|
#REDIRECT [[Ön yargı]]
==Önyargının Tanımı ve Önyargıyla ilgili Bazı Açıklamalar==
'''Önyargı''' bir grup üyesine karşı sırf o gruba üye olduğu için geliştirilen olumlu ya da olumsuz [[tutumlardır]]. <ref>Dovidio, J. F., & Gaertner. S. L. (2010). "Intergroup bias". In S. T. Fiske, D. T. Gilbert, & G. Lindzey (Eds.), ''The Handbook of Social Psychology'' (5th ed., Vol. 2). New York: Wiley.</ref> Önyargı henüz davranışa dönüşmemiş, tutum düzeyinde kalmış ama davranışı yönlendiren bir yapıdadır. Bir grup üyesine sadece o gruba üye olduğu için onu sevmek de önyargıdır. Ancak sosyal psikologların ilgilendiği şey; dış gruplara karşı geliştirilen olumsuz tutumlardır. Önyargının temelini peşin hükümlere dayanan kalıpyargılar (stereotype) oluşturur. Bir grup hakkındaki kalıpyargı, o grup ile ilgili kısa yoldan bilgi sağlar <ref>{{cite journal |doi=10.1207/s15327957pspr1004_4 |title=Intergroup Threat and Outgroup Attitudes: A Meta-Analytic Review |year=2006 |last1=Riek |first1=Blake M. |last2=Mania |first2=Eric W. |last3=Gaertner |first3=Samuel L. |journal=[[Personality and Social Psychology Review]] |volume=10 |issue=4 |pages=336–53 |pmid=17201592}}</ref>. Genellikle dış grupların kalıpyargıları, iç grubun üstünlüğünü destekler niteliktedir. <ref>{{cite book|last=Allport|first=Gordon|title=The Nature of Prejudice|year=1979|publisher=Perseus Books Publishing|isbn=0-201-00179-9|page=6}}</ref> Belli bir grup hakkındaki önyargılı tutumlar temelsiz<ref>[[William James]] wrote: "A great many people think they are thinking when they are merely rearranging their prejudices." [http://www.freemaninstitute.com/quotes.htm Quotable Quotes – Courtesy of The Freeman Institute]</ref> ve mantıksız <ref>{{cite journal |last1=Rosnow |first1=Ralph L. |title=Poultry and Prejudice |journal=Psychologist Today |date=March 1972 |volume=5 |issue=10 |pages=53–6}}</ref> inançlardır. Genel olarak sosyal psikoloji alanında önyargı çalışmalarına konu olan gruplar [[cinsiyet]], [[din]], [[dil]], [[ırk]], [[sınıf]], [[yaş]] ve [[cinsel tercihler]] olarak özetlenilebilir. Elbette ki bu gruplar dışında her türlü grup önyargının hedefi olabilir. <ref>Dovidio, J. F., & Gaertner. S. L. (2010). "Intergroup bias". In S. T. Fiske, D. T. Gilbert, & G. Lindzey (Eds.), ''The Handbook of Social Psychology'' (5th ed., Vol. 2). New York: Wiley.</ref> Önyargı ayrıca “rasyonel etkiye sıra dışı bir şekilde direnç gösteren her türlü mantıksız tutumu” ifade eder. [[Gordon Allport]] önyargıyı; “bir insana karşı gerçek tecrübelere dayanmadan olumlu ve olumsuz hissetme” şeklinde açıklamaktadır <ref> {{cite book|last=Allport|first=Gordon|title=The Nature of Prejudice|year=1979|publisher=Perseus Books Publishing|isbn=0-201-00179-9|page=6}}</ref>
==Sosyal Psikolojide Önyargı Çalışmalarının Tarihsel Gelişimi==
Önyargı sosyal psikolojinin en eski çalışma konularından biridir. Toplumsal gelişmelerin de etkisiyle önyargı farklı dönemlerde farklı şekillerde ele alınmış ve önyargıyı anlamaya yönelik farklı kuramsal yaklaşımlar öne sürülmüştür. <ref> Dovidio, John, Peter Glick, and Laurie Rudman (2005). On the Nature of Prejudice. Malden: Blackwell Publishing, 413. </ref>
