Zazalar: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Telif sorunları giderildi. |
vandalizm taraf tutma. Maddeyi tamamıyla bir tarafa çekme çabası yıllardır madde de olan verileri silme çabası |
||
1. satır:
{{taraflı|Mayıs 2016}}
{{Telif|adres=http://sahipkiran.org/2013/02/25/turkiyenin-bir-rengi-zazalar/}}
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = Zazalar
29. satır:
[[Alevi]] [[Zaza]]lar daha çok [[Tunceli (il)|Tunceli]] (tüm ilçeler), [[Sivas (il)|Sivas]] ([[Zara, Sivas|Zara]], [[İmranlı, Sivas|İmranlı]]), [[Tokat]] ([[Almus]], [[Zile]]), [[Erzincan (il)|Erzincan]] ([[Erzincan (merkez)|Merkez]], [[Kemah, Erzincan|Kemah]], [[Çayırlı]], [[Üzümlü, Erzincan|Üzümlü]], [[Tercan, Erzincan|Tercan]]), [[Muş (il)|Muş]] ([[Varto]]), [[Bingöl (il)|Bingöl]] ([[Yayladere]], [[Bingöl (merkez)|Bingöl Merkez]], [[Adaklı, Bingöl|Adaklı]] , [[Kiğı]], [[Yedisu, Bingöl|Yedisu]]), [[Erzurum]] ([[Hınıs, Erzurum|Hınıs]], [[Tekman, Erzurum|Tekman]]<ref>http://www.timeturk.com/tr/2012/12/22/zazalar-kurt-mu-turk-mu-ayri-bir-millet-mi.html</ref>, [[Çat, Erzurum|Çat]], [[Aşkale, Erzurum|Aşkale]]), [[Gümüşhane (il)|Gümüşhane]] ([[Şiran, Gümüşhane|Şiran]]) ve [[Kars]]'ta ise yer yer ikâmet etmektedirler.<ref>http://www.piryolu.com/forum/zazaca/7986-zazalarin-mezhep-haritasi.html</ref>
[[Sünni]] [[Zaza]]lar daha çok [[Bingöl (il)|Bingöl]], ([[Solhan, Bingöl|Solhan]], [[Bingöl (merkez)|Bingöl Merkez]], [[Genç, Bingöl|Genç]]), [[Elâzığ (il)|Elâzığ]] ([[Arıcak, Elâzığ|Arıcak]], [[Sivrice, Elâzığ|Sivrice]], [[Maden, Elazığ|Maden]], [[Palu, Elâzığ|Palu]]), [[Şanlıurfa]] ([[Siverek]]), [[Adıyaman (il)|Adıyaman]] ([[Gerger]]), [[Diyarbakır (il)|Diyarbakır]] ([[Çermik]], [[Çüngüş]],Eğil, Lice, Kulp, Ergani, ), [[Bitlis (il)|Bitlis]] ([[Mutki, Bitlis|Mutki]]), [[Aksaray (il)|Aksaray]] (yer yer) gibi il ve ilçelere yayılmış durumdadırlar.
== Folklor ve Kültür ==
63. satır:
=== Zazaların etnik kimliği üzerine iddialar ===
{{Düzenle|Nisan 2013}}
Zazaların ilk dönem tarihleri hakkında yeterli bilgi mevcut değildir. Ancak dilbilimsel deliller Zazaların Kuzey İran bölgesinden geldiğini göstermektedir. Bilim adamları Zazaların soyu hakkında [[Partlar]] ve [[Deylem]]liler olmak üzere iki halkı ön plana çıkarmaktadırlar. Bunlardan ilki olan Partlar Sasanilerden önce İran’ı yöneten Kuzey doğu İran orjinli bir halk olup, Windfuhr onların dillerinin Zazacaya çok yakın olduğunu belirtmektedir.<ref>Windfuhr, G. (2009). Dialectology VeTopics. G. Windfuhr, The İranian languages (s. 5-43). NY: Routledge.</ref> İranlı tarihçi Kaveh Farrokh’da Zazalarla Partların güçlü bağı olduğuna işaret etmektedir.<ref>Farrokh, K. (2007). Shadows in the desert: ancient Persia at war. New York: Osprey Publishing MidlveHouse.</ref>
[[Osmanlı İmparatorluğu]] resmi kaynaklarından biri olan “Salname-i Diyarbekir” [Diyarbekir Yıllığı] isimli eserlerde, Diyarbekir’in etnik yapısına dair şu bilgilere yer verildiğini görüyoruz:
