Türkiye'de laiklik: Revizyonlar arasındaki fark

{{Türkiye siyaseti}}

[[Dosya:547-1-.jpg|thumb|225px|[[Mustafa Kemal Atatürk]], [[Cumhuriyet Halk Partisi]]'nin Mayıs [[1935]]'teki kurultayında konuşma yaparken.]]

 

Aynı sözcük, Türk yazınında başlangıçta [[Ziya Gökalp]]'in ''La-Dinî'', [[Ahmet İzzet Paşa]]'nın ''La-Ruhbanî'' ve [[Ubeydullah Efendi]]'nin ''İş Hükümeti'' deyişleri ile ifade olunmaya çalışılmıştır. Daha sonraları kullanılan layisizm terimi yerini tümüyle [[laiklik]] sözcüğüne bıraktı.

 

 

Karşıtları din adına devlete etki etme ve bu şekilde devleti ve toplumu idare etme amacını taşırlarken, ''Laik Yaşam Biçimi''' ni tercih edenler kişisel ve vicdani kanaatlerini devlete mal etme ve bunlar vasıtası ile devleti veya toplumu idare etme çabası içinde bulunmazlar. [[Laiklik]], bir [[devlet]] ve [[toplum]] yönetimi biçimi olduğundan varlığı veya yokluğu kişilerin yaşam biçimine doğrudan tesir eder. Bu öneminden dolayı [[Laiklik]], [[T.C. Anayasası]]nın '''''değiştirilmesi teklif dahi edilemeyecek maddeleri'''''<ref>[http://www.anayasa.gen.tr/1982ay.htm Anayasa.gen.tr]</ref> arasında sayılmıştır.

 

== Yapı ==

===Lâik Devletlerin Tarihsel Süreçte Oluşturdukları Tipik Özellikler===

Tarihsel olarak, devletlerin lâikleşmelerinde sağladıkları tipik özellikler:<ref>Jean Baubérot [http://www.unc.edu/depts/europe/conferences/Veil2000/articles/the-secular-principle.pdf Jean Baubérot, Secular Principle]</ref><ref>[http://ambafrance-us.org/IMG/html/secularism.html The Secular Principle]</ref>

[[Hümanist]] görüş aynı zamanda ahlâklı ve erdemli olmanın tek dayanağının dinsel inanışlar olmadığını da kabul etmektedir. Kaynaklarını insanda, insan ahlak ve vicdanında arayan '''laik ahlak felsefesi''' hümanist düşüncenin ahlak felsefesini yansıtmaktadır. Genel anlamda doğrunun ancak [[akıl]] aracılığı ile bulunabileceğini öne süren [[Kıbrıslı Zenon]]'un kurucusu olduğu [[Stoacılık|Stoa Okulu]]'nun antik çağın [[laik ahlak]] öğretisini temsil ettiği kabul edilmektedir.

 

[[Laik]] toplum ve devlet yapısına verdiği önemle [[Ziya Gökalp]], [[Fuat Köprülü]], [[Atatürkçü]] düşünceyi başarı ile edebiyat alanına kazandıran [[Falih Rıfkı Atay]], ''Türk Hümanizmi'' eseri ile [[Suat Sinanoğlu]], [[Atatürk]] döneminin efsane Milli Eğitim Bakanı olan ve [[Dünya Klasikleri]]'nin Türk diline kazandırılmasını sağlayan [[Hasan Âli Yücel]], ''Tonguç Baba'' olarak anılan ve [[Köy Enstitüleri]] alanındaki üstün çalışmaları ile bilinen [[İsmail Hakkı Tonguç]], Cumhuriyetin 50. Yılına armağan ettiği [[Türkiye'de Çağdaşlaşma (kitap)|''Türkiye’de Çağdaşlaşma'']] isimli kitabı [[Türkiye Cumhuriyeti]] tarihinin 75 adetlik ender kitapları arasında gösterilen [[Niyazi Berkes]] daha gerilere gidilecek olursa [[Yunus Emre]] gibi tarihi kişilikler Türkiye'de [[Hümanist]] değer yargısının gelişmesine rehberlik eden saygın düşünürler oldular.

