V. Leon: Revizyonlar arasındaki fark

'''V. Leo''' (Yunanca: Λέων Ε΄, ''Leōn V''; Ermenice: Լեւոն Ե, ''Lewon Yeçh'')(d. 775- ö. [[25 Aralık]] [[820]]), 813 – 820 döneminde [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]] İmparatorluğu İmparatoru olmuşturimparatoru.

Leo'nun Anatolikon [[thema]]sı valisi (''[[strategos]]'') olan Ermeni asıllı "Bardas" (yak. d.735 - ö.792) adında bir patrisyenin oğlu olduğu ve 831-820de820'de "düks" rütbesini kazanan "Bard" (ö.821) ve thema valiligi yapmış olan "[[Grigorios Pterotos|Gregorios]]" (ö.823) adlı yeğenleri bulunduğu bildirilmektedir. Fakat V. Leo imparatorluktan atıldıktan sonra onun hayatı hakkında bir not hazırlayan "[[Patrik I. Nikeforos|Konstantinopolis Patriği I. Nikeforos]]" ve "[[Teofanes Continuatus]]" adlı bir kronikçi<ref>Kazhdan, Alexander, ed. (1991), "[[Oxford Dictionary of Byzantium]]", Oxford University Press, İSBN 978-0-19-504652-6 "Teofanes Continuatus" maddesi</ref> onun "Asurlu" yani (şimdiki güney-doğu Anadolu'da bulunan) [[Süryaniler|Süryani]] asıllı olduğunu yazmışlardır.

Leo Ermeni genç yaşta [[Bizans ordusu]]na subay olarak katılıp rütbelerzamanla arasındaüst makamlara yükseldi. 803de803'de imparator [[I. Nikeforos]]'a karşı isyan eden general "[[Bardanes Turkos]]" altında bir askeri komutan iken üst komutanını terk edip komuta ettiği birliklerle İI. Nikeforos tarafına geçti.<ref>Bu isim biraz sorunludur. ''Turkos'' ''Türk asıllı'' veya ''Türkleştirilmiş'' demektir. ''Bardanes'' ise bir Ermeni ismidir. Ama hiçbir tarih kaynağı bu kişinin aslen Türk mu yoksa sonradan Türkleştirilen bir kişi mi olduğundan bahsetmemektedir. Ayrıca İngilizce Wikipedia'da da bu konu bulunmamaktadır!! Ne yazık ki Avrupa ve Amerikan asıllı tarihçiler Türklerle ilgili konuların böyle kenarından geçmektedirler.</ref> Bunun şaşılacak bir tarafı Leo'nun, Bardanes Turkos'un kızı ile evli olmasıydı. İmparator, Leo'ya bu hizmeti karşılığı olarak iki konak hediye etti.

809da809'da [[Harun Reşid]]in ölümünden sonra [[Abbasiler]] arasında ortaya çıkan taht kavgalarından faydalanarak onlara karşı yaptığı çarpışmalarda komuta gücünü gösterdi ve ülkede ün kazandı.

İmparator I. Nikeforos bu sırada batıda önemli "Serdica (Sofya)" şehrini eline geçiren Bulgar Hanı Krum'la uğraşmaya başlamıştı. 811'de Bulgarları mağlup edip başkentleri "Pliska"'yı ele geçirip talan edip yaktı. Fakat ordusuyla geri dönerken 26 Temmuz 811'de "Varnica Geçiti"'nde Bulgar Hanı tarafından pusuya düşürüldü; Bizans ordusu elemineimha edildi ve İmparator I. Nikeforos bu çarpışmada öldürüldü. Oğlu [[Stavrakios]] ise ağır yaralı kurtarıldı; imparator ilan edildi ama yaralı olarak Konstantinopolis'e getirildiyesegetirildiyse de pek hüküm süremeden Ekim 811de811'de tahttan indirilerek kızkardeşinin kocası olan [[I. Mikhail Rangabe]] imparatorluk tahtına geçirildi. I. Mikhail yeni bir ordu hazırlamaktayken Bulgarlarla savaş devam etmekteydi. Bu sırada Leo Ermeni imparator [[I. Mikhail Rangabe]] tarafından "[[Anatolikon themasıTheması]]" stregosluğuna atandı. Bulgar Kralı Krum'un barış teklifi I. Mikhail, danışmanı Studion Manastırı BaşkesişiBaşkeşişi "Theodore"'un tavsiyesi ile, reddetti ve Bulgar'larBulgarlar Mesembria'yu ([[Nişabur]]) ele geçirdiler.<ref name="norwich">Norwich, John Julius, (1991) ''Byzantıum: The Apogee'', Londra:Penguin ISBN 0-14-011448-3, say.21-30{{ing}}</ref>