“Diyarbekir bir Osmanlı memleketidir. Çünkü ahalisi umumen Saltanat-ı Seniyye’nin te’ali ve temadi-i şan u şevketi arzu-yi ciddisiyle mütehassıs bulunuyorlar. Dâhil-i vilayette [[Türk]], [[Arap]], [[Kürd]], [[Ermeni]], [[Süryani]], [[Zaza]] lisanları müsta’mel olmakla [kullanılmakla] beraber en ziyade sayi olan lisan, lisan-ı letafet-resan-i Osmani’dir.” (Salname-i Diyarbekir, Hicri Takvim<ref name="oncu.com">http://www.oncu.com/eskiharflikitaplar-wordpress/index.php/2011/06/16/diyarbekir-vilayeti-salnamesi-salname-i-vilayet-i-diyarbekir-1292-hicri-senesi-1875-defa-7-34823/</ref><ref name="ReferenceA">http://www.oncu.com/eskiharflikitaplar-wordpress/index.php/2011/06/16/diyarbekir-vilayeti-salnamesi-salname-i-vilayet-i-diyarbekir-1302-hicri-senesi-1885-defa-12-34824/</ref> Sene 1312, 1315, 1316) (Miladi (günümüz takvimi) Sene ; 1885/1886)
“Ergani Madeni kasabası, sancağın vasatında bulunup Çermik, Palu, Siverek kazalarını ve yedi müdürlük merkeziyle yirmi altı nevahiyi [nahiye] şamil olarak livayı teşkil eder. (..) Mülhak kasabalar ahalisi Türkçe tekellüm [konuşma] edip kurada [köylerde] bulunanlar [[Kürtçe]], [[Zazaca]] söyleşirler ve ekserisi [[Türkçe]] de bilirler.” (Salname-i Diyarbekir, Hicri Takvim<ref name="oncu.com"/><ref name="ReferenceA"/> Sene ; 1301, 1302, 1308) (Miladi (günümüz takvimi) Sene ; 1885/1886)
Söz konusu yıllıkların yeni baskısı Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi tarafından 5 cilt halinde yapılmıştır. [[Kürt]] ve [[Zaza]]’nın birbirine karıştırılmadığını, dillerinin de “lehçe-şive” değil, LİSAN (dil) olarak ayrı ayrı kaydedildiğini bu kaynakta da çok net bir şekilde görülebilmektedir.<ref>[Diyarbakır Salnameleri, Miladi ;1869-1905, 5 cilt, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, istanbul 1999; Cilt:3, s.245, 345; Cilt:4, s.66, 165, 270, 362; Cilt:5, s.84.]</ref>
Bazı Arap-İslam arşivleri, Osmanlı Arşivleri ve Ermeni Arşivlerinde Zazalar'dan "Ekrad" olarak bahsedilir.<ref>Ercan Çağlayan, “Osmanlı Belgelerinde Zazalar ve Zazaca Üzerine Notlar”, 1.Uluslararası Zaza Dili Sempozyumu (13-14 Mayıs 2011), Bingöl üniversitesi Yayınları, Ankara 2011, r. 270-275</ref> Evliya Çelebi Seyahatname isimli eserinde Zazalardan “Ekrad-ı Zaza” şeklinde bahseder ve Zazaları diğer Kürt aşiret ve gruplarıyla birlikte anar: <blockquote>"Ahali-yi Bingoli beyan eder: Evvela Ekrad-ı Zaza ve Lolû ve İzolî ve Yezîdî ve Haltî ve Çekvanî ve Şîqaqî ve Kîkî ve Pîsyanî ve Mudkî..." <ref>Evliya Çelebi, Seyahatname, Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat Kitaplığı, 305 n.yazma, 3. Kitap, vrk. 85-b, 88-b</ref> </blockquote>"Bingöl yaylasının ahalisini: Zaza, Lolû (Lulu), İzolî, Yezîdî, Haltî, Çekvanî (Çevkanî), Şîqaqî, Kîkî, Pîsyanî, ve Mudkî gibi Kürt aşiretleri oluşturur..." <blockquote>"Bu şehre Palu kalasından sekiz saadde gelirken Nehr-i Murad üzre Çabakçur cisr-i aziminden ubur ederken Bingöl yaylasına çıkan aşiret-i Halti ve aşiret-i Çekvanî ve aşiret-i Yezîdî ve aşiret-i Zaza ve Zebarî ve Lolo ve aşiret-i Îzolî ve Şiqaqî ve Kiki aşiretleri ki cümle iki yüz bin âdem-i Ekrad ve on kere yüz bin gûsfendi devabat olup bu cisr üzre Çapakçur beginin âdemleri kuş uçurmayıp öşür alırlar..." <ref>Günümüz sadeleştirilmiş Türkçesi:<br>
Satır 70 ⟶ 79:
</ref> </blockquote>"Bu şehre Palu kalesinden sekiz saatte gelip Murat nehri üzerindeki büyük Çapakçur köprüsünden geçen ve Bingöl yaylasına çıkmak isteyen Halti, Çekvani, Yezidi, Zaza, Zebari, Lolu, İzoli, Şekaki ve Kiki aşiretlerinden iki yüz bin Kürt ile bir milyon koyun ve diğer hayvanlardan, bu köprü üzerinde bekleyen Çapakçur beyinin adamları kuş uçurmayıp, öşür vergisi alırlar."
