Hezekiya: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Robinpedi (mesaj | katkılar)
k kudüste arkeolojik kazıda bulunan mühür ile ilgili temel bilgiler yapılan haberden özet geçilerek eklenmiştir.
düzeltme AWB ile
49. satır:
[[Dosya:Siloam81.jpg|thumb|250px|right|Hezekiya tünelinde bir çocuk, 2010]]
 
[[Tora]]'ya göre Hezekiya tahta 25 yaşında geçti ve 29 sene hükümdarlık yaptı.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr29.html 2 Tarihler 20:1]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:2]</ref> Bazı yazarlar Hezekiya'nın babası [[Ahaz]] ile birlikte MÖ 729'da başlayarak 14 yıl süreyle krallık yaptığını belirtir. Tam anlamıyla krallığa geçmesi Albright'a göre MÖ 716, Thiele'ye göre MÖ 715'te gerçekleşip iktidarı MÖ 687'de son buldu; hükümdarlığının son on yılını oğlu [[Menaşe (Yehuda)|Menaşe]] ile paylaştı.<ref>See [[William F. Albright]] for the former and for the latter [[Edwin R. Thiele]]'s, ''[[The Mysterious Numbers of the Hebrew Kings]]'' (3rd ed.; Grand Rapids, MI: Zondervan/Kregel, 1983) 217. But [[Gershon Galil]] dates his reign to 697–642 BC.</ref>
 
Tora, Hezekiya'nın dini reformlar uygulayıp gelenekleri tekrar yürürlüğe soktuğundan bahseder. Putları yasaklayıp, putperestlerin ibadetlerinde kullanılan [[Kudüs]]'e getirilmiş [[Nehuştan]] denen "bronz yılan"ı parçaladı.<ref name="ref690">[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:4]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr29.html 2 Tarihler 29:3-36]</ref> Dini kaynaklar Hezekiya'yı, büyük-büyükbabası [[Uziyahu]]'nun yolundan giden büyük ve iyi bir kral olarak tanımlamaktadır. [[Krallar kitabı]] Hezekiya'yı över.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:5]</ref>
63. satır:
Asurluların başına [[II. Sargon]]'un ölümünden sonra oğlu [[Sanherib]] geçti ve bunu fırsat bilen Hezekiya Asur kralının buyruğu olmaktan çıkmak için harekete geçti. Sargon'un zorla ödettiği vergileri ödemeyi kesip "Asur kralına karşı ayaklandı ve ona hizmet etmedi". Hezekiya, [[Antik Mısır|Mısır]] ile ittifak kurdu.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa30.html Yeşeya 30-31]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa36.html Yeşeya 36:6-9]</ref> Sanherib iktidarının 4. yılında (MÖ 701) Hezekiya Yehuda'nın Asurlular tarafından istilasıyla yüzleşti; Hezekiya'nın müttefiği olan Mısır yardıma gelmedi.<ref name=2Kr18:13-16>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:13-16]</ref>
 
[[Yehuda Krallığı]]'nın [[Sanherib]] tarafından istilası belgelenmiş büyük bir olaydı. Sanherib, [[Sanherib Prizması]]'nda kaydettiği üzere, Hezekiya'ya ("''Haz-za-ki-(i)a-u''") karşı düzenlediği seferde 46 şehri ele geçirdi<ref>Sanherib Prizması, sütun 3, satır 19</ref> ve Kudüs'ü ("''Ur-sa-li-im-mu''") siperlerle kuşattı.<ref>James B. Pritchard, ed., ''Ancient Near Eastern Texts Related to the Old Testament'' (Princeton, NJ: Princeton University Press, 1965) 287-288.</ref> Kudüs kuşatması sırasında, Tora'ya göre, Tanrı'nın Meleği 185.000 Asur askerini öldürdü. Çok sayıda Asur askerinin öldüğüne hemfikir olan [[Herodotus]] (MÖ  484 – MÖ  425), Asur askerlerinin ölümünü farelerden geçen vebaya bağladı.<ref>(19:35) [[Herodotus]] ([[Herodot Tarihi|Tarihler]] 2:141)</ref>
 