813de813'de İmparator I. Mikhail Rangabe yeni ordusuyla Bulgarlara karşı bir sefere çıktı ve bu ordu içinde önemli komutanlardan biri Leo Ermeni idi. Bunda ilk önce Bizanslılar başarılar kazandıysalar da Haziran ortasında Bizans ordusu ile Bulgar ordusu Edirne'nin 35&nbsp;km kuzeybatısında bulunan Versinikia'da karşı karşıya gelip [[Versinikia Savaşı]]'na başladılar. Bu savaşta Bizans ordusunun sağ kanadı "Anatolika theması" askerlerinden oluşmaktaydı ve bu kanat komutanı Leo Ermeni idi. Leo Ermeni savaşın en kızgın bir anında her nedense Bizanslıların yenileceğini anlayıp daha İmparator'dan emir gelmeden sağ kanatta bulunan birliklerini geri çekmeye başladı. Sağ kanadın bu çekilmesiyle Bizans ordusu birden çöktü ve askerler dağılıp kaçmaya başladılar. İmparator I. Mikhail RanaganeRangabe de kaçıp Konstantinopolis'e döndü.<ref name="norwich"/>

I. Mikhail bu yenilgiyi kendine ve hanedanına AllahınTanrı'nın bir gazabı olarak görmekteydi ve tahtından feragat etti. Yerine geçebilecek iki general bulunmaktaydı: Leo Ermeni ve [[II. Mikhail|Mikhail Amoriyalı]]. Leo Ermeni imparator olmak için I. Mikhail'in desteğini almıştı. Ordusu harp meydanından hemen kaçtığı için daha zinde idi ve başşehre daha yakındı. Leo Ermeni Konstantinopolis Partiği Nikeforos'u da imparator olursa yeni bir "putkırıcı" politika takip ettiğini inandırmak için bir mektup gönderip imparator olmasını engellememesini sağladı.<ref name="norwich"/>

17 Temmuz 811'de Bulgar kralı Krum orduları ile Konstantinopolis surları önüne geldi. Bulgar ordusu bu zaferini kutlamak ve surları aşabilmek için, surlardan onları gözleyen Bizans savunucularına acayip gelen, ayinler ve toplantılar yaptılar. Birkaç gün geçmeden iki taraf arasında görüşmeler ve müzakereler başladı. V. Leo Bulgar Kralı ile karşılıklı ikili görüşme teklif etti ve bu Krum Han tarafından kabul edildi. İki hükümdar yanlarında bulunan çok ufak heyetle (Krum'un heyetinde kayınbiraderi ve genç yeğeni vardı.) Haliç surları önünde bir görüşme başladı. Birden duvarlar kenarında saklanmış olan üç silahlı Bizanslı Bulgarlar üzerine hücuma geçti. Kral Krum orada bulunan bir ata atlayarak şahsen kaçabilmayıkaçabilmeyi başardı; ama Bulgar heyetinin diğer üyeleri öldürüldü. Bu hain tuzağı V. Leo'nun kendisi şahsen hazırlamıştı<ref name="norwich"/>.