Ekrad, Arapça Kürt sözcüğünün çoğulunu anlatır bu tabir "Osmanlılar da ekrad tanımlamasını konar-göçer aşiretler için kullanmışlardır.
1878'de [[Palu, Elâzığ|Palu]] ve çevresi hakkında Rapor hazırlayan Ermeni Kıdemli Rahip Boğos Natanyan, Palu'da yaşayan Kürtlerin Kırmançi (Kurmanc) ve Zaza olmak üzere iki grup olduğunu belirtmiştir.<ref name=":0">Vahan Bardizaktsi, Boğos Natanyan, Karekin Sırvantsdyants, Arsen Yarman (ed.), Palu-Harput 1878 - Çars, Çemişgezek, Çapakçur, Erzincan, Hizan ve Civar Bölgeler - 2. Cilt / Raporlar, Derlem Yayınları, 2010, sayfa:144 vd.</ref> [[Bulanık]] ile ilgili kısımda ise şöyle denilmektedir: "Bulanık’ta kırk altı tane Zaza Köyü var. Kırmançilerden farklı bir Kürt ırkı olan Zazalar, bin üç yüz seksen kadar haneye ve altı bin dokuz yüz kişilik nüfusa sahipler."<ref name=":0" />▼
Bu konuyu Osmanlı kaynaklarını tarayarak araştıran Prof. Yusuf Halaçoğlu, ekrad terimi ile ilgili olarak şöyle diyor:
"Söz konusu Kürt veya Ekrad kelimeleri; 'dağlık alanda yaşayan insan' anlamına geliyor. (... ) Karakeçililerde olduğu gibi; Salurlu dediğimiz 24 Oğuz mensup boy ve Döğer dediğimiz yine 24 Oğuz boyuna mensup boyun da bu bölgede yaşayanlarına tahrir defterlerinde Ekrad denildiğini görüyoruz. 24 Oğuz boyuna mensup Avşarlar da 'Ekrad-ı Receplü Avşarı' olarak kayıtlarda geçiyor. Yani sadece Karakeçililerden değil sözünü ettiğim boylardan da Ekrad olarak Kürtler olarak söz ediliyor. Dolayısıyla buradaki Ekrad, etnik bir mana değil, dağlık alanda yaşayan insanlar anlamını taşıyor.<ref>[http://www.turktoresi.com/viewtopic.php?f=42&t=3216 Ekrad tabiri üzerine]</ref>
▲1878'de [[Palu, Elâzığ|Palu]] ve çevresi hakkında Rapor hazırlayan Ermeni Kıdemli Rahip Boğos Natanyan, Palu'da yaşayan Kürtlerin Kırmançi (Kurmanc) ve Zaza olmak üzere iki grup olduğunu belirtmiştir.<ref name=":0">Vahan Bardizaktsi, Boğos Natanyan, Karekin Sırvantsdyants, Arsen Yarman (ed.), Palu-Harput 1878 -
Zazalar ve Zazaca üzerine en önemli çalışma Alman bilim adamı Oskar Mann tarafından gerçekleştirilmiştir. O. Mann, “yeni Farsça”dan farklı olan Zazaca ile Gorancayla karşılaştırınca, 4. Temmuz 1906 da Prusya Bilimler Akademisine yazdığı mektubunda, Zazaca’nın katiyen Kürtçe olmadığını belirttmıştir.<ref>[Selcan Zılfi, Zaza Dilinin Gelişimi, 2004, http://zazaki.de/zazakide/ZazaDilininGelisimi.pdf]</ref> Daha sonra onun çalışmaları diğer bir Alman bilim adamı olan Karl Haddank tarafından analiz edilerek 1932 yılında yayımlanmıştır. Onlar bu çalışmaları ile Zazaca’yı diğer İrani ve İrani olmayan diller ile karşılaştırmışlar ve Zazaca’nın ayrı bir dil olduğunu bir lehçe olmadığını ortaya koymuşlardır.<ref>Todd Terry Lynn. (1985). A grammar of Dimilli Also known as Zaza, Stockholm: Iremet Forlag</ref> Daha sonraki yıllarda İrani diller konusundaki uzman bilim adamları tarafından Zazalar ve Zazaca üzerine yapılan araştırmalar devam etmiştir. Rusyalı parlak bilim adamı Minorsky Zazaların dilbilimsel ve etnik köken nedenleri ile Kürtlerin bir alt grubu olmadığını ortaya koymuştur.<ref>Minorsky Vilidamir, The Guran, Bulletin of the School of Oriental veAfrican Studies, University of London, Vol. 11,No. 1 (1943), s. 75-103</ref> Diğer bir İrani diller uzmanı olan MacKenzie ise Kuzey İrani dillerden Zazaca’nın ayrı bir dil olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca MacKenzie Kürtçenin Güney İrani dilleri olan Farsça ve Beluçca ile güçlü bağlarını ortaya koyarak Zazaca ile Kürtçenin İrani dillerin farklı gruplarından olduğunu ispat etmiştir.