''Türk Hümanizmi'' adlı eserinde [[Suat Sinanoğlu]], [[Atatürk Devrimleri|Atatürk Devrim]] ve reformlarının getirdiği kurum ve kuruluşların [[hümanist]] ruhu taşıdıklarını ve bu ruhun [[TBMM]], [[Türk Medeni Kanunu|Medeni Kanun]] gibi eserleri taşıdığını belirtti. Bir ''İnsani Değerler Sistemi'' olarak tanımlanan [[Hümanizm]]; cinsiyet, inanış veya başka bir fark gözetmeyen ulusçu ve eşitlikçi yapısı ile [[Laik]] [[Cumhuriyet]]'in temel felsefesi olduğu biçiminde yorumlandı.

[[İlmiye]] Sınıfından olan bazı [[ulema]] [[III. Selim]]'e: ''Askere setre pantolon giydirip imanına halel getiren, önlerine muallim diye Frenkleri düşüren padişaha Allah tevfikatını çok görür'', diye söylenmiş,<ref>Antel, Tanzimat Maarifi, İstanbul, 1940</ref> bu dönemde başlayan ve ileride de sürecek olan [[ıslahat]] çabalarında muhalif ve çeşitli isyanların kışkırtıcısı olmuşlar ise de zaman içinde değişime ayak uyduramadıklarından medreselerin tümüyle yok olmaları sonucu vaki olmuştur.

 

[[Dosya:Sultan Mahmud II.jpg|170px|thumb|left|[[II. Mahmut]]]]

[[II. Mahmut]], [[İlmiye sınıfı|ulema]]ya yalnız [[din]] işleriyle uğraşmalarını, hükümet işlerinin yalnız padişahın mutlak yetkesine ait bir alanda olduğunu eylemleriyle belirtmiştir. Örneğin, düşünülen vergiler, [[medrese]] softalarının askere alınması, [[din]] kurumunun izni alınmadan [[haciz]] ve [[müsadere]]lere girişilmesi, [[vakıf]] işlerini ele alması, [[Frenk]] âdetlerine karşı aşırı ilgi göstermesi gibi konularda [[Şeyhülislam|Şeyh'ül İslam]]'ın verdiği bir muhtırayı yırtarak bu gibi işlerin yalnız hükümdar yetkilerine ait olduğunu belirtmiştir.<ref>Engelhardt, Edouard. Tanzimat, çev. Ayda Düz (İstanbul, 1976) s. 22</ref>

[[II. Mahmut]] döneminde, devlet ve din işleri ayrılmaya çalışılırken yeni ve [[bilimsel bilgi]] ağırlıklı eğitim veren okullar açılmış olmakla birlikte eğitimde ilköğrenim [[vakıf]]lara bağlı [[medrese]]ler elinde bırakıldığından köklü bir değişim olmamıştır.

 

[[Dosya:Sultan Abdülmecid - Google Art Project.jpg|left|170px|thumb|[[Abdülmecit|Sultan I. Abdülmecit]]]]

<BR>[[Tanzimat]] öncesinde, [[II.Mahmut]]'un yıllarına kadar Osmanlı eğitim sistemi; [[Topkapı Sarayı]]nda bulunan [[Enderûn|Enderun Okulu]], ordu içinde bulunan [[Yeniçeri Ocağı]] (1826'ya kadar) ve yaygın olarak ise [[İlmiye|İlmiye Sınıfı]]nın elinde bulunan [[medrese]]lerden oluşmakta idi.

[[Dosya:Ahmed Cevdet Pasha.jpg|right|170px|thumb|[[Ahmet Cevdet Paşa]]]]

 