Hezekiya önce Asurlulara vergi ödedi fakat sonra isyan etti.<ref name="Peter J p255-256">[[Peter J. Leithart]], 1 & 2 Kings, Brazos Theological Commentary on the Bible, p255-256, [[Baker Publishing Group]], [[Grand Rapids, MI]] (2006)</ref> Asur kayıtlarında Sanherib'in, Hezekiya kendisini kral olarak kabul ettikten ve vergi verdikten sonra kuşatmayı kaldırdığı belirtilir.<ref>[http://www.bible-history.com/empires/prism.html Sennacherib's Hexagonal Prism<!-- Bot generated title -->]</ref> Tora'da, Hezekiya'nın Sanherib'e 300 talant gümüş ve 30 talant altın ödediği ve bunun için [[Kudüs Tapınağı]]'nın kapısındaki altınları dahi çıkardığını belirtir; fakat buna rağmen Sangerib tekrar sefere çıkmıştır.<ref name=2Kr18:13-16/><ref name="Peter J p255-256"/> Sanherib, Kudüs'ü kuşatıp şehrin duvarına ulağı [[Rabşakeh]]'i gönderdi. Rabşakeh, şehir duvarlarını koruyan askerlere "Yehuda dilinde", [[Yhwh]]'e ve Hezekiya'ya güvenmeyi bırakmalarını ve bunun sebebinin de kendisinin kutsal yere zarar verdiği olduğunu söyledi.<Refref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:17-35]</ref>
 
En nihayetinde Sanherib Kudüs'ü fethetmeyi başaramadı. Tora, Hezekiya'nın [[Kudüs Tapınağı|Tapınağa]] gidip dua ettiğini yazar ve [[Şlomo]]'dan bu yana 250 yıldır herhangi bir kralın bu zamana kadar dua ettiğinden bahsetmez.<ref name="Peter J p255-256"/>
73. satır:
Tora'da, Hezekiya'nın Asurluların istilasına uğrayacağını anladığı belirtilmiş ve bunun üzerine hazırlık yapan Hezekiya, [[Siloam Tüneli]] olarak da bilinen [[Hezekiya Tüneli]]ni ve [[Geniş Duvar (Kudüs)|Geniş Duvar]]ı inşa ettirmiştir. Tünel 533 metre uzunluğunda olup [[Kudüs]]'e şehir dışında bulunan [[Gihon Pınarı]] ve [[Siloam Havuzu]]'ndan yer altından su tedarik etmek için inşa edildi.[[İstanbul Arkeoloji Müzesi]]nde bulunan [[Siloam Tüneli]]nden çıkarılmış [[Siloam Yazıtı]], yapının tarihiyle ilgili bilgi sunmaktadır ve bu bilgilere göre tünel Hezekiya döneminde inşa edilmiştir. Aynı zamanda, [[Siloam Havuzu]]nun etrafına duvarlar çekilerek pınardan gelen su havuza kanalize edildi.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa22.html Yeşaya 22:11]</ref> Bütün şehir, Siyon Dağı'na kadar duvarlarla çevrildi. Bu duvardan arta kalan kısımlar [[Kudüs]]'ün [[Eski Şehir]]'inde bulunmaktadır.
 
<blockquote>"Sanherib'in Yeruşalim'le savaşmaya hazırlandığını duyan Hizkiya, kentin dışındaki pınarları kapatma konusunda önderlerine ve ordu komutanlarına danıştı. Onlar da onu desteklediler. Böylece birçok kişi toplandı. "Neden Asur Kralı gelip bol su bulsun?" diyerek bütün pınarları ve ülkenin ortasından akan dereyi kapadılar."<Refref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr32.html 2 Tarihler 32:2-4]</ref></blockquote> Tora'da Sanherib'in [[Asurluların Kudüs kuşatması|Kudüs'ü kuşattığı]] aktarılmıştır.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa33.html Yeşaya 33:1]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki18.html 2 Krallar 18:17]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr32.html 2 Tarihler 32:9]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa36.html Yeşaya 36]</ref>
 
=== Sanherib'in ölümü ===
Krallar kitabında yazdığına göre:
<blockquote>"Bir gün ilahı Nisrok'un tapınağında tapınırken, oğullarından Adrammelek'le Şareser, onu [Sanherib'i] kılıçla öldürüp Ararat ülkesine kaçtılar. Yerine oğlu Esarhaddon kral oldu."<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki19.html 2 Krallar 19:37]</ref></blockquote>
 
[[Tora]], bunun ne zaman olduğunu belirtmemektedir fakat Asur belgelerine göre [[Sanherib]], oğulları [[Adrammelek]] ve [[Şareser]] tarafından MÖ 681'de, Yehuda'nın MÖ 701'de kuşatılmasından 20 yıl sonra öldürülmüştür.<ref>J. D. Douglas, ed., ''New Bible Dictionary'' (Grand Rapids, MI: Eerdmans, 1965) 1160.</ref> Yerine, Asur kralı olarak [[Esarhaddon]] başa geçti.
 