1920’lerden önce gruplar arasındaki en belirgin ve sorun yarattığı düşünülen fark etnik kökene dayalı farklar olarak görüldüğünden önyargı çalışmaları etnik kökenler üzerinde yapılmıştır. 1920’ye kadar Amerika’da önyargı ile ilgili yapılan çalışmalar adeta siyahilerin zihinsel yetersizliğini ispatlamaya yönelikti ve önyargının kaçınılmaz olduğunu ima ediyordu. 1925’te ırk üzerine yapılan 73 çalışmadan oluşan bir derlemeye göre bu çalışmalar; beyaz ırkın zeka kapasitesi açısından siyahilerden üstünlüğünü ispatlamaya yönelik yapılmış gibi görünüyor. <ref>{{cite journal |doi=10.1037/h0075064 |title=A review of race psychology |year=1930 |last1=Garth |first1=T. Rooster. |journal=[[Psychological Bulletin]] |volume=27 |issue=5 |pages=329–56}}</ref> Ama Amerika ve Avrupa’daki bazı toplumsal değişmelerin tesiriyle 1920’lerde araştırmacılar önyargı kavramına artık “beyazların siyahilere karşı haksız ve mantıksız tepkisi” şeklinde yaklaşmışlardır. <ref> Duckitt, J. H. (1992). Psychology and prejudice: A historical analysis and integrative framework. American psychologist, 47(10), 1182. </ref>
1930 ila 1940’lı yıllarda önyargı psikodinamik geleneği içinde anlaşılmaya çalışılmış. Bu anlayış önyargıyı kişinin [[psikolojik iç süreçler]]i olan [[dürtü]], [[korku]], [[arzu]] gibi etmenlerle ilişkilendirilmiş. <ref> Adorno, T. W., Frenkel-Brunswik, E., Levinson, D. J., & Sanford, R. N. (1950). The authoritarian personality.</ref>
1950’li ve 1960’lı yıllarda önyargı çalışmalarında kişilik temelli açıklamalar baskın hale gelmeye başladı. [[Theodor Adorno]] önyargının [[patolojik kişilik sendromu]] olan [[otoriteryen kişilikt]]'en kaynaklandığına inanıyordu. Adorno otoriteryen kişiliği “otoriteye karşı itaatkâr, dünyayı siyah beyaz gören, sosyal kural ve hiyerarşiye sıkı sıkıya bağlı ve katı düşünen kişiler” şeklinde açıklıyor. Böyle bir kişilik yapısına sahip kişiler [[yansıtma]] adı verilen bir savunma mekanizması aracılığıyla kendilerine ilişkin değersizlik duygularını toplum tarafından meşru görülen dış gruplara atfederler. <ref name="Plous, S 2011">Plous, S. "The Psychology of Prejudice". Understanding Prejudice.org. Web. 07 Apr. 2011.{{vs|where's the URL?|date=November 2012}}</ref>
1970’lerin başından itibaren sosyal psikoloji alanında hakim olmaya başlayan bilişsel yaklaşım önyargının temelinde insanın dünyayı kategorik algılama eğilimi yattığını öne sürer. Bu yaklaşımdan esinlenerek ortaya atılan [[minimal grup paradigması]] adı altında yapılan onlarca çalışmanın ortak bulgusu; önyargının ortaya çıkmasında sosyal kategorizasyon sürecinin gerekli ve yeterli olduğu şeklindedir. <ref>Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The social psychology of intergroup relations, 33(47), 74.</ref>
Bu çalışmanın önemli bir kısmı önyargının diğer gruplara karşı olumsuz tutum’dan ziyade kişinin kendi grubunu kayırmaya yönelik bir eğilimden kaynaklandığı yönünde bulgular elde etmiştir. Örneğin [[Marilyn Brewer]]’in yaptığı çalışmaya göre önyargı “dış gruplara karşı nefretten değil iç gruba yönelik hayranlık, sempati ve güven gibi olumlu duygulardan” kaynaklanır.<ref>{{cite journal |doi=10.1111/0022-4537.00126 |title=The Psychology of Prejudice: Ingroup Love and Outgroup Hate? |year=1999 |last1=Brewer |first1=Marilynn B. |journal=[[Journal of Social Issues]] |volume=55 |issue=3 |pages=429–44}}</ref>