[[Tanzimat Fermanı]]nın ilan olunmasından bir yıl sonra [[1840]]'da dönemin ilk yenileşme hareketlerinden olarak fermanda belirtilen suç ve cazalarda yasallık vurgusunun<ref name="Tanzimat Fermanı, Viki Kaynak"/> sonucu olarak ceza alanında yasalaşmanın temini için bazı maddeleri Fransız Ceza Hukukundan alınan Ceza Kanunu kabul edildi. [[1850]] yılında ilk ''Ticaret Kanunu'' çıkarıldı. Bu kanun, mevzuat açısından ticari yaşamı bir düzene kavuşturdu ve daha önce ticari teamül kurallarının uygulanmasının yarattığı keyfiliğe son verdi.<ref>[http://hukuk.erzincan.edu.tr/dergi/makale/2008_XII_2_4.pdf Makale, Durhan, İbrahim. Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilâtındaki Gelişmeler]</ref> Geleneksel yargı organı olarak korunan [[Şeriye Mahkemeleri]]nin yanında ticaret ve ceza davalarını görmek üzere [[laik]] yapısı ile [[Nizamiye Mahkemeleri]] tesis edildi. Bundan önce, [[1801]]'de gümrüklerde kurulmuş olan Ticaret Meclisleri Gümrük Emini'nin başkanlığında ticaret davalarına bakmaya başlamıştı. İşlerin düzenlenmesi için gerekli olan mevzuat [[Ahmet Cevdet Paşa]] tarafından [[Mecelle]] adı altında derlendi. Önceden beri ecnebi taraflar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklara bakmakta olan Konsolosluk Mahkemeleri ile farklı inanışlardan olan yurttaşların aile ve miras işlerindeki uyuşmazlıklarını götürebildikleri, kendi ruhani önderleri tarafından görülen Cemaat Mahkemeleri de varlıklarını sürdürdü. Ayrıca vakıflarla ilgili davalara bakmak üzere Evkaf Mahkemesi kuruldu. Tanzimat döneminde önceden var olan çok hukuklu sisteme bir de iç işler olarak tanımlanabilecek yapıdaki ikileşme; ''Şeriye ve Nizamiye Mahkemeleri'' olarak eklenmiş oldu.

 

İlk örnekleri [[1839]] yılında açılan [[Rüşdiye]] (Orta) Mekteplerine ek olarak [[1840]]'da [[Adli Maarif]] Okulu açıldı. Bu okul iki bölüme ayrılarak birincisi '''Maarif-i Adliye''', ikincisi edebi bilimler ile ilgili [[eğitim]] vermek üzere '''Maarif-i Edebiyye''' Mektebi adını aldı. Bu okullar ve diğer rüştiye mektepleri bu dönemde adından çokça bahsedilen '''fen''', '''sanayi''', '''nafia''', '''maarif''' alanlarında uzmanlaşmaya yönelik değil, ortaeğitim üzerinden [[memur]] yetiştirme amacına hizmet ettiler. Rüşdiye Mekteplerinden mezun olmak memur olmak için getirilen koşullardan oldu. Bu dönemde açılan okullardan en çok [[Mülkiye Mektebi|mülkiye]] ve [[hariciye]] memurları yetiştirildi.

 

[[Tanzimat Dönemi]]nde, [[Sıbyan mektebi|sibyan (ilk) mektepleri]] ve [[medrese]]ler devam etmekle birlikte yeni kurulan [[Rüşdiye]] (Orta) , [[İdadi]] (Lise), [[Sultani]]ler (Lise ve Yüksekokul) ve [[Darülfünun|Darül Fünun]] (Üniversite) gibi eğitim kurumları [[Osmanlı Maarif Nazırlığı|Maarif Nezareti]]ne bağlandığından bu dönemin eğitim alanında da hukuk alanında olduğu gibi ikili bir yapı doğdu. [[Din]] işleri ve kısmen [[Şeriye Mahkemeleri]]nce görülmeye devam eden [[Adalet|adliye]] işleri gibi, [[Sıbyan mektebi|sibyan mektepleri]] ve [[medrese]]ler eliyle görülen [[eğitim]] işleri önceden olduğu gibi Meşihat'a yani [[Şeyhülislam]]a bağlı bulunmaya devam etti. Şeyhülislama bağlı okullar dini ağırlıklı eğitim vermeye devam ederken [[Osmanlı Maarif Nazırlığı|Maarif Nezareti]]ne bağlanan yeni okullarda [[dinî eğitim]] de bulunmakla birlikte yeni düzene göre batılı tarzda eğitim verildi.

 

[[Dosya:Midhatpasha.jpg|left|180px|thumb|[[Kanun-u Esasi]]'nin mimarı [[Mithat Paşa]]]]

[[V. Murat]]’ın akıl rahatsızlığının baş göstermesi üzerine, Şehzade olan [[II. Abdülhamit]] kendisi ile görüşmeye gelen [[Mithat Paşa]]’ya tahta çıkma karşılığı bir temel yasanın oluşturulması yani [[Kanuni Esasi]]'yi ilan etme sözü verdi. Hatta şartsız bir sultanlığı kabul etmeyeceğini de görüşmesinde sözlerine ekledi.

