|
| dini = [[Sünni İslam]]
}}
'''Ahmed Sencer''' veya ''Sultan Sancar'' ya da ''Muizzeddin Ahmed Sancar'' (1086 - 1157), 1097-1118 tarihleri arası Horasan Selçuklu Sultanı. 1118-1157 döneminde [[Büyük Selçuklu Sultanı]].
== Yaşamı ==
=== Sultan olmadan önce ===
[[Melikşah]]’ın oğludur. Babasının bir seferi sırasında, [[1086]] yılında [[Sincar]]’da doğdu. Babası öldüğünde 1092'de henüz küçüktü. Melikşah'ın ölmesi ile Büyük Selçuklu Devleti bir anarşi içine girdi. Melihşah'ın eşi Terken Hatun, Melikşah'ın kücük yaştaki oğlu ve SencerSancar'inın kardeşi [[I. Mahmud (Selçuklu)|I. Mahmud]]'un sultanlığını ilan etti. Melihşah'ın büyük oğlu olan [[Berkyaruk]] taraftarları tarfından [[Rey]] şehrine kaçırılıp Sultan ilan edildi ve Berkyaruk ve I. Mahmud güçleri arasında 17 Ocak 1093 Burûçird'de yapılan savaşta Berkyaruk galip geldi. Ahmet SencerSancar ve Berkyaruk'un amcası olan [[Tutuş (Selçuklu)|Tutuş]] Suriye'ye ilerliyerek [[Şam]] ve [[Halep]] şehirlerini eline geçirip [[Suriye Selçuklu Devleti]]'nin kurucusu oldu. Tutuş Berkyaruk elinde bulunan İran arazilerini de ele geçirmek üzere Berkyaruk'a hücum etti ise de 26 Şubat 1095'de [[Rey, İran|Rey]]'de Berkyaruk ile Tutuş arasında yapılan savaşta Tutuş yenildi ve öldü. Böylece Berkyaruk tek Sultan oldu ama zamn zaman ya kardeşleri ya da onların varislerinin ayaklanmaları tehditleri veya gerçekleşmeleri ile karşılaşdi. Bunadan sonra Büyük Selçuklu Devleti üçe bölünmüş olarak görülmeye başlandı:
* İran, Irak ve Orta Asya'nın bir kısmı Berkyaruk'un sultanlığı altında
* Suriye'de [[Tutuş (Selçuklu)|Tutuş]]'un iki oğlu idaresi altında Şam Melikliği ve Halep Melikliği;
* [[Kutalmışoğlu Süleyman Şah]]'ın kurduğu ve oğlu [[II. Kılıç Arslan]] hükümdarlığı alktında [[Anadolu Selçuklu Devleti]]
1097'de Sultan Berkyaruk 12 yaşında olan kardeşi Ahmed SencerSancar'ea [[Merv]] şehrinde merkezi olan [[Horasan]] valiliğini verdi. Ahmed SencerSancar bundan sonra 1097-1118 döneminde hemen hemen 20 yıl devamlı olarak Horasan'ı idare etti ve Horasan'da bağımlı [[Horasan Selçuklu Devleti]] sultanı oldu. Ahmet SencerSancar Horasan valiliği sırasında 1102'de [[Kaşgar]]'dan ilerleyen Ebrail Arslan Han'ı [[Tirmiz]] civarında yendi ve Kaşgarlı istilacıyı geri püskürtmeyi başardı.<ref>Grousset, René (1970) ''The Empire of the Steppes'' Rutgers University Press, New Brunswick, New Jersey, USA, s.159, ISBN 0-8135-0627-1</ref>
26 Şubat [[1105]]'de Sultan Berkyaruk öldü. Sultan olamk için kendine varis olarak daha yaşı küçük oğlu olan [[Müizzeddin Melikşah]]'ı seçmişti ve o II. Melihşah olarak Selçuklu Sultanı oldu. Ama iktidar amcası olan [[Muhammed Tapar]] elinde idi. O yıl geçmeden Muhammed Tapar kuzenini tahttan indirip Büyük Selçuklu Devleti Sultan'ı olarak devleti idareye başladı. Muhammed Tapar 4 Nisan [[1118]]'de ölünce Büyük Selçuklu Devleti'nde anarşi ve taht kavgası tekrar başladı.