Krum bunun intikamını almaya başladı. Bulgarlar şehir surları dışında bulunan bütün yapıları sarayları, konakları, manastırları; kiliseleri ve özel yapıları yakıp yıkıp harebeyeharabeye döndürdüler. Salymbria ([[Silivri]]), Rhaedetum ([[Tekirdağ]]), Arkadiapolis ([[Lüleburgaz]])ve çok geçmeden Adrianpole [[Edirne]] kaleleri ve şehirlerini de Bulgarlar tek bina ayakta kalmayacak şekilde yakıp yıktılar. Aldıkları erkek esirleri kılıca vurdular ve kadın ve çocukları (10.000'den fazla kişiyi) ta Tuna Nehri'nin kuzeyine sürgüne gönderdiler.<ref name="norwich"/>

Bulgarların şehri kuşatması devam ederken o güzsonbahar V. Leo Bulgar ülkesine bir hücum planlayıp uyguladı. Bir Bizans birliği Mesembria (Nişabur) yakınlarındaki Bulgar ordusuna bir sürpriz hücum yaptı ve buradan Bulgar arazisi içine girerek ellerine geçirdikleri bütün çocukları öldürmeye başladılar. Bu terör hareketinden sonra Bizans birliği geri çekildi.

Bu Kral Krum'un kuşatmayı daha da ciddileştirmesine neden oldu. Daha büyük mancınıklar ve daha büyük korumalı kuşatma kuleleri hazırlandı. Bunları surlara yaklaştırmak için 1000 demirle pekiştirilmiş araba ve 1000 öküz getirildiği bildirilir. Bizanslılar Şarlman'ın oğlunu Krum'a müzakereler için gönderdiler ama Kral Krum onların barış tekliflerini redetti. Paskalya günü olan 13 Nisan 814'de bütün bu hazırlıklar son bulup Bulgar ordusu son hücum için hazırken Bulgar KiralıKralı Krum bir kriz geçirdi; ağzından, burnundan, ve kulaklarından kan fışkırmaya başladı ve birkaç dakika sonra Han öldü.<ref name="norwich"/>

V. Leo Bulgarlarla savaşa devam etti. 815de815'de büyük bir Bulgar ordusunu Mesembria (Nişabur) civarında yenilgiye uğrattı. Aynı yıl iki devlet kısa bir müzakereden sonra 30- yıl sürmesi öngörülen bir [[Bizans-Bulgaristan Antlaşması (815)|barış antlaşması]] imzaladılar.

"Putsevenlerin" isteklerini yerine getirip ikonaların yeniden gelmesini sağlayan İmparatoriçe [[İrene (imparatoriçe)|İrene]] (797-802) döneminden beri Arapların BizansıBizans'ın doğu sınırlarındaki bölgeleri ele geçirmeleri ve diğer bölgelere devamlı yıl be yıl silahlı akınlarda bulunmaları nedeniyle bu bölgede yaşayan köylü çifçilerçiftçiler topraklarından olmuşlardı veya devamlı tacizler dolayısıyla tarım yapamadıkları için topraklarından ayrılmak gereğini hissetmişlerdi. Bu çok sayıda parasız pulsuz eski çifçiçiftçi aileleri başkente yönelmişler ve Konstantinopolis büyük bir iç göçe hedef olmuştu. Bu ailelerin erkeklerinin çoğunluğu [[I. Nikeforos]] döneminden itibaren asker olarak alınmışlar; Bulgarlara karşı olan savaş ve hücumlarda paralı anlaşmalı asker olarak ve Bulgarların şehri kuşatmaları sırasında şehri koruyan milis güçlerin üyeleri olarak Bizans'a büyük katkıda bulunmuşlardı. Fakat Bulgar tehlikesi geçince askerler ve milis güçleri dağıtılmıştı ve başkent yine işsiz güçsüz, parasız pulsuz, dilencilikle geçinen eski askerlerle dolmuştu. Bunlar Anadolu asıllı oldukları için genellikle "putkkırıcı" inançlıydılar. Karşılaştıkları büyük geçinme sorunlarının imparatoriçe İrene'nin "putseven" ve putları geri getirme siyaseti tarafından ortaya çıktığına inanmışlardı. Şehirdeki "ikona"lara karşı büyük bir aksi reaksiyon göstermekte idiler. Diğer taraftan ordunun yüksek rütbeli subayları ve yüksek saray idarecilerinin büyük bir kısmı da "putkırıcı" taraflısı idiler. 812'de en önemli putkiriciputkırıcı imparator olan V. Konstantin'in mezarı önünde putkiranlığına atfedilen bu imparatorun başarılarını kutlayan büyük bir gösteri yapılmıştı. Böylece putkırıcı (İkonaklast) kliği tarafından İmparatorluğa getirilen ve kendi inançları ile putkırıcılığa yönelik olan V. Leo politik nedenlerle yeniden "putkırıcı" politikası uygulamaya koyuldu.<ref name="norwich"/>