<ref>Mackenzie, D. N. (1961). The Origins of Kurdish. In Transactions of the Philological Society, s. 68-86.</ref> Mann-Haddank ve Minorsky, Mackenzie gibi İrani diller üzerine uzman büyük bilim adamlarının Zazaca’nın ayrı bir dil olduğunu ispat etmeleri üzerine Zazaca’nın ayrı bir dil olduğu bilim adamlarınca kabul edilen bir realite haline gelmiştir. Daha sonraları Kürtler veya Zazalar üzerine yazan Kryenbroek, Windfuhr ve Paul, MacDowall, Bruinessen gibi onlarca batılı bilim adamı Zazaca’nın ayrı bir dil olduğu konusunda birleşmişlerdir. Son olarak Birleşmiş Milletler kültür örgütü olan UNESCO, Zazacayı yok olma tehlikesi altındaki diller arasında tasnif ederek Zazacanın karşı karşıya kaldığı güncel bir sorunun altını çizmiştir.<ref>UNESCO, Endangered languages, http://www.unesco.org/new/en/culture/themes/cultural-diversity/languages-and-multilingualism/endangered-languages/, erişim 21Ocak 2012</ref>
Türkçe kaynaklarda ilk defa Kaygusuz Abdal’ın (1341-1444) bir şiirinde Zaza kelimesine
Satır 87 ⟶ 100:
Rus doğubilimci Vladimir Feodoroviç Minorskiy, Zazaları, kürt grupları arasında göstermez ve Zazaların soyunu Deylemlilerle özleştirir.<ref>V. Minorsky, Daylam-La Domination des Dailamites, Paris, 1932, p,17; V.Bkz: "..on peut toujours esperer que les recherches reveleront un jour des ilot dailamites tant leur ancienne metropole que dans ses colonies. Il suffit de mentionner ici l'ingenieuse thèorie de F.C. Andrea’s sur l'orginine dailamites des Zaza (Dimla)"</ref>
David.N.Mackenzie, Zazalar’in İran Hazar’ından gelerek, Kürtlerin yerleşik olduğu bölgenin batısına, yani şimdi yerleşik oldukları bölgeye risksiz geçmiş olmaları olasılığının zayıf olduğuna işaret ederek, başka bir varsayımı ele almak gerektiğini vurgulamaktadır. Onun varsayımı, Zazaların bugün Kürdistan’ın kalbi olarak kabul edilen yerde, yani Van gölünün güney ve batısındaki topraklarda yaşadıkları ve kendilerinin ilerleyen Kürtlerce batıya gitmeye zorlandıkları varsayımıdır.<ref>Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref><ref>G.S. Asatiryan, Zaza Dili ve Ermenice, s.160; G.S. Asatiryan, N.Kh. Gevorgian. Zaza Miscellany, “Notes on some Religious Customs and Institutions. İn: A Green Loaf”, Acta Iranica, No.8, Leiden 1988, p. 499-508. 15-Mac Kenzie,Kurdic Dialect Studies London,1981.</ref> W.B.Lockwood Überblick über die indogermanischen Sprachen adlı eserinde Kuzey-Batı diyalektlerinin iki tanesi bugün o eski bölgelerinin dışında varlıklarını sürdürmektedirler: “Goranca ve Zazaca.” Doğu Türkiye’de Kürtler arasında küçük topluluklar halinde yaşayan Zazalar, Hazar Denizi’nin güney kıyılarındaki Deylem den göçenlerin devamıdırlar ve bunların bir bölümü atalarının dilini günümüze kadar koruyabilmişlerdir. Kendileri bu dile Dimli demektedirler.<ref>W.B.Lockwood, A Panorama of Indo-European Languages, London 1972.</ref><ref>W.B. Lockwood, Überblick über die indogermanischen</ref> Bu yorumlarda Zazaların tarihi ve etnisitesi üzerinde özel bir araştırma ve bilgiye dayanılmaış genel olarak dillerinin diğer Kürt dil ve lehçelerine oranla olan farklılığından yola çıkılarak bir sonuca varılmaya çalışılmıştır.
