temo’nun<ref name=celik>[http://www.historystudies.net/Makaleler/35973130_24-Bilgin...pdf Bilgin Çelik, '''İbrahim (Ethem) Temo ve Romanya’daki Faaliyetleri''', ''History Studies Cilt 2/2 Yıl 2010'']</ref> tıbbi ve siyasi konularda eserleri vardır.
26. satır:
Öğrencilik yıllarında İstanbul’da gizli faaliyet gösteren Arnavut gruplarıyla temasa geçti. [[Şemseddin Sami]] ve [[Naim Fraşıri]] gibi Arnavut liderlerin yanı sıra Makedonya’da Arnavutlar’la beraber Yunan aleyhtarı propaganda yapan ''Koço-Ulah (Aromenis)'' hareketi liderlerinden ''Apostol Margarit'' ile de bağlantı kurdu.<ref name=tdv/> Mekteb-i Tıbbiyye çevresinde yaygın olan [[Darwinist]] ve biyolojik materyalist hareketlerden ve yönetim aleyhtarı cereyandan etkilenen Temo, daha geniş siyasî örgütlenme hareketlerinde önemli rol oynadı. Daha sonra [[İttihat ve Terakki]] Cemiyeti adını alacak olan “''İttihad-ı Osmanî Cemiyeti''”'ni arkadaşları ile birlikte Haziran 1889'da gizli bir örgüt düzeyinde kurdu. Cemiyetin birinci (İstanbul-merkez) şubesinin bir numaralı üyesi oldu ve ilk faaliyetlerinde öncü rolü üstlendi. Mekteb-i Tıbbiyye’de ders programlarını protesto için gerçekleştirilen öğrenci direnişine öncülük etti.
 
1890’da yaz tatilini geçirmek üzere gittiği Ohri’de bir ihbar üzerine tutuklanarak İstanbul’a getirildi. [[Yıldız Sarayı]]’nda özel bir komisyon tarafından sorgulandıktan sonra serbest bırakıldı. Yüzbaşı rütbesiyle Mekteb-i Tıbbiyye’den mezun olup (1892) Haydarpaşa Hastahanesi’nde göz hastalıkları ihtisasına başladı (1893).Göreve başladıktan sonra 3 kez daha tutuklandı ve son tutuklanmasından sonra Anadolu’ya sürgün edileceğini anlayınca diğer birçok Jön Türk aydını gibi ülkeyi terk etmeye karar verdi.
 
Koço-Ulah hareketi üyelerinin yardımıyla “''Metéor''” adlı bir Romen gemisine gizlice binerek [[Köstence]]’ye gitti; oradan Bükreş’e geçti.<ref name=tdv/> bir yıl süreyle Bükreş hastahanelerinde çalışıp Romanya’da doktorluk yapabilmek için girdiği imtihanları kazandıktan sonra Türk nüfusunun yoğunlukta bulunduğu [[Dobruca]]’nın [[Mecidiye, Köstence|Mecidiye]] kasabasında doktorluğa başladı. (Aralık 1896)<ref name =tdv/>
36. satır:
1898’de Dobruca milletvekili Vasili M. Kogalniceaunu’nun yardımıyla “''Sadâ-yı Millet''” adlı bir dergi çıkarmaya başladı. Osmanlı Hükümeti'nin Romanya'ya baskı yapması sonucunda, gazete [[1 Mayıs]] [[1898]]'deki 9. sayısından sonra yayımını durdurmak zorunda kaldı. Osmanlı hükümetinin adamı Ebulmukbil Kemal Bey’in İstanbul’a dönmesi için gönderdiği mektuplar onu ikna etmedi ve 1898’de Romanya vatandaşlığına geçti. Temo’nun faaliyetlerinden endişelenen Osmanlı yönetiminin Romanya’ya gönderdiği [[Necip Melhame Paşa]] ile tartıştıktan sonra onu düelloya davet etmesi ve Melhame’nin kaçışı, Temo’nun cemiyetteki prestijini arttırdı.<ref name=celik/>
 
1902-1903 yıllarında altı ay süreyle göz hastalıkları ihtisasını tamamlamak üzere Paris’te kaldı.<ref name=tdv/> Paris’e gittiğinde Makedonya Bulgar İhtilal Komitesi tarafından Osmanlı yönetimi aleyhine yapılan olumsuz propagandaya şahit oldu ve propagandanın uydurma haberler içerdiğini delilleri ile birlikte veren bir layiha düzenleyerek kendi imkanları ile yayımlattı.<ref name=celik/> Avrupa şehirlerinde bulunan Jön Türk liderleriyle görüşmeler yaptı. Abdülhamit’in idareyi İttihatçılara bırakması halinde eğitim alanında yapılacakları ilişkin hazırlık çalışması yapmayı üstlenerek ilkokullar üzerine bir tasarı hazırladı. Türkçe’yeTürkçeye uygun bir alfabe oluşturulmasını öneren 8. madde tasarının en dikkat çekici hususlarından biri olarak değerlendirilir.<ref name=celik/> Kimi kaynaklara göre II. Abdülhamid’e karşı düzenlediği başarısız bombalı suikast girişimlerinde aktif rol aldı (1904)<ref name=tdv/>
 
Köstence’ye döndükten sonra Köstence’deki Türk okulundaki ıslahat çalışmaları ile ilgilendi. Jön Türkler’in önemli bir bölümü Terakkî ve İttihat Cemiyeti adı altında yeniden teşkilâtlanınca yeni örgütün Köstence’deki Romanya merkez şubesinin başına geçti (1906). Romanya’da yaşayan Arnavutları örgüte kazanmak için yoğun çaba sarf etti. Romanya’da 1906 yılının sonlarına doğru 3
Arnavut cemiyetinin birleşmesi ile Başkim (İttihat) Cemiyeti kurulmasına öncülük etti.
 