İlk adım olarak Haziran 814'de özel bir dinsel komisyon kurdu. Bu komisyona İncil'i ve İncilin doktrinlerini tefsir eden ilk kilise doktirincilerinindoktrincilerinin eserlerini tarayıp ikonalar aleyhinde ortaya atılan fikirlerin toplanması görevini verdi. Bu komisyonun başkanlığına, o zaman asıl adı olan John Monocharzamıus ve sonradan "Gramerci John" adıyla anılan; 30 yaşları içinde, genç olmakla beraber başkentin en ünlü San Sergius ve Bacchus Manastırının başkeşişi olan Ermeni asıllı bir keşiş getirdi. Başkan yardımcısı olarak Pamfilya'da "[[Sillyon]]" (modern Yanköy veya Aşar Köy) Piskoposu olan biraz hafif tabiatlı epey yaşlı bir papazı seçti. Bu komisyonda iki keşiş ve iki sivil üye de bulunmaktaydı. Bu komisyonu sonradan yeren putseven tarihçilere göre, ekmek elden su gölden istedikleri kadar Büyük Saray'da misafir edilerek görevlerine devam etmeleri sağlandı. Bu tarihçiler komisyon başkan yardımcısının katkısının açık saçık fıkralar anlatmak olduğunu da bildirmişlerdir. Bu komisyon görevini Aralık 814 başlarında tamamladı.<ref name="norwich"/>.

İmparator OrtodokosOrtodoks Kilisesi Konstantinopolis Patriği Nikeforos'u huzuruna çağırdı. Çok uzlaşmalı ifade ile ikonaların halkın çoğunluğunun hislerini rencide ettiğini, kurulan komisyonun Ayasofya'da ve şehrin önemli yerlerinde bulunan ikonaların kaldırılması istediğini ve hiç olmazsa halkın yetişebildiği daha zemine yakın yerlerde bulunan ikonaların kaldırılmasını istedi. Fakat Nikeforos Ortodoks kilisesinin çok sayıda İncil'de geçmeyen dinsel inanç ve uygulamaları çok yıllarca tatbik ettiğini ve ikonaların da bunlardan biri olduğunu iddia ederek İmparator'un isteğini kabul etmedi. İmparator ikonalarain kaldırılmasına bir örnek olmak için imparatorluk sarayının "Chalke" adlı giriş kapısında bulunan ve (daha önce III. Leo tarafından kaldırtılıp ve İrene tarafından tekrar geriye konulan) ahali tarafından çok iyi bilinen büyük ebaddaebatta olan İsa ikonasını oradan indirtmeye karar verdi. Bunu doğrudan doğruya yapmadı. Önce ikona aleytarları taraflılarınıaleyhtarlarını gizlice teşvik ederek bu ikona önünde bir protesto karışıklığı çıkmasına ve karışıklık sırasında ikonaya taş, çamur ve pislik atılmasına sebep oldu. İmparator gelerek güya bu önemli ikonanın, daha fazla zarar veren hücumlara hedef olmasını önlemek için, yerinden indirilmesine emir verdi.<ref name="norwich"/>.