[[23 Aralık]] [[1876]]’da ilan olunan [[Kanun-u Esasi]]'ye rağmen [[Tersane Konferansı]]'nda çıkan kararların Osmanlı tarafından kabul edilmemesi üzerine [[24 Nisan]] [[1877]]’de ''93 Harbi'' olarak bilinen [[93 Harbi|Osmanlı-Rus Savaşı]] başladı. Ruslar [[Yeşilköy]]’e kadar geldiklerinde imzalanan barış andlaşmasından sonra [[II. Abdülhamit]], [[Kanun-u Esasi]]'yi yine aynı kanunun 7. Maddesine göre [[31 Ocak]]’da Ruslarla imzalanan [[Edirne Mütarekesi]]'nden sonra [[13 Şubat]] [[1878]]'de tatil ettiğini açıkladı. [[93 Harbi|Osmanlı-Rus Savaşı]] ile geçen iki yıllık süre [[I. Meşrutiyet]] dönemi olarak anıldı.

 

[[Dosya:London news c1877 - scanned constantinopole(1996)-Opening of the first parlement.png|right|thumb|275px|[[Meclis-i Mebusan]]'ın açılışı, [[1876]].]]

[[23 Aralık]] [[1876]]’da [[Beyazıt Meydanı]]'nda [[Damat Mahmud Celaleddin Paşa (1836-1884)|Çorluluzade Celaleddin Paşa]] tarafından okunarak ilân olunan [[Kanun-u Esasi]], [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun ilk temel yasası olması ve buna dayanarak [[meclis]]li bir dönemin başlamış olması nedenleri ile ilk anayasal dönem olarak kabul edilmektedir.

[[II. Abdülhamid]], [[Kanun-u Esasi]]'de yer alan 7. maddeye dayanarak [[1878]]'de [[Kanun-u Esasi]]'yi tatil ettiğini bildirince [[I. Meşrutiyet]] olarak anılan dönem sona erdi.

 

[[Dosya:Mithat Pasa mezari.jpg|150px|thumb|right|[[Mithat Paşa]]'nın [[Şişli]]'de [[Abide-i Hürriyet]]'teki anıt mezarı.]]

<BR>

[[II. Abdülhamid]] rejiminin sansürleri sona erdiğinden [[II. Meşrutiyet]] döneminde [[eğitim]] alanında birçok görüş ortaya koyan yazılar yazıldı. Nitekim [[anayasa]]l gelişmelerimiz, [[Teokrasi|teokratik]] [[saltanat]]tan [[Meşrutiyet|meşruti sistem]]e, oradan da [[Laiklik|laik]] [[cumhuriyet]]e doğru bir çizgi izlemiştir.<ref>[http://www.ataum.gazi.edu.tr/e107_files/sayi3/yuzuncu-yilinda-ii-mesrutiyet-8217in-ilani-uzerine-bir-inceleme-1250765145.pdf Makale, Birecikli, İhsan Burak. Yüzüncü Yılında İkinci Meşrutiyetin İlanı Üzerine Bir İnceleme]</ref>

 

''Din Devleti'' görüşüne karşılık ''Ulus Devleti'' görüşünün zaferi, çağdaşlaşma yolunda birbiri arkasından gelecek bir dizi reformun kapısını açmış oluyordu. Bunların başlıcaları hukuk, eğitim, yazı, dil ve genel olarak yaşam ve kültür alanındaki değişmeler olmuştur. Bunlar yeni perspektif içinde [[Cumhuriyet]] devrimleri olarak tanımlanırlar; çünkü onlara hâlâ karşı olanlar bulunduğu halde koşullar bu değişikliklere girişilmesini âdeta kendiliklerinden zorlar ve bir önderin kılavuzluğunun rotasını çizerler.<ref>Berkes, Niyazi (2002). Türkiye'de Çağdaşlaşma, 2. Basım, YKY yayımcı. S. 521.</ref>

[[Dosya:Atatürk TBMM'den çıkarken.jpg|thumb|300px|right|[[Türkiye Cumhuriyeti]]'nin ilk [[Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı|cumhurbaşkanı]] [[Mustafa Kemal Atatürk]], yanında [[İsmet İnönü]], [[Fevzi Çakmak]] ve kadrosunun diğer üyeleriyle birlikte [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]]'den çıkıyor. ([[29 Ekim]] [[1930]])]]