1979’da bilişsel motivasyonel bir model olarak ortaya atılan [[sosyal kimlik kuramı]]'na göre gruplar arası önyargı; kişinin ihtiyaç duyduğu özsaygıyı elde etmenin bir yolu olarak kendi grubunu diğer gruplardan farklılaştırma çabasının sonucudur. Kişinin özdeşleştiği grubun diğer gruplardan daha iyi olduğu algısı özsaygıyı olumlu etkiler. Kişi bunu sağlamak için kendi grubunu daha olumlu algılarken önyargılı davranmış olur. <ref>Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The social psychology of intergroup relations, 33(47), 74.</ref>
1979’da [[Thomas Pettigrew]], gruplar arası önyargıyı insanların nihai atıf yanılgısı eğilimi ile açıklamaya çalıştı. Bu kavramı gruplar arası ilişkiler ananına uyarlayarak insanların iç grubun olumlu davranışlarını ve dış grubun olumsuz davranışlarını kalıcı içsel özelliklerine; dış grubun olumlu davranışı ile iç grubun istenmeyen olumsuz davranışlarını geçici dışsal faktörlere yükleyerek önyargılı davrandığını söyler. Bunu kişinin benliğinin dahil olduğu iç grubu diğer dış gruplara karşı kayırmanın bir yolu olarak görür.<ref>{{cite journal |doi=10.1111/0022-4537.00126 |title=The Psychology of Prejudice: Ingroup Love and Outgroup Hate? |year=1999 |last1=Brewer |first1=Marilynn B. |journal=[[Journal of Social Issues]] |volume=55 |issue=3 |pages=429–44}}</ref>
==Önyargının Hedefindeki Gruplar==
Her türlü toplumsal grup kolay bir şekilde önyargının hedefi konumuna getirilebilir. Ama belirli gruplar tarih boyunca önyargının kurbanı olagelmiştir. Toplumsal güç bakımından aşağı konumda ve azınlık durumunda olan grupların çoğu belirli toplumsal bağlamlarda önyargıya özellikle maruz kalmaktadır. Örneğin ikinci dünya savaşı sırasında Nazilerde Yahudilere, Çingenelere ve komünistlere ilişkin olumsuz önyargılı tutumları çok yoğundu. En yaygın şekilde önyargıya hedef haline getirilen gruplar belirli cinsiyet, ırk ve cinsel yönelimlerdir. Önyargıyla ilgili yapılan araştırmaların önemli bir kısmı bu gruplara odaklanmıştır. <ref> Sherman, S. J., Sherman, J. W., Percy, E. J., & Soderberg, C. K. (2016). Stereotype development and formation</ref>.
# Cinsiyetçilik: Cinsiyetle ilgili yapılan çalışmaların neredeyse tamamı kadınlara yönelik önyargıya odaklanır. Bunun sebebi hemen hemen tüm toplumda cinsiyetçi tutumlara en çok kadınların maruz kalmasıdır. “geleneksel cinsiyet rollerinin kabul edilmesi ve cinsiyetleri kalıpyargı ve önyargılar çerçevesinde değerlendirmek” gerektiği inancı kadınların aleyhine olan cinsiyetler arası hiyerarşik yapılanmanın devamını sağlamaktadır .<ref name="Dovidio">Dovidio, John, Peter Glick, and Laurie Rudman. ''On the Nature of Prejudice''. Malden: Blackwell Publishing, 2005. 108. Print.</ref> Kadınlarla ilgili iki tür önyargılı tutum vardır. [[Düşmanca cinsiyetçi]] tutumlar başlığı altında özetlenebilecek olan birincisi erkeklerin kadınlara kıyasla daha güçlü olduğu ve üst konumda olması gerektiği önyargılı inanç; kadınlar da dahil olmak üzere toplumun büyük bir kesimi tarafından kabul edilmesidir .