Leo'nun bu aldatmaca politikasını anlayan Patrik yörelyerel papaz ve kesişleri kendi insiyatifiinisiyatifi ile toplantıya çağırarak müteyakızmüteyakkız olmalarını ve ikonaların tekrar kullanılmasını kabul eden 787 Konsil kararlarına uymaları için onları uyardı. 25 Aralık 814 Noel sabahı Patrik tekrar Leo'un huzuruna çıktı ve imparatora ikonalar aleyhinde siyaset uygulamamasını ve eğer uygulayacaksa kendini Patriklik'ten uzaklaştırmasını istedi. Uzlaşmacı tavır takınan Leo, ikonaklast politika uygulamacağını bilidirdibildirdi ve Noel günü ayinde İmparator Ayasofya içinde bulunan İsa'nın doğumunu gösteren ikona önünde eğilerek takdis edildi. Fakat 6 Ocak'daki ayinde İmparator'un ikonalar önünde eğilmediği açıkça görüldü.<ref name="norwich"/>.

İmparator Patrik'e haber vermeden Konstantinopolis'e Anadolu'dan hemen hepsi koyu "putkırıcı" olan papaz ve kesişleri çağırdı. Bunlar inançlarına uymayan Patriği ziyaret bile etmediler. Leo, onlara komisyonun çok ayrıntılı rapor ve belgelerini verdi ve inceleyip uygun politikalar ortaya çıkarmalarını istedi. Patrik saraya yeniden çağrıldığında Nikeforos Konstantinopolis'de bulunan ve çoğu "putseven" olan kilise papazları ve başkesişilerindenbaşkeşişlerinden oluşan bir heyetle Saraya geldi. Bu toplantı çok çatışmalı geçti ve Studion Manastırı başkesişibaşkeşişi Teodor imparatora gayet açıkça kilise işlerini kilise adamlarına bırakmasını ve sadace ordu ve sivil devlet işleriyle uğraşmasını; kilise adamlarının inançlarını gökten bir melek inse bile değiştirmiyeceklerinideğiştirmeyeceklerini ve eğer kilise işlerine karışırsa kilise mensuplarının imparatora da itaat etmeyeceğini bildirdi. Bu toplantı böylece bittikten birkaç gün sonra İmparator bir karar yayınlıyarakyayınlayarak kendine itaat etmeyeceğini açıkça bildiren Patrik ve onun "putseven" taraflısı kilise adamlarının açık ve özel toplantı yapmalarını yasakladı ve Patrik'i ayinleri idare etmeden önleyen ev hapisinehapsine koydurdu.

Paskalya zamanı (ilkbaharda) Ayasofya'da bir Genel Sinod toplantısı için ülkedeki piskoposlara bir çağrı yapıldı. Patrik Nikoforos ciddi hasta olup buna iştirak edemeyince, gıyabında Patriklikten ayrılma kararı verildi. Nikoforos iyileşince şehrin Anadolu tarafında bulunan bir manastıra keşiş olarak gönderildi ve burada hiç şehre inmeden birkaç yıl daha yaşadı. İmparator Patrikliğe bir ikonaklast düşünceli olan eski imparatorlardan [[V. Konstantin]]'in bir akrabası olan Thoedotus Cassiteras'ı tayin etti. Yeni Patrik Genel Sinod toplantısını başlattı. Fakat pek dirayetli bir kişi değildi. İdare ettiği bir toplantıda bir grup din adamı bir konuda itiraza başlayınca onlar açıkça hücuma geçip; yumruk tokat kavgaya girişti. Zaten pek taraflı olduğu için pek çok kişi tarafından hoşlanılamayanhoşlanılmayan Sinod toplatısınıntoplantısının prestiji ve şerefi bundan sonra hiçe indi. Fakat sonunda Sinod delegeleri bir Sinod kararı alarak ikonaların gösterilmesini, kullanılmasını ve onlara dini hürmet gösterilmesinin yasaklandığı ilan etti.<ref name="norwich"/>.