Zazaların; Türk olduğu ve Zazaca’nın da Türkçenin bir lehçesi olduğunu ideolojik bir bakış açısı ile ele alan ve bunun temellerini atan ilk isim Nazmi Sevgen olmuştur.
Satır 95 ⟶ 108:
[[Kemal Badıllı]]'ya göre, "Türkiye'deki bazı Zazaların kendilerine Kırd demelerini ve Kürtlere daha doğrusu Kurmanclara da Kırdasi (Kırda(Zazaya) Yakın) demesini kürtlüğe dayandırmıştır." <ref>"Türkiyedeki Zazalar, kendilerini asıl Kürt sayarak kendi kendilerine Kırd ve kendilerinin dışında kalan Kürtlere, daha doğrusu Kürmançlara da -biraz da küçümseme ile müterafik olarak- Kırdasî (Kürdümsü, Kürtçük) derler. Kürmançlar ise Zazalara nadiren Zaza, fakat genel olarak Dımıl (Dımılî = Dımıllı/ Dımılce) derler. Bu kelime bazen yanlış olarak, bilhassa Türkler tarafından Dınbılî, Dumbulî, Dumul, Dumıl şekillerinde kullanılır. Mevcut bir rivayete göre, güya bir zamanlar Viranşehir Mılli (Milli) aşiretine tabi olmalarından kinaye olarak Zazalara "Millilerin arkası, devamı, tabii" mânasına Dû Millî denmiş ve zamanla bu kelime Dumulî/Dımılî - Dumıl, Dımıl şekillerine girmiştir [Dû, Kürmanççada arka, son, sonra, devam veya kuyruk ve tabi anlamlarındadır]." Kemal Badıllı, Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kurmancca Lehçesi), 1965, s.6</ref>
Fransız araştırmacı Clement Huart yayınladığı çalışmada İrani dillerden olan Esterebadi (Esterebad bugünkü Gorgan şehri olup Part bölgesinin merkezinde yer almaktaydı.) ile Zazaca’nın arasındaki güçlü benzerliklerin olduğunu 1909 yılında ortaya koydu.<ref>Kar Cihat (2008), Zaza Dili Arastirmalarinin 150 Yillik Geçmisi Üzerine (1857-2007) II, Çime, Zaza dili ve kültürü dergisi, No. 9, 2008, Pesoreke Zuan u Edate Zazayan. <http://www.zazaki-institut.de/peseroki/cime/CIME9.pdf.> erişim 12, 2011 ilginç olarak Esterabad tarihi Part topraklarının merkezidir.</ref>
Terry Lynn Todd, Zazaca (Zazaki) Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İrani dalının İrani alt grubundaki bir dildir ve Goranice ile birlikte Partcanın en az değişen seklidir ve Dimilice(Zazaca)’den hareketle Zazalar’ın ayrı bir halk olduğunu belirtir.<ref>"Speakers of Dimili are Kurds psychologically, socially, culturally, economically, and politically." Terry Lynn Todd, A grammar of Dimili (know as Zaza). 1985, s. vi (önsöz kısmında)</ref><ref>[http://www.radiozaza.de/TARIHTE%20ZAZALAR%20ve%20ZAZACA.htm ]</ref><ref>Todd Terry Lynn. (1985). A grammar of Dimilli Also known as Zaza, Stockholm: Iremet Forlag.</ref>
[[Ziya Gökalp]] ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'' kitabında Kürt adı altında anılan kavmin aslında dört farklı kavim olduğu, dolayısıyla ‘Kürtçe’ diye
anılan dilin de birbirlerinin mensupları tarafından katiyyen anlaşılmayan dört muhtelif lisana alem olduğunu yazmış Kürtleri, Kurmanc, Zaza, Soran, Gûran, Lur olmak üzere beş kavme ayırdığını ve bilhassa Gûran lisanı ile Zaza lisanının birbirine yakın olduğunu yazmıştır.<ref>Ziya Gökalp, ''Kürt Aşiretleri Üzerine Sosyolojik Tetkikler'', Sosyal yayıncılık, İstanbul 1992, s. 24.</ref>
Prof.Dr.[[Joyce Blau]], Gorani ve Zazaca‘nın aynı kökenden geldiklerini biliyoruz. Muhtemelen bu diller Kürtçe‘den önce bu bölgede konuşuyordu. Bu bölge birçok İran ve Türk saldırısına uğradı. İran‘lılar bu bölgeye dalga dalga geldiler. Muhtemelen Gorani ve Zazaca‘nın mazisi Kürtçe‘nin kinden daha eskidir.