<ref name="Dovidio">Dovidio, John, Peter Glick, and Laurie Rudman. ''On the Nature of Prejudice''. Malden: Blackwell Publishing, 2005. 108. Print.</ref> İkincisi [[korumacı cinsiyetçilik]]tir. Korumacı cinsiyetçilik kadınların zayıf oldukları kalıpyargısına dayanan erkeklerin kadınlara yardım etmeleri, onları korumaları ve sevmeleri gerektiği yönündeki kadını erkeğe bağımlı gibi gösteren yaklaşımlardır.<ref name="Dovidio">Dovidio, John, Peter Glick, and Laurie Rudman. ''On the Nature of Prejudice''. Malden: Blackwell Publishing, 2005. 108. Print.</ref>
# Irkçılık:Irkçılık ırkların renk ve fiziki özellikleri esas alarak birinin diğerinden üstünlüğü olduğu yönünde önyargılı tutum ve davranışlara sahip olmasıdır. <ref name="Blackwell37">Blackwell, Judith, Murray Smith, and John Sorenson. ''Culture of Prejudice: Arguments in Critical Social Science''. Toronto: Broadview Press, 2003. 37–38. Print.</ref> Irkçılık üzerine yapılan çalışmaların çoğu ABD’de beyazların siyahilere yönelik önyargılı tutum ve ayrımcı davranışlarına odaklanmıştır <ref name=":0">Hogg, M. A., Vaughan, G. M., Yıldız, İ., & Gelmez, A. (2011). Sosyal psikoloji. Ütopya Yayınevi.</ref> 1960’lara kadar Amerika’nın özellikle güney eyaletlerinde siyahilere yönelik önyargı kurumsallaşmış olarak devam ediyordu. Siyah ve beyazlar ayrı mekanlarda yaşıyor, ayrı okullarda okuyor, aynı otobüslere binemiyor, aynı restoranlara giremiyordu. Kamu hizmetinden siyahilerin beyazlarla eşit şekilde yararlanamamaları kurumsallaşmıştı ve toplumsal olarak da olağan karşılanıyordu. Önyargıyı sosyal kurumlar üretiyordu. <ref> Blackwell, Judith, Murray Smith, and John Sorenson. Culture of Prejudice: Arguments in Critical Social Science. Toronto: Broadview Press, 2003. 37–38, </ref> 1955-1968 arasından gelişen ve yaygınlaşan eşitliğin sağlanmasını amaç edinen [[Afroamerikan sivil haklar hareketi]]'nin zorlamasıyla ırk ayrımını sürdüren yasalar değişti ve önyargılı tutum ve ayrımcı davranışları önlemeye yönelik eşitlikçi yasalar oluşturuldu. Ama yine de bu sosyal önleme politikalara rağmen kaba ayrımcılık biçimi ortadan kalksa da önyargılı tutumlar informel ve gizli bir biçimde devam etti. Bu yeni ırkçılık biçimi [[kaçınmacı ırkçılık, [[sembolik ırkçılık]], [[modern ırkçılık]], [[regresif ırkçılık]] ve ikircikli ırkçılık]] olarak adlandırılmaktadır. Irkçılıkla ilgili bu kavramlar arasında farklılıklar olmakla birlikte hepsi; insanların diğer azınlıktaki ırklara karşı duygusal bir antipatiye sahip olduklarını ama modern eşitlikçi değerler önyargısız davranma yönünde bir baskı oluşturduklarından bunu bastırdıklarını iddia eder. Değerlerin zayıf olduğu durumlarda bu açığa çıkar. <ref>Hogg, M. A., Vaughan, G. M., Yıldız, İ., & Gelmez, A. (2011). Sosyal psikoloji. Ütopya Yayınevi.</ref> Kişilerin açık olarak göstermek istemedikleri tutumlarını ve otomatik çağrışımlarını araştırmacılar [[örtük çağrışım testleri]] kullanarak açığa çıkarıyor ve ölçüyorlar <ref> Greenwald, A. G., McGhee, D. E., & Schwartz, J. L. (1998). Measuring individual differences in implicit cognition: the implicit association test. Journal of personality and social psychology, 74(6), 1464. </ref> .
Referanslar
|