Böylece Sinod kararları uyarınca Bizans ülkesinin her tarafında ikonaların gösterilmesi ve kullanılması Leo tarafından yasaklandı ve eski "ikonoklast" politikalara geri dönüldü. Fakat İmparator V. Leo fazla dindar değildi ve bu yeni İmpartorluk kanunu uygulaması çok sert olmadı. Ancak bazı çok açıkça aleyhtarlık yapanlar bazı ismi cezalara çarptırıldı. Örneğin Stadion Manastırı Başkesişi olan Theodor açıkça bu karara başkaldırdığı ilan edince ve 817de Roma'da yeni papa olan Paskal ile kendinin bu "putseverliği" üzerinde yazışmalara girişince Leo ona karşı sert karar alarak onu hapsettirdi. "İkonaklast" aleyhtarları açıkça sert muhalefmuhalefet yapmadıkça hiçbir cezaya uğramadan kendi bildikleri gibi yaşamaya devam ettiler. Fakat halk açık yerlerde, kilise ve manastırlarda açıkça bulunan ikonalar kaldırılıp kırıldılar ve üzerinde resim bulunan kilise giysileri de tahrip edildi. İlk ikona kırma siyaseti 68 yıl uygulanmıştı ve bu Leo'nun ortaya çıkardığı ikona kırma siyaetisiyaseti 28 yıl sürdü. Bu yeni ikona tahrip etme politikası çok sertçe uygulandığı için Bizans'ın eskiden saklanıp ortaya çıkartılan birçok dini sanat eserleri de tekrar yerlerine yenisi gelmeyecek şekilde ortadan kalkmış oldu. Böylece 9.yy yüzyıl ortasından önceki Bizans sanatından günümüze gelebilen eserler hemen hemen hiçe indi.<ref name="norwich"/>.

Fakat V. Leo çok geçmeden çocuğu olmayan karısını, yani Mikhail Amoriyalı'nın karısının kızkardeşini, boşadı. I. Nikeforos'a isyan eden bir saray aristokratı olan Arsaber'in kızı ''Theodosia'' ile evlilik yaptı ve bu evliliğinden dört erkek çocukları oldu. Bunlardan en büyüğü olan Konstantin 814-820 döneminde babası ile ortak imparatorluk yapmıştır.

24 Aralık Noel arifesinden imparator V. Leo arkadaşı saydığı Mikhail Amoriyalı'yi huzuruna çağırdı. Ona kendisi aleyhinde bir komplo hazırlayıp hazırlamadığını sordu. Mikhail Amoriyalı bu komplosu hakkındaki delillerin çok olduğunu bilerek bir komploya elebaşlıkelebaşılık ettiğini itiraf etti. Arkadaşı saydığı birinin bu ihanetine çok sinirlenen V. Leo hemen onun saray ısıtma fırınlarına atılıp öldürülmesi emrini verdi. Fakat İmparatoriçe Theodosia böyle bir kutsal günde arkadaşının böyle şekilde idamının doğru olmayacağını ona inandırdı. Belki de imparator komplo hakkında daha fazla bilgi alacağını inanarak idamı geciktirdi. Mikhail Amoriyalı'yı kilitli bir prangaya vurdurarak onu sarayın küçük bir odasına hapsettirdi. Pranga anahtarını da şahsen kendi aldı.<ref name="norwich"/>

Karısı rahibe ve üç oğlu da keşiş olarak manastırlara kapatıldılar. Bunlardan Gregorios sonradan [[Sicilya]]'da [[Siraküza]] Piskoposu oldu. Nicholas Adontzun bir iddiasına göre [[I. Basileios]]'un sadece adı Leo olarak bilinen büyük büyükbabası gerçekte V. Leo'dur.<ref>Bu dehşet verici açıklamaların kaynağı "putseven" olarak gayet taraflı bir tarih yazan "Teofanes Continuatus" adlı bir kronikçidir. Modern Bizans tarihçisi Norwich bu tarihçinin çok renkli bir üslublaüslupla daha çok polemiğe benzer eser yazdığına işaret etmektedir.</ref>

* Theodosios (820de820'de öldürüldü.)