Kürtler; Zazalar‘ın ve Goranların çoğunu asimile ettiler fakat hepsini edemediler.Bugün Gorani‘nin fazlasiyla Sorani‘nin etkisinde olduğunu biliyoruz ve Goranların çoğu Kürtçenin Soranice lehçesini konuşuyor. Gorani İran‘ın Güney kesiminde ,Kermanşah‘in Kuzeyinde konuşuluyor. Zazalar göç ettirildiler ve şimdi Anadolunun ortasında bir üçgende yaşıyorlar.<ref>[http://dersimnews.com/kirmancki/zazaca-kurtceden-daha-eski-bir-dildir.html Zazaca Dili Kürtçe dilinden daha eskidir.]</ref>
Mustafa Kemal, Nutuk isimli kitabında Erzincan ve Sivas'ın durumundan bahsettiği bir telgrafında bu illerde oturanların bir kısmının da "Zaza denilen Kürtlerden" olduğunu belirterek, Zazaları kürtler içinde saymıştır.<ref>"Üçüncü maddede Erzincan ve Sıvas arasında mütekâsif bir Ermenilik tahayyülü ilimsizlik ve vukufsuzluktan başka bir şey değildir. Harpten evvel bile buraların sekenesi kısmı azamı Türk ve kısmı kalili Zaza denilen Kürtlerden ve pek az da Ermeniden ibaret idi." Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara 1927, s. 60 (Osmanlıca) ve [http://tdk.gov.tr/index.php?index.php&option=com_nutuk&view=nutuk&kategori1=nutukrsm&sayfa1=01_072 Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt: I (1919-1920), Devlet Matbaası, İstanbul, 1934, s.72]</ref>
Dilbilimci [[Sevan Nişanyan]]'a göre , İrani diller disiplininde Zazaca ve Kürtçe iki ayrı dil kabul edilir. Zazaca Kürtçe’ye nazaran çok daha arkaik özelliklerini koruyan, yani eski İranca hakkında daha fazla bilgi veren enteresan bir dildir. Kürtçenin, Kurmanci lehçesi ya da dili fazlasıyla evrilmişken Zazaca çok daha muhafazakâr ögelerini korumuş olan bir İrani dildir. Nişanyan, Zazaca ile Kürtçe arasındaki farkın, İspanyolca ile İtalyanca arasındaki farktan çok olduğunu söylemiş ve Zazaların Kürt olmadığını ifade etmiştir.<ref>[http://www.ntv.com.tr/turkiye/zazaca-apayri-bir-dil-ama,yZXGqYi0K0KKbKURVg-TNQ Zazaca Ap Ayrı Dildir.]</ref>
''The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society'' kitabının yazarı Prof. Mehmed S. Kaya'ya göre Zazalar bir ''Kürt'' boyudur.<ref>[http://www.amazon.com/Zaza-Kurds-Turkey-Minority-Globalised/dp/1845118758/ Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris, London 2011]</ref>. Kaya, Zazaların dillerine "Kürtçe" anlamında "Kırdki" dediklerini belirtir.<ref>Mehmed S. Kaya, Zaza Kürtler, Çev: K.Ateş, M.S.Akgönül, Rûpel Yayınları, İstanbul 2014, s.16</ref>
Satır 117 ⟶ 136:
Diyarbakır yöresindeki bazı Zazaların kendini Kürt kabul ettiği akademisyen Serdar Yıldırım tarafından yapılan sosyolojik bir araştırma ile tespit edilmiştir.<ref>Serdar Yildirim, “The Use of the Name ‘Zaza’ and the Understanding of ‘Kurdishness’ among Zaza Villages of Lice and Hani”, International Conference The Zaza People: History, Language, Culture, Identity, Yerevan, Armenia, 28 October 2011</ref>
1900′lü yılların başlarında Zazaların meskun olduğu bölgelere yapılan seyahatlerde Zazaların dili ve kültürüne ilişkin kayıtlar da yer bulmuştur. Zazaların yaşadığı Dersim bölgesine 1911 yılında yaptığı seyahatta L. Molyneux-Seel Dersimlilerin dilinin Zazaca olduğunu ve Kürtçeden farklı yapıda bulunduğunu belirtmiştir.<ref>Molyneux-Seel L., A Journey in Dersim, The Geographical Journal, Vol. 44, No. 1 (Jul., 1914), pp. 49-68</ref> Ayrıca Elbsworth Huntington Fırat havzasına yaptığı seyahatle ilgili olarak kaleme aldığı makalede Sünni Zazalarla Kızılbaş Zazalar arasındaki kuvvetli benzerliğe dikkat çekmiştir.<ref>Huntington Elbsworth, The Valley of the Upper Euphrates River and Its PeopleAuthor (Bulletin of the American Geographical Society, Vol. 34, No. 4 (1902), pp. 301-310</ref>