Osmanlı hükümetinin Balkanlar’daki Jön Türk hareketlerine baskısını artması sonucu “''İslam Eğitiminin İlerlemesi (Terakki-i Maarif-i İslamiye)''” adıyla bir kamuflaj örgüt kurmaya ve faaliyetlerini bu ad altında sürdürdü.<ref name=celik/> 1907’de Paris’te gerçekleşen Jön Türk kongresinden sonra Rumeli şubesi Manastır, Kosova, Selanik’teki askeri kuvvetler içinde propaganda faaliyetlerini yoğunlaştırdı; gazete, broşür ve mektuplarla bir ihtilal süreci başlattı.
 
Temo, [[II. Meşrutiyet]]’in ilanın Köstence’de büyük bir miting ile kutladıktan sonra kutlama için Romanya’dan İstanbul’a giden 152 kişilik heyette yer aldı. İstanbul ve Selanik’te kurucusu olduğu İttihat ve Terakki Cemiyeti’nden beklediği ilgiyi görmediği için büyük hayal kırıklığı yaşadı. İstanbul’da önce Beyoğlu Mutasarrıflığı sıhhiye müfettişliğine tayin edildi; II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonra [[Darülaceze]] müdürlüğüne getirildi. Ancak buradaki icraatları tepki çekince istifa etmek zorunda kaldı. 1909 yılında Osman Demokrat Fırkası’nıın kuruluşuna önderlik edip başkanlığa seçildi. Bir yandan da İttihat ve Terakki Fırkası’nın yayın organlarında İttihatçılar aleyhine imzasız yazılar yayımladı. 1911’de [[Edirne]] ve [[Tekirdağ]]’da çıkan kolera hastalığıyla mücadele etme göreviyle İstanbul’dan uzaklaştırıldı . Edirne’deki görevi tamamlandıktan sonra 1911 yılı Ocak ayında İstanbul’dan ayrılarak Köstence’ye gitti.
 
Temo, [[Balkan Harbi]] sırasında yedi kişilik bir Romen Kızılhaç heyetinin başkanı olarak kısa bir süre için İstanbul’a gelmiştir. Yaşamını sürdürdüğü Mecidiye’de ''şık ''adlı Türkçe bir gazete yayımlamaya başladıysa da (Şubat 1914) fazla devam ettiremedi. Türkçe’ninTürkçenin Latin harfleriyle yazılması hakkında çalışmalarını sürdürerek bugünün Türkçe alfabesine benzeyen bir alfabe hazırladı, öğretmenlere dağıttı. [[Abdullah Cevdet]]’in İstanbul’da İçtihad dergisini bu alfabe ile çıkarmasını istediyse de bu düşünce uygulanamadı.<ref name=atat>[http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/45/810/10301.pdf Gazmend Shpuza, '''Doktor Temo’nun Atatürk Hakkında İmajı''', ''Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi Cilt 4 Sayı 13, Yıl 1994'']</ref>
 
Romanya [[I. Dünya Savaşı]]’na girince Temo da binbaşı olarak savaşta görev aldı.<ref name=tdv/> Mütareke’den sonra [[Paris Barış Konferansı]]’na giden Arnavut heyetine katılarak sınır tayini alt komisyonunda çalıştı.<ref name=tdv/>
 
Romanya’ya döndükten sonra ''Liga Poporului'' (Ahali Fırkası)’ye katılan İbrahim Teo, bu partiden Caliacra senatörü olarak 1920-1922 yıllarında Romanya Parlamentosu’nda görev yaptı. Partinin Mecidiye kazası başkanlığını 1937 yılına kadar sürdüren Temo bir ara geçici olarak belediye başkanlığı da yaptı (1926). Parlamentodaki görevi sırasında Romanya ile Sırbistan arasında Tuna üzerinde bulunan [[Adakale]] nahiyesi ile ilgili çıkan bir sorun üzerine konuyu parlamentonun dikkatine sunarak adanın Romanya’ya katılmasına katkı sağladı.<ref name=celik/> Türk dergilerinde tıbbi ve siyasi yazılar yayımlamayı sürdürdü. 1936'da Balkan Birliği Tıp Kongresi'nin Romanya temsilcisi olarak İstanbul'a gitti.{{fact}} 1937’de ''Atatürk’ü Niçin Severim'' başlıklı 16 sayfalık bir broşür yayımladı.
 
Daha sonra anılarını yazmaya girişen Temo, kendisine ve [[İshak Sükûti]]'ye ait özel arşivleri tasnif ederek ve İttihat ve Terakki’nin kuruluş ve gelişim sürecini kurucusu sıfatı ile kaleme aldı.<ref name=tdv/> 5 Ağustos 1945’te Mecidiye’de hayatını kaybetti.
62. satır:
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
 
[[Kategori:1865 doğumlular]]
[[Kategori:1939 yılında ölenler]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/İbrahim_Temo" sayfasından alınmıştır