 

[[25 Şubat]] [[1924]]te Meclis'te din ve devlet ayrımı teklifi tartışılmaya başlandı. Önergede hilâfetin kaldırılması, Şeriye ve Evkaf Bakanlıkları'nın, [[medrese]]lerin kaldırılması maddeleri de vardı. [[25 Şubat]]'tan [[3 Mart]]'a kadar süren tartışmalardan ve Adliye Bakanı [[Mehmet Seyit Bey|Seyit Bey]]'in hilâfet hakkında bilgi veren söylevinden sonra bu teklifler [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|Meclis]]'te kabul edildi.

 

[[Dosya:Ataturk at Cankaya Library 16 July 1929.jpg|thumb|right|[[Atatürk]], [[Çankaya Köşkü]]'ndeki kütüphanede. [[16 Temmuz]] [[1929]]]]

[[Din]] ve [[devlet]] işlerinin birbirinden ayrılması yolunda [[hukuk]] alanında yapılan devrimler ve yenilikler, [[Cumhuriyet]] döneminin ve yeni [[Türkiye Cumhuriyeti]]nin en önemli çağdaşlaşma hamleleri olarak [[ceza hukuku]] ve [[medeni hukuk]] düzenlemeleri ile gerçekleştirildi. Kadın veya erkek veya kişisel kanaatlerine bağlı olmaksızın tüm vatandaşların eşit yasal haklara sahip olmaları ve hukuk birliğinin tesis edilmesi bu alanlardaki düzenlemeler ile gerçekleştirildi. Gerçekleştirilen ''Hukuk Devrimi'' ile [[Sened-i İttifak]]' tan bu yana devam eden

{{Alıntı|Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel düzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya kişisel çıkar yahut nüfuz sağlama amacıyla her ne suretle olursa olsun, dini veya din duygularını yahut dince kutsal şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz.| Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Madde 24<ref>[http://kisi.deu.edu.tr/sadik.acar/dosyalar/LAIKLIK%20KONUSUNDA%20KAVRAM%20KARMASASI.pdf Lâiklik Konusunda Kavram Kargaşası, Prof. Dr. M. Sadık Acar]</ref>}}

 

[[Dosya:Ataturk-September 20, 1928.jpg|thumb|left|[[20 Eylül]] [[1928]]: Başöğretmen [[Gazi Mustafa Kemal]], [[Kayseri]]'de halka yeni [[Türk alfabesi]]ni tanıtırken.]]

 

 

{{cquote|''Bu savaş yılları içinde bile dikkatle hazırlanması gereken [[Ulusal Eğitim]] programları geliştirmeliyiz. Bütün eğitim sistemimizin verimli olarak çalışacağı temelleri hazırlamalıyız. Benim inancıma göre ulusumuzun geri kalışında geleneksel eğitim yöntemleri en büyük etken olmuştur. Ulusal eğitimden söz ettiğim zaman bütün geleneksel inançlardan, Doğu' dan ya da Batı' dan gelen bütün yabancı etkilerden arınmış, ulusal niteliğimize uyan eğitimi anlıyorum.'' <ref>Atatürk'ün Maarife ait Direktifleri,3-10 ve 17</ref>}}

 

[[Diyanet İşleri Başkanlığı Kanunu]] ve [[Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı|kurumu]], Cumhuriyet döneminde dinin devlet, hukuk ve eğitim alanları ile ilişkisini net bir şekilde belirleyici olarak ortaya koyması bakımından oldukça önemlidir. Çünkü bu kanunun birinci maddesi Müslümanlık kurallarını muamelat yani işlemler ve inançlar ile ibadetler olarak iki biçimde değerlendirmiştir. Bahsedilen ilk alanın [[Büyük Millet Meclisi]]'nin yasama yetkisi altında olduğunun belirtilmesi ile dinsel inanış ve esasların devlet ve idare alanı içinde belirleyici olmasının önüne geçilerek şeri hukuk sistemine son verilmiştir. Ancak ibadetler ve inanç esasları gibi diğer konular [[Diyanet İşleri Başkanlığı]]'nın konusu olmuştur.