===Sultanlığa gelmesi ve mücadeleleri ===
Horasan Valisi olan Ahmet SencerSancar yeğeni II. Mahmut'un Sultan olmasını ve kendisinin de yeğenine bağımlı olarak Horasan'ı idare etmesini kabul etmedi. Horasan'da Ahmet SencerSancar Sultan olarak ilan edildi. SencerSancar Horasan ordusuyla Irak'a II. Mahmut üzerine yürüdü. SencerSancar ve Sultan II. Mahmut arasında yapılan muharebede SencerSancar galip geldi ve kuzenine büyük zayiat verdirdi. II. Mahmud önce çok iyi savunmalı "Saveh" şehrine kaçtı. Fakat amcası SencerSancar ile bir anlaşmaya girmesinin elzem olduğunu anladı. Önce Vezir'ını SencerSancar ile müzakerelere gönderdi ve bir anlaşma ortaya çıktıktan sonra da şahsen SencerSancar huzuruna çıktı. Bu anlaşmalara göre II. Mahmud, SencerSancar'inın Büyük Selçuk Sultanı olduğunu kabul etti ve ona biat etti. Sultan SencerSancar'deda II. Mahmud'u Irak, Azerbaycan ve batı İran üzerinde kendine tâbi alt sultan olarak tayin etti. II. Mahmud kendi idaresi altından bulunan arazilerde hutbelerde isminin Sultan SencerSancar'dendan sonra söylenmesini kabul etti, Böylece II. Mahmud 1118'de, sonradan [[Irak Selçuklu Devleti]] adı verilen tabi devletin alt hükümdarı oldu. Ancak Sultan SencerSancar 1157'de öldükten sonra Irak Selçuklu Devleti bağımsız oldu. Bağdad'da bulunan Abbası halifesi [[Mustarşid (Abbasi)|Mustarşid]] Sultan SencerSancar'ea "Emir-i Müminin (Müminler Emiri)" unvanını verdi
1128'de [[Harezmşahlar]] Devletinde Şah [[Atsız Harezmşah]] babası olan [[Kutbeddin Muhammed]] yerine geçti. Babası döneminde [[Harezmşahlar]] Devleti Büyük Selçuklu Devleti'nin vasal devleti idi; ama Atsız Harezmşah'ın bağımsız bir devlet olmasını hedef almıştı. Atsız Harezmşah ilk faaliyeti [[Hazar Denizi]] ve [[Aral Gölü]] arasındaki bozkırdaki daha müslümanlığı kabul etmemiş olan [[Kıpçaklar|Kıpçak]] ve [[Oğuzlar|Oğuz]] göçebe Türklerine karşı savaşmak oldu.<ref>Ahmad Hasan Dai, Vadim Mikhaĭlovich Masson, János Harmatta, Boris Abramovich Litvinovskiĭ, Clifford Edmund Boşworth (1999) ''History of Civilizations of Central Asia'', Motılal Banarsidass Pub. ISBN 81-208-1409-6 [http://books.google.fr/books?id=lodSckjlNuMC&pg=PA146&lpg=PA146&source=web&ots=OMnfFZTzr0&sığ=G9oqKYSdJWwpPlMfpXymnSjZ1hA&hl=fr#PPA75,M1]</ref>
Önce Atsız Harezmşah Sultan Ahmed SencerSancar'ea çok sadık bir alt-hükümdar olarak göründü. Sultan Ahmed SencerSancar'inın 1130'da [[Ceyhun]] Nehrini geçip [[Maveraünnehir]]'da [[Semerkant]]'ta yıllık tazminatı ödemeyen şehir valisi üzerine bir sefer yaptı. Bu sefere Atsız Harezmşah da ordusuyla katıldı. Sultan SencerSancar Semerkant valisini önce görevden aldı ve yerine bir kölesini vali yaptı. Vali sonradan Sultan SencerSancar'ea özürlerini bildirip af dileyince onu tekrar valiliğe getirildi.