Antroplog Ernest Chantre, Zazaları da içerecek biçimde Kürtler üzerine yaptığı araştırmalarda Zazaları da Kürt grupları içinde değerlendirip incelemiş ve Zazalardan "Kurde Zaza" ve "Kurdes Zazas" şeklinde bahsetmiştir.<ref>Ernest Chantre, Les Kurdes: Esquisse historique et ethnographique, 1897</ref><ref>[ftp://ftp.bnf.fr/574/N5746593_PDF_1_-1DM.pdf Ernest Chantre, Missions scientifiques en Transcaucasie, Asie Mineure et Syrie]</ref> İngiliz etnolog ve dilbilimci R. G. Latham 1856'da Zazaca sözcükler üzerine H. Sandwith ile ortak yayınladığı çalışmada Zazaları bir Kürt grubu olarak değerlendirmiştir.<ref>Dr. Robert Gordon Latham & Dr. H. Sandwith, [http://books.google.com.tr/books?id=OMIYAAAAIAAJ&printsec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false "On a Zaza Vocabulary", Transactions of The Philological Society, London, 1856, s.40-42]</ref> 1864'te ''Missionary Magazine'' dergisinde Türkiye Kürtleri ile ilgili yayınlanan raporda Türkiye'deki Kürtlerin Zaza, Kurmanc ve Kızılbaş olmak üzere üç grup olduğu, Zaza ve Kurmancların yine kendi isimleriyle anılan dilleri konuştukları, Kızılbaşların ise bulundukları yere göre bu iki dilden birini veya bunların karışımı ile Türkçe konuştukları ifade edilmiştir.<ref>"The Koords are the wild dwellers chiefly of the mountains in the eastern part of Turkey. They are very numerous, but, as Turkey takes no census, not even an approximate estimate of their numbers can be given. There are three classes, the Zaza and the Koormange, who each speak a language bearing the same name, and the Kuzzelbash, who, according to their location, use either one of the above-mentioned languages, or a mixture of them and the Turkish, or the turkish alone..." [http://www.mocavo.com/The-Missionary-Magazine-January-1864-Volume-44/713777/203?browse=true#203 Missionary Magazine, Volume XLIV, Boston, 1864, s.184]</ref> İngiliz doğubilimci ve Kürtler üzerine çalışmaları bulunan Godfrey Rolles Driver<ref>"There are also a few whole tribes which worship the trees of the forest and have altars formed of rude blocks of stone, like dolmens or menhirs, in the secret recesses of their country; these people are probably to be identified with the Zaza Kurds, who are dispersed throughout the length and breadth of the land." G.R. Driver, de Magdalen College, Oxford, "The Religion of the Kurds", ''Bulletin of theSchool of Oriental Studies'', London Institution, cilt 2, bölüm 2, 1912, s. 199</ref> ve Kürdolog Basile Nikitine de Zazaları Kürt grupları içinde kabul ederler.<ref>"...Harput vilayetinde, Dersim bölgesinin yoğun bir Kürt nüfusu olduğunu belirtmek gerekir; Fırat ırmağının iki yukarı kolu arasında bulunan bölgede Kürtler diğer öğelere oranla sekiz kat daha kalabalıktırlar. Bu Kürtler ayrı bir lehçe (Zazaca) konuşurlar ve ayrı bir mezhebe (Ali İlahi) bağlıdırlar ama bu yüzden Kürt toplumunun dışında tutulmazlar..." Bazil Nikitin, Kürtler: Sosyolojik ve Tarihi İnceleme, Deng Yayınları, 6.baskı, İstanbul 2013, s.82</ref> Coğrafya profesörü [[Ellsworth Huntington]] Fırat Nehri ile ilgili gezi ve gözlemlerine dayanan 1902 tarihli bilimsel makalesinde<ref>Ellsworth Huntington, "Through the Great Canon of the Euphrates River", ''The Geographical Journal The Royal Geographical Society'', Vol. XX. — July to December, Londra 1902, s.187</ref> ve İngiliz yüzbaşı L. Molyneux-Seel, Dersim'de iki ay süren ayrıntılı gezisini anlattığı 1914 tarihli makalesinde Zazaları ve "Kızılbaş" olarak belirttikleri Dersim Alevilerini Kürt gruplarından sayarlar.