=== Hezekiya'nın hastalığı ve ölümü ===
[[Tora]]'da, Hezekiya'nın ağır hastalandığı fakat mucizevi bir şekilde iyileştiği yazılıdır.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki20.html 2 Krallar 20:1]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr32.html 2 Tarihler 32:24]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-isa38.html Yeşeya 38:1]</ref> İyileşmesinin ardından aralarında [[Babil]] kralı [[Merodak-Baladan]]'ın da bulunduğu çeşitli elçiler geçmiş olsuna ziyarete geldi.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr32.html 2 Tarihler 32:23]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki20.html 2 Krallar 20:12]</ref> Hezekiya, Babil kralına fazladan bilgiler vermiş ve bunu karşısında peygamer [[Yeşeya]]'nın tepkisiyle karşılaşmıştır.<Refref>[http://kutsalkitap.info/tr-2ki20.html 2 Krallar 12:19]</ref> Yahudi geleneğine göre, Asurlulara karşı kazanılan zafer ve Hezekiya'nın iyileşmesi aynı günde, [[Pesah]]'ın ilk gününde gerçekleşmiştir.
 
Hezekiya, MÖ 687'de doğal sebeplerden dolayı öldü.
92. satır:
Hezekiya, [[Pesah]] haccını devam ettirip geleneksel olarak İsrail kabilelerini davet edip Pesah festivalinde yer almasını sağladı.<ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr30.html 2 Tarihler 5, 10, 13, 26]</ref>
 
Her ne kadar "2 Tarihler 30"'un tarihi gerçekliği tartışma konusu ise de<ref>Israel Finkelstein and Neil Asher Silberman. The Bible Unearthed. Free Press, New York, 2001, ISBN 0-684-86912-8</ref> İsrail bölgesinin kuzeybatı bölgesinde [[LMLK mühürü|LMLK mühürünün]]nün bulunuşu Hezekiya'nın [[İkinci İsrail Krallığı|kuzey İsrail]]'in bir kısmıyla irtibata geçtiğini göstermektedir.<ref>See [http://www.antiquities.org.il/article_Item_eng.asp?module_id=&sec_id=17&subj_id=341&id=883 An Administrative Center of the Iron Age in Nahal Tut] by Amir Gorzalczany.</ref>
 
Hezekiya'nın reformları [[politeizm]]i kaldırıp [[monoteizm]]i tekrar başa getirdi.
 
''Krallar'' ve ''Tarihler'' kitabında Hezekiya'dan önce, örneğin [[David]] ve [[Şlomo]] dönemlerinde, etkili bir merkezi sistemin olduğundan uzunca bahsedilmektedir.<Refref>[http://kutsalkitap.info/tr-1chr6.html 1 Tarihler 6:31-49]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-1ki4.html 1 Krallar 4:1-19, 6:1-7:51 8:1-66]</ref><ref>[http://kutsalkitap.info/tr-2chr2.html 2 Tarihler 3:1-7]</ref>
 
Arkeolojik kanıtlara göre, Hezekiya, Kudüs'teki dini merkezileştirmedi. [[Lakiş]] ve [[Arad (İsrail)|Arad]] şehirlerinde tapınakların inşa edilmesine ve [[Beerşeba]]'daki alışılagelen tapınağın görevine devam etmesine izin verdi. [[William G. Denver]], ''2 Krallar 18:4''{{'}}te geçen "Alışılagelen tapınma yerlerini kaldırdı, dikili taşları parçalayıp Tanrıça Aşera'yı simgeleyen sütunları kesti. Musa'nın yapmış olduğu Nehuştan adındaki tunç yılanı da parçaladı" kısmının doğru olmadığını ve bunun Deuteronomistik bir propaganda olduğunu savunmaktadır.<ref>Dever, William G. (2005) "Did God have a wife? Archaeology and Folk Religion in Ancient Israel" (Eerdmans)</ref>
107. satır:
Kral Hezekiya dönemine ait [[İsrail Diyarı|İsrail]]'de iki farklı mühür türü bulunmuştur:
 
*[[LMLK mühürü]], stok kavanozları üzerinde bulunan mühürdü. Sanherib'in yıkımı esnasındaki katmanda bulunmuştur.<Refref>Grena, 2004, p.&nbsp;338</ref>
 
*[[Bulla]], belgelerde kullanılmış mühür olup bazıları Hezekiya'nın kendisine bazıları onun çalışanlarına aittir.<ref>Grena, 2004, p.&nbsp;26, Figs. 9 and 10</ref>
*2015 yılında arkeolojik bir kazıda bulunan ilk Yehuda kral mühürü olduğu düşünülen Hezeyikaya ait mühür kalınlığı 0,3 &nbsp;cm ve üzerinde Mısır hiyeroglifleri bulunmaktadır. Üzerinde "Yehuda Kralı Ahaz'ın oğlu Hezekiya'ya aittir" yazan mühürün o dönemde Hezeyikanın oynadığı rolle ilgili önemli ipuçları içerdiği düşünülmektedir. http://www.bbc.com/news/world-middle-east-34988649
 
=== Siloam Yazıtı ===
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Hezekiya" sayfasından alınmıştır