1133'de de Sultan SencerSancar, Atsız Harezmşah'ın ordusuyla birlikte tekrar [[Maveraünnehir]]'e hücum yaptı. Atsız Harezmşah bu seferde Aral Golü ile [[Seyhun]] Nehri arasında yaşayan Kıpçaklara karşı büyük bir askeri galibiyet kazandı. Bu arazide en korumalı mevki oln "Cend" kalesin eline geçirdi.<ref>Günümüzde Cend kalesinin tam mevkii bilinmemektedir. Fakat kalenin Seyhun'un Aral Golü ağzında olduğu bilinmekte olup bu mevkide bulunan bir harap şehir kalıntısının yüksek ihtimalle Cend olduğu sanılmaktadır.</ref>
=== Harezmşah hükümdarı Atsız ile mücadeleler ===
-->
=== Sultan SencerSancar ve Oğuzlar===
1153'de Selçuklu Sultanı Ahmed SencerSancar, aralarında ittifak etmiş bir müttefik Oğuz boyları grubuna karşı, daha önceki anlaşmalara uymayarak yıllık 20 bin koyun tazminatı vermedikleri için, bir sefere çıktı. Fakat Sultan Ahmed SencerSancar Oğuz müttefikler ordusu ile yaptığı muharebeyi kaybedip bu Oğuzlar ittifakına esir düştü. Oğuz ittifakı Horasan'ı eline geçirdi. Sultan SencerSancar ise Oğuz ittifakının esiri olarak tutuklu olarak esaretini geçirmeye başladı.
Horasan bir keşmekeş içine büründü. Bu keşmekeş döneminde Horasan büyük bir nüfus kaybına sahne oldu ve Horasan'ın nüfusunun eski seviyesine yetişmesinin 40 yıl aldığı belirtilir. Sultan SencerSancar esaret altındayken eşi olan Türkan Hatun onun yerine hükümeti yürütmeye çalıştı. Oğuzlar, Sultan olarak eski [[Karahanlılar]] hükümdarı ve Ahmed SencerSancar'inın yakın akrabası olan Mahmud Han'ı Sultan olarak ilan ettiler. Fakat Selçuklu ordusunun önemli bir kısmı Mahmud Han'ı Sultan kabul etmedi. Bu sefer Mahmud Han Oğuzlara karşı çıktı. Atsız Harezmşah Oğuzlar ittifakına katılmamış ve Selçuklulara sadık kalmıştı. Mahmud Han Atsız Harezmşah ile bir ittifak kurdu. Atsız Harezmşah aracılığı ile Selçuklu ordusundan Horasan'a dönmeyenlerin geri gönderilmesi için müzakereler başladı.
Fakat diğer Harezmşahlar bu keşmekeşden faydalanmayı fırsat bildiler. 1154'de bir Atsız Harezmşah'ın kardeşi İnal Tekin komutasında bir Harezm ordusu Horasan'a bir talan hücumu yaptı. Önemli bir tarım alanı olan Bayhak'a (günümüzde [[Sebzevar]]'a) kadar ilerleyip bu arazileri talan etti.
1156'da Türkan Hatun öldü.
Bundan hemen donra Sultan Ahmed SencerSancar esaretten kaçtı. Sultan SencerSancar Büyük Selçuklu Devleti idare dizginlerini tekrar eline aldı. Tekrar Horasan'da idareyi eline geçirdi.<ref>Malcolm. John (1821), ''Histoire de la Perse depuis les temps les plus anciens jusqu'à l'époque açtuelle'', Pillet aîné s.93 {{fr}}</ref>. Bu arada Sultan SencerSancar Atsız Harezmşah'ın tekrar tabi devlet olarak yine Selçuklu devletine bağlanmasını sağladı. Sultan SencerSancar tekrar bir Oğuz ittifaki hücumuna uğramamak için [[Gurlular]] ve [[Bâvendîler]] ile antlaşmalar da yaptı.
1156 başlarında, Sultan SencerSancar kendini esir almış olan Oğuzlara karşı bir askeri sefer açtı. Atsız Harezmşah, Sultan SencerSancar'inın bu seferine tabi bir devlet Sultanı olarak iştirak etmesi gerekti.
=== Saltanatının sona ermesi===
Sultan SencerSancar'inın karısı Türkan Hatun Sultan Oğuzlar tarafından salıverilmesinden hemen önce 1156'da ölmüştü. Sultan SencerSancar ile Türkan Hatun'un iki kız çocuğu bulunmaktaydı ve her ikisi de kuzenleri olan[[II. Mahmud (Selçuklu)|II. Mahmut]]<nowiki/>ile evlenmişlerdi. Sultan SencerSancar sonra Sultan Mesud Demirek'in dul karısı olan ve Gürcistan Kralı [[I. Demetre]]'nin kızı olan Rusudan ile evlilik yaptı ama bu evlilikten çocuğu olmadı.
Harezmşah Atsız ise, oğlu [[II. Arslan]]'ı varisi olarak seçtikten sonra, 1156'da vefat etti.
Sultan Ahmet SencerSancar 8 Mayıs 1157'de hayata gözlerini kapadı ve [[Merv]]'de bulunan türbesine gömüldü.
Sultan SencerSancar'inın ölümünden hemen sonralarında [[Horasan]] ve [[Maveraünnehir]] arazileri [[Harezmşahlar]] kontrolü altına girmiş bulunmaktaydı.
== Türbesi ==
Sultan SencerSancar'inın türbesi (günümüzde [[Türkmenistan]]'da olan) eski [[Merv]] şehrinde bulunmaktadır.<ref>Sultan Sencer'in Merv'deki türbesinin uydu fotosu şu kordinatlarda görülebilir : {{coord|37.664247|62.163767|format=dms|dışplay=inline}}. "Wikimedia common"'da da türbenin ayrıntılı büyük ölçekli bir fotosu bulunmaktadır.</ref>
Bu türbe 1221 yılında Cengiz Han'ın emrindeki Moğollar tarafından Merv'in yağma edilmesi ve halkının tamamının neredeyse öldürülmesi sırasına Moğollar tarafından yıkılmıştır.<ref>Saunders, John Joseph (1971) ''The History of the Mongöl Conquests'' University of Pennsylvania Press</ref>
Sultan SencerSancar'inın türbesi Sovyetler'in dağılmasından sonra Türkiye Cumhurbaşkanı [[Süleyman Demirel]]'in ziyaretinde bakımsız ve dökük durumda olması nedeniyle [[Türkiye Cumhuriyeti]] tarafından restore edildi.
20. yüzyılda [[Türkmenistan]] SSCB'ye bağlı iken bu türbe birkaç defa restore edilmiştir. Fakat bu restoresyonlarda hatalar yapıldığı iddia edilmiştir. Bu türbe son olarak UNESCO idaresi altında ve UNESCO fonları ile restore edilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://whc.unesco.org/fr/list/886 | başlık = "Eski Merv" Tarihsel ve Kültürel Milli Park | yayımcı = UNESCO | arşivurl = http://web.archive.org/web/20150922114124/http://whc.unesco.org/fr/list/886 | arşivtarihi = 22 Eylül 2015}}</ref> Bu restorasyonla SSCB döneminde yapılmış olan daha önceki restorasyonlarda yapılmış hataların kaldırılmasına dikkat edilmiştir. Sultan SencerSancar Türbesi Eski Merv'de çok bariz görünüşlü bir eserdir. Eni, boyu ve yüksekliği 38er metre olan tuğla duvarlardan yapılmış olup bu [[küp]] şeklinde olup üzerinde bir kubbe bulunmaktadır. Bu türbe eski Merv şehrinin konumlandığı ovalık arazide etraftan epeyce uzaktan çok açıkça görülebilmektedir.
== Notlar ==
| 