|
'''Sistem''', ya da Türkçe adıyla '''Dizge''' birbiriyle etkileşen veya ilişkili olan, bir bütün oluşturan [[nesnecisim]] veya [[varlık]]ların [[bileşke]]sidir. Bu varlıklar [[soyut]] veya [[somut]] olabilirler.
==Tanım ve Kapsam==
* ''Model'': Bir bütünün niteliğini anlamak için örneklenerek ele alınan veya incelenen parça veya versiyon. Bu anlam bütüne yönelik olarak örneğe yapılan vurguyu içerir. Örneğin: Son sistem bir yarış arabası.
==KökenbilimiEtimoloji==
Sözcük 'birleşme', 'oluşma', 'bir araya gelme' anlamını taşıyan [[Latince]] "Systēma" ve [[Yunanca]] yerleşme, konumlanma birleşme, bir arada duruş manalarını içeren “Sustēma” (σύστημα) kelimelerinden türemiştir.<ref>Liddell, Henry George; Scott, Robert; A Greek–English Lexicon, Perseus Digital Library, Sayfa: 1819</ref> Bu sözcükler Fr. “Système”, İng. “System”, Alm. “System” (okunuşu “Ziystem”), İsp. “Sistema”, Rus. “Sistema” şekline dönüşerek günümüzdeki biçimine ulaşmıştır. Fransızca’da “birçok unsurdan oluşan düzen" manası ön plana çıkar.
Farklı okunuşlarına rağmen tüm Dünya’da kullanılan ortak bir terim haline gelmiş olan bu sözcük nadiren de olsa bazı dillerde farklı sözcüklerle karşılanmaktadır.
#“'''Dizge'''”: Öz-Türkçe bir sözcükkelime olarak kullanılmaktadırSistem kavramı karşılığında önerilmiştir. Ancak günlük kullanımda fazla yaygınlaşmamıştır ve genel olarak bilimsel terminoloji içerisinde de çok fazla kabul görmemiştir. Bu sözcüğün kelime kökenine bakıldığında diziler halindeki bir oluşumu, ardışıklığı, düzenli bir yapılanmayı ifade ettiği görülmektedir.<ref>Hançerlioğlu, Orhan , 1992, Türk Dili Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi, Sayfa: 175</ref> Örneğin: Eğitim Dizgesi Sorunları.
#“'''Nizam'''”: Modern Arapça’da birebir sistem manasını karşılamaktadır ve Arap ülkelerinin pek çoğunda bu tabir tercih edilmektedir.<ref>Wehr, Hans (2011), Arabic-English Dictionary: Dictionary of Modern Written Arabic, Sayfa: 355</ref> Örneğin: “Manzume-i Şemsiyye” (Güneş Sistemi) tamlamasındaki “Manzume/Manzumah” biçimi Nizam sözcüğünün çekimli halidir. Veya Arapça "Nazariyet-ül Nizam" (''Ar.'' نظرية الأنظمة) tamlaması "Sistem Teorisi" manası taşır. Dizmek, sıralamak manaları bu sözcüğün kökeninde de bulunur. Osmanlıca üzerinden Türkçe’ye de geçmiş olan bu sözcük Osmanlıca’da düzen manası taşımaktadır <ref>Şemseddin Sami, 1901, Kamus-u Türki</ref> Örneğin: Osmanlı Kanunnamelerinde sıklıkla kullanılan “Nizam-ı Alem” tabiri <ref>Akgündüz, Ahmed (2013) Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri, 1. Kitap, 2.Kısım, II. Mehmed Devri Kanunnameleri, İstanbul 2013 (eserin muhtelif yerlerinde)</ref>. Günümüzde Türkçe’de halen bu anlamda kullanılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Arapça’daki anlamı Osmanlıca’da olduğundan biraz daha geniştir.
==DizgeninSistemin Özellikleri==
DizgeSistem birbiriyle [[nesnemadde]], [[erkeenerji]] veya [[bilgi]] alışversinde bulunan elemanlar veya parçaları anlamına gelir. Öğeler, ilişkiler, ve faaliyet (eylem) ve amaç dizgelerinsistemlerin ortak noktalardır. Bu noktalardan yola çıkarak hareketle, dizgesistem öğelerden oluşmuştur. Bu öğeler arasında çeşitli boyutlarda ilişkiler vardır. Öğeler arasındaki ilişkiler ise belli bir amaca hizmet etmeye (faaliyete - eyleme) yönelmiştir. Bu durumda bu elemanlarını ve onların eylemlerini kapsayan [[matematiksel örnek model|matematiksel]] veya [[mantıksal örnek model|mantık]]sal bir örnekmodel oluşturulabilir.
DizgedeSistemde düzenli ve uyumlu bir işleyiş söz konusudur. BilgiEpistemolojik felsefesi(bilgi fesefesi) açısından bakıldığında bu durum evrendeki düzenli işleyişin doğal bir sonucudur. Düzenli ve uyumlu işleyişteki bir aksaklık veya uyumsuzluk bir soruna yol açar. Bu sorunun büyümesi ise krize dönüşür. Örneğin yönetkeselsiyasal anlamdaki dizgesistem krizleri veya ekonomik krizler gibi…
DizgeSistemler kendi aralarında bir alt-üsthiyerarşi ilişkisi(üstlük ve astlık konumlanması) içerir.<ref>Litterer, Joseph (1970), Organization, Vol-2, 3-6</ref> Bu yaklaşım farklı isimlerle yapılan sınıflandırmalarda ortaya koyulur. Örneğin yukarıda bulunandan aşağıya doğru EnSüper Üst Dizgesistem, Üst DizgeSupra sistem, DizgeSistem şeklinde bir adlandırma yapıldığı gibi genişliğine veya kapsadığı alana göre Büyük DizgeMakro sistem, OrtaMezo Dizgesistem, KüçükMikro Dizgesistem biçimindekişeklindeki adlandırmalara da denkrastlanabilmektedir. Türkçe’de ise Üst sistem, Sistem, Alt sistem kavramları da tercihen gelişebilmektedirkullanılmaktadır.
DizgeninSistemin başlıca özellikleri şunlardır: Alt birimlerden oluşur. Alt birimler arasında tanımlı ilişkiler vardır. Her sistem, kendini meydana getiren daha küçük alt sistemlerden oluşur. Bir sistem, daha büyük bir sistemin parçasıdır (Evren hariç). Belirli bir amacı gerçekleştirmeye yöneliktir. Belirli bir sınırı vardır. Her sistem bir çevrede faaliyet gösterir. İç ve dış çevresi vardır. İç ve dış çevre ile etkileşim içindedir. Sistem bir döngü oluşturur. Girdileri, işleyişi, çıktıları, dengesi, denetimi ve geri bildirimi vardır. Anlamlı bir bütündür. Önemli olan bütündür, parçalar bu bütüne katkıda bulunduğu ölçüde önemlidir. Değişkenler ve parametreler (sabitler) bulunur. Dengeli durum ve dinamik bir denge vardır. Mekanik, biyolojik, organik ve sosyal sistemler bulunabilir. Sistem anlayışına göre aslında tüm evren sistemlerden örülmüştür. Bir sistem kendi başına süreklilik arz eder. Ancak üst sistemle birlikte sona erebilir. Kimi durumlarda dışarıdan enerji ve kaynak almaya bile ihtiyaç duymaz.
Bütün bunlardan hareketle Sistemi oluşturan ana özellikler şu şekilde özetlenebilir: Parçalar mutlaka birbiriyle ilişkilidir. Parçalar mutlaka birbiriyle uyumludur. Çalışırken bir bütün oluştururlar.
|