<ref>L. Molyneux-Seel, "Journey in Dersim", ''The Geographical Journal'', Vol. 44, No. 1, Jul. 1914, s. 51</ref> Mark Sykes, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'ndaki Kürt aşiretlerini ele aldığı ayrıntılı çalışmasında Zaza aşiret ve kabilelerini Kürd grupları içinde sınıflandırır.<ref>Mark Sykes, "The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire," ''[http://intersci.ss.uci.edu/wiki/eBooks/Articles/1908%20Kurdish%20Tribes%20Sykes.pdf The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland]'', Vol. 38, 1908, s.466 vd.</ref>
Satır 123 ⟶ 144:
52.Basım, Ankara, 2012, s.248</ref> Ali Tayyar Önder kitabın ilerleyen bölümlerinde, Zazaların asli köken itibari ile Türk olduklarını, bunun yerli ve yabancı çok sayıda araştırmacının ortaya koyduğu ortak bir tespit olduğunu dedikten sonra, şunları söylemektedir; “Devlet ve toplum olarak, bugün hala bu grup Zaza’ya Türk oldukları gerçeğini anlatabilmek, Zazaların Türklük bilincini pekiştirmek imkanına sahibiz. Bunun için devletin büyük bir zaafı olan bugünkü etniklik politikasının değiştirilmesi, bilimsel olan, gerçekçi, doğru, bilinçli bir etniklik politikasının benimsenmesi şarttır. Ek olarak TV, basın ve eğitim imkanları bu hedef doğrultusunda seferber edilmelidir.”<ref>Ali Tayyar Önder, Türkiye’nin Etnik Yapısı (Halkımızın Kökenleri ve Gerçekler), Kripto Yayınları,
52.Basım, Ankara, 2012, s.261</ref>
[[Hasan Reşit Tankut]] Zazaların Türk asıllı olduğunu Zaza kelimesinin eski Türkçe de “sak” tas kelimesinden geldiğini ve Zazaların taşlık bölgelerde yasadığı için böyle denildiğini ifade etmektedir.<ref>Tankut, Hasan Reşit, (2000) Zazalar Üzerine Sosyololojik Tetkikler, Istanbul:Kalan.</ref>
Vartolu Alevi Zaza Şerif Fırat, Zazaların Arap istilası döneminde İranı terk ettiklerini ve zaman içinde Türkçe olan dillerini unuttuklarını belirtmiştir.<ref>Fırat, M. Sherif. (1981) Dogu İlleri ve Varto Tarihi, Ankara:Turk Kulturunu Arastırma Ensıtusu.</ref>
İranoloji de Zazacayı başlı başına bir dil olarak kabul eden ilk dilbilimci Karl Hadank'tır. Hadank bunu iranolog Oskar Mann'ın yarıda bıraktığı çalışmalarını ilerleterek sürdürdüğü Die Mundarten der Zâzâ adlı eserinde dile getirmiştir.<ref>Karl Hadank, Die Mundarten der Zâzâ, 1932</ref> Peter Lerch (1856-57), Friedrich Müller (1864), Albert van Le Coq (1901-03) gibi araştırmacı ve dilbilimciler ise eserlerinde Zazaca hakkında folklorik yazın derleyip kısmen analiz de etmişlerdir.<ref>W.B. Henning (1954) ,</ref> Bu yazarlar Zazaca dilini "Kürtçe'nin içinde değerlendirmiştir..<ref>[http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Peter%20Lerch.pdf Peter I. Lerch, Forschungen über die Kurden und die Iranischen Nordchaldaer - Band I, St. Petersburg 1857]</ref>,<ref>[http://www.kirdki.com/images/kitaphane/Albert%20Von%20Le%20Coq-I.pdf Albert Von Le Coq, Kurdische Texte, Reichsdruckerei, Berlin 1903]</